О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyоt instituti

2. Randalash, o’yish va protyajkalashda ishlatiladigan kesuvchi asboblar 
Tokarlik keskichlari kesuvchi kismining shakli qanday bulsa, randalash keskichlari kesuvchi 
qismining shakli ham xuddi shunday bo‟ladi. Randalash keskichlari vasifasiga ko‟ra qo‟yidagi 
xillarga bo‟lunadi: 
1.
Utuvchi keskichlar; 
2.
Tozalab randalash keskichlari; 
3.
Kesib tushirish keskichlari; 
4.
Ariqcha ochish keskichlari; 
5.
Yonaki keskichlari; 
O‟yish keskichlari o‟z tuzilishi jihatidan olganda randalash keskichlariga qaraganda 
ancha puxta bo‟lishi kerak, chunki o‟yish keskichining support keskich tutqichidan chiqib 
turadigan qismi randalash keskichlarnikidan uzun bo‟ladi. 
Bajariladigan ishning xaraktiriga qarab, o‟yish keskichining tegishli shakli tanlab 
olinadi. O‟yish keskichining quyidagi tiplari (xillari) bo‟ladi: 
1.
Ariqcha o‟yish keskichi; 
2.
SHponka ariqchasi (pazi) o‟yish keskichi; 
3.
Tutqichga qo‟ndiriladigan keskich; 
Protyajkalashda ishlatiladigan kesuvchi asbob protyajka deb ataladi. Protyajka ko‟p tig‟li 
kesuvchi asbob bo‟lib, unda har bir navbatdagi tish o‟zidan oldingi tishdan kesib olinadigan 
qatlam qalinligicha (surish
 S
Z
 
qiymatigacha) baland turadi. 

---

Kesish yo‟li bilan detallarning shaklini o‟zgartiruvchi protyajkalardan tashqari, 
zichlovchi yoki silliqlovchi protyajkalar ham bo‟lishi mumkin, bu protyajkalar teshiklarni 
kalibrlash va ularga uzil-kesil ishlov berish uchun mo‟ljallangan.
 
 
 
3. Randalash, o’yish va protyajkalashda kesish jarayonining asosiy elementlari
Randalashda 
kesish chuqurligi
 
(t). Kesib olinadigan material qatlamining randalangan va 
randalanadigan yuzalar orasidagi qalinligi (60-rasm). 
Surish (
S). 
Bu har bir qo‟sh yurishda, ya„ni ish yurish bilan salt yurishda zagatovkaning yoki 
keskichning ko‟ndalang yo‟nalishida (asosiy harakatga perpendikulyar ravishda) surilish 
oralig‟i. 
Kesish tezligi
(V) ishlov beriladigan materialning fizik – mexanikaviy xossalariga, kesikich 
materialiga, kesish chuqurligi, surish qiymati, keskichni geometriyasini va uning turg‟unligiga 
qarab olinadi. Randalashda va o‟yishda kesish tezligini aniqlash formulasi tarkibiga kiruvchi 
kattaliklar xuddi tokarlik stanogida yo‟nishda kesish tezligini aniqlashdagi kabi ekanligi 
tajribada aniqlangan, ya„ni:
V = C
V 
∙ K/T
m 
∙ t
xy 
∙ S
yv
, m/min, 
bunda С
v
– ishlov berish sharoitini va ishlov beriladigan materialni xarakterlovchi koeffitsient; 
Т – kesikichning turg‟unligi, min; 
m – nisbiy turg‟unlik ko‟rsatkichi; 
t – kesish chuqurligi, mm; 
S – surish qiymati, mm/qush.yurish; 
60-rasm 
х
V
, у
V
– daraja ko‟rsatkichlari; 
К – umumiy tuzatish koeffitsienti. 
Randalashda