Odam genetikasi

2.6. 
Urug‘lanish. 
U rugianish bu erkak va ayol gametalarini 
(singamiya) va ulaming yadrolarini (kariogamiya) qo‘shilib zigota 
hosil boiishidan iborat jarayondir. U rugianish mobaynida xromo­
somalaming diploid to‘plami tiklanadi. Ota-ona xromosomalaming 
zigotada to ‘planishi oqibatida turli xil genlar majmuasiga ega boigan 
individlar hosil b oiadi. U rugianish uzviy ravishda kechadigan 3 
bosqichni tashkil etadi. 
Birinchi bosqichda
spermatozoid va tu­
xum hujayra bir-biriga yaqinlashadi. Tuxum hujayraga odatda ko‘p 
spermatozoidlar yaqinlashgach, muhit o‘zgaradi va tuxum hujayra 
q o b ig i yumshaydi. Bu jarayonga bir necha omillar, birinchi navbat- 
da, jinsiy hujayralardan ajralgan moddalar ta’sir ko‘rsatadi. Tuxum 
hujayra qob ig i bilan bogianishda boigan spermatozoidlaming bosh 
qismidan maxsus fermentlar ajraladi. Bu fermentlar tuxum hujayra­
ning follikulyar qobigini yemirib spermatozoidning tuxum hujayra­
ga kirishiga imkon beradi.
Ikkinchi bosqichda
tuxum hujayra bilan um g‘ hujayra qo‘shiladi. 
Bunda avvalo spermatozoid tuxum hujayra sirtiga yaqinlashadi va 
uning plazmatik membranasi bilan spermatozoidning bosh qismi 
o ‘rtasida sitoplazmatik ko‘prik hosil boiadi. Ana shu ko‘prik orqali 
tuxum hujayra sitoplazmasiga spermatozoidning yadrosi va sentrioli 
o ‘tadi. Spermatozoid tuxum hujayraning sitoplazmasiga kirgach tu­
xum hujayra qobigining zichligi ortadi. Bu esa o‘z navbatida boshqa 
spermatozoidlaming tuxum hujayraga kirishini cheklab qo‘yadi. 
Odamda spermatozoidning tuxum hujayraga kirishi meyozning 
ekvatsion boiinishini davom ettirishi hamda gaploid xromosomali 
yadro va uchta yo‘naltiruvchi tanachalar rivojlantirishi uchun signal 
vazifasini o‘taydi.
Uchinchi bosqichda
tuxum hujayra sitoplazmasidagi spcrmato- 
zoid yadrosi bo‘rta boshlaydi. Undagi xromatin yumshaydi va yadro
46

---

erkak pronukleusni hosil qiladi. Pronukleuslaming shakllanish jara- 
yonida DNK sintezlanadi. Pronukleuslar tuxum hujayra markazidan 
o ‘rin olgaeh, ulaming qobiqlari yemirilib pronukleuslar bir-biri bi­
lan qo‘shiladilar (kariogamiya). Pronukleuslaming o‘zaro qo‘shilishi 
natijasida xromosomalari diploid to‘plamga ega bo‘lgan zigota hosil 
bo‘ladi. Oqibatda har bir xromosoma juft holatda bo‘ladi. Odamda 
23 juft xromosomalaming 23 tasi onaga, 23 tasi otaga tegishlidir. 
Zigotada genlar va belgilaming yangi kombinatsiyalari uchun zamin 
yaratiladi (7