O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi

5.29 - rasm. Kuchlanishi keng – impulsli rostlanadigan o‘zgarmas tok reversli 
elektr yuritma sxemasi 
Kuchlanishni keng – impulsli rostlash ushbu sxemada ikki xil usul bilan 
amalga oshiriladi: birinchisi – reverssiz sxemaga o‘xshash (5.27 - rasm). 
Ikkinchisi – berilgan taktli chastotaning har bir davri vaqtida qo‘sh qutbli ulanish 

---

164 
nazarda tutiladi (5.30 - rasm). Ohirigi holatda t
u
vaqt davomida VT
1
va VT
3
katitlari ulangan (T
n
– t
u
) vaqt davomida esa VT
2 
va VT
4
kalitlar ulangan. 
5.30 - rasm. Qo‘shqutbli ulanishda kuchlanishni kengli – impulsli rostlash
diagrammasi 
Motor yakori zanjiri yuklangan holatdagi o‘rtacha kuchlanish shtrixlangan 
yuzalarga proporsional bo‘ladi. T
u
> 0,5 T
k
bo‘lganda kuchlanish musbat, 
t
u
= 0,5 T
k
bo‘lganda esa kuchlanish esa nolga teng; t
u
< 0,5 T
k 
bo‘lganda o‘rtacha 
kuchlanish manfiy. 
Qo‘shqutbli ulanishda o‘rtacha kuchlanish qiymati quyidagiga teng: 
U
f 
= U
n
· (2γ -1), 
buyerda: γ = t
u /
T
k
VT
1
- VT
3
kalitlar yoqilgan holat vaqtining davr vaqtiga nisbati. 
Shuningdek aralash ulanish algoritmi ham qo‘llaniladi. U
er
<0,5U
n
qyimatlarda qo‘sh qutbli ulanish amalga oshiriladi. Yoki T
k
davrida VT
2
-VT
4
kalitlari ochiq va (t
n
- t
v
) davrida esa hama kalitlar yopiq.
Keng impulsli rostlanuvchi o‘zgarmas tok reversli elektr yuritmada 
tormozlanish jarayoni quyidagicha kechadi (5.29 - rasm). Agar xarakat rejimida 
tanlangan aylanish yo‘nalishida VT
1 
va VT
3
tranzistorli kalitlar ishlagan bo‘lsa, 

---

165 
tormozlanish rejimida bu kalitlar yopiq bo‘ladi va VT
4
hamda VT
2
kalitlari 
ochiladi (ular ham keng impulsli rejimda ishlaydi). Motor yakori zanjiridagi tok 
o‘z yo‘nalishini o‘zgartiradi va yakor E.YU.K.i E
ya 
yo‘nalishi bilan mos tushadi. 
Tok kattaligi kerakli darajada VT
4
va VT
2
kalitlarini keng impulsli rostlash orqali 
chegaralanadi. Yakor toki almashib – almashib bu kalitlar orqali o‘tadi (ular ochiq 
bo‘lganda) va VT
1 
va VT
3
kalitlariga qarama – qarshi parallel ulangan VD teskari 
diod orqali o‘tadi (VT
4
va VT
2 
kalitlar yopiq bo‘lganda). Birinchi holatda 
tormozlanish energiyasi yakor chulg‘ami induktivligida to‘planadi. Ikkinchi 
holatda tormozlanish energiyasi C kondensatorni zarayadlash uchun sarflanadi. Bu 
kondensatordagi kuchlanish yakor E.YU.K.i va yakor chulg‘ami o‘z – o‘zidan 
induksiyalanish E.YU.K.lari yig‘indi ta’sirida ortadi. Buning natijasida iste’mol 
manbasi UZ tormozlanish jarayoning boshlanishida yopiq holatda bo‘ladi. 
Kondensatordagi kuchlanish qiymati ma’lum bir kattalikka erishganda VT5 
tranzistori ochiladi va kondensatorning R tormozlanish qarshiligiga qisman 
razryadlanishi yuzaga keladi. 
Keng – impulsli rostlagichli rostlanmaydigan o‘zgarmas tok manbali 
sxemalarda tormozlash energiyasini tarmoqqa qaytarishning iloji yo‘q.