O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi

6.12
 
 - rasm. Tranzistorli kuchlanishi invertorli chastotaviy asinxron elektr 
yuritma sxemasi 
Har bir vaqt paytida anodli va katodli guruhlarda bittadan ventili ishlaydigan 
tok invertorlaridan farqli ravishda kuchlanish invertorlarida bir vaqtda bir guruhda 
2 ta ikkinchi guruhda bitta ventilning ishlashi maqsadga muvofiq. Bunda har bir 
ventilning ishlash vaqti π ni tashkil qiladi. Aytaylik qaysidir vaqtda VT1, VT2 va 
VT6 tranzistorli kalitlar ishlayapti. Unda tok motorning har uchala fazasidan 
o‘tadi va u kuchlanishning 2/3 qismi «A» fazaga va parallel ulangan «B» va «C» 
fazaga qo‘yiladi (6.13- rasmga qarang). VT6 kalit yopilishi bilan va VT3 kalitining 
yoqilishi bilan «B» fazadagi tok birdaniga o‘zgara olmaydi va VD3 diodi orqali C 
kondensatorga tutashadi. Bu bilan motor chulg‘amlari va C kondensator orasidagi 
reaktiv quvvat aylanmasi ta’minlanadi. VT4 kaliti yoqilgandan keyin tok parallel 
ulangan «A» , «C» fazalari va «B» faza orqali oqib o‘tadi. Motor chulg‘amiga 
qo‘yiladigan chiziqli faza kuchlanishi 6.13 - rasmda ko‘rsatilgan shaklga ega 
bo‘ladi. 

---

187 
6.13
 
- rasm. 1- 6 – kalitlar ishlashi diagrammasi hamda liniya va faza 
kuchlanishi egri chiziqlari 
Kerakli chiqish chastotasi invertor ventillarini qayta ulanish chastotasi bilan 
aniqlanadi va chastotani rostlash kanali orqali beriladi. Chiqish kuchlanishini 
rostlash ikki xil usul bilan bajariladi: 
1.
Invertor kirishida boshqariladigan to‘g‘irlagichni qo‘llash bilan, uning 
yordamida U
d 
kattaligi rostlanadi; 
2.
Kengli – impulsli rostlash usulini qo‘llash yo‘li bilan (invertor ventillari 
yordamida); bu holatda kiruvchi to‘g‘irlagich boshqarilmaydigan bo‘lishi 
mumkin. 

---

188 
Birinchi usul ikkita kamchilikka ega: chiqish kuchlanishining pog‘onali 
shaklga egaligi (6.13 - rasmga qarang) va o‘zgartirgich quvvat koeffitsientining 
pastligi. 
Ikkinchi usul zamonaviyroq hisoblanadi. Rostlashning keng impulsli usulida 
davr uchun nafaqat kuchlanishning o‘rtacha qiymatini rostlash, balki chiqish 
kuchlanishi shaklini taxrir qilish (o‘zgartirish) mumkin. Bunday rostlash keng – 
impulsli modullashtirish (KIM) deyiladi. U o‘z navbatida keng – impulsli rostlash 
prinsipiga asoslangan (5.4 BOB). Sinusoidal kuchlanishni keng impulsli modullash 
prinsipi 6.14 - rasmda berilgan.