Kiberxavfsizlik asoslari fanidan 5- mustaqil ishi

1.3.Simsiz qurilmalar xavfsizligi muammolari.
Simsiz qurilmalarni to’rtta kategoriyaga ajratish mumkin: noutbuklar, cho’ntak 
kompyuterlari (PDA), simsiz infratuzilma (ko’priklar, foydalanish nuqtalari va h.) 
va uyali telefonlar.
Noutbuklar korporativ simsiz tarmoqlarda va SOHO (Small Office Home Office – 
kichik va uy ofislari) tarmoqlarida keng tarqalgan qurilma.
Fizik xavfsizlik noutbuklar uchun jiddiy muammo hisoblanadi. Bunday 
kompyuterlarni xarid qilishdagi parametrlardan biri-uning olchami. Noutbuk 
qanchalik kichkina bo’lsa, u shunchalik qimmat turadi. Boshqa tarafdan, noutbuk 
qanchalik kichkina bo’lsa, uni og’irlash shunchalik osonlashadi. Shifrlash 
kalitlarining, masalan, WEP-kalitlar (Wired Equivalent Privacy), dasturiy kalitlar, 
parollar yoki shaxsiy kalitlarning (PGP, Pretty Good Privace kabilar) yo’qotilishi 
katta muammo hisoblanadi va uni ilovalar yaratilishi bosqichidayoq hisobga olish 
zarur. Niyati buzuq odam noutbukni oz ixtiyoriga olganidan so’ng aksariyat 
xavfsizlik mexanizmlari buzilishi mumkin.
Noutbuklarning mobilliligi ularning korporativ tarmoqlararo ekranlar 
(brandmauerlar) bilan himoyalanmagan boshqa tarmoqlar bilan ulanish 
ehtimolligini oshiradi. Bu Internet-ulanishlar, foydalanuvchi tarmoqlar, asbob-
uskuna ishlab chiqaruvchilarining tarmog’i yoki raqiblar ham joylanuvchi 

---

mehmonxona yoki ko’rgazmalardagi umumfoydalanuvchi tarmoqlar bolishi 
mumkin. Bunday hollarda mobil kompyuterlarning axborot xavfsizligi xususida 
jiddiy o’ylanish lozim.
Noutbuklarning fizik saqlanishlarini taminlash usullaridan biri-xavfsizlik kabelidan 
foydalanish. Ushbu kabel noutbukni stolga yoki boshqa yirik predmetga “boylab” 
qo’yishga mo’ljallangan. Albatta, bu yuz foizlik kafolatni bermaydi, ammo har 
xolda o’g’rining anchagina kuch sarf qilishiga to’g’ri keladi.
Noutbuklarning tez-tez o’g’irlanishi sababli, axborotni arxivlashning xavfsizlikni 
taminlashga nisbatan muhimligi kam emas. Shifrlash dasturlari fayllar xavfsizligini 
taminlashda yoki qattiq disklarda shifrlangan malumotlar hajmini yaratishda 
ishlatiladi. Bu malumotlarni rasshifrovka qilish uchun, odatda, parolni kiritish yoki 
shaxsiy kalitlarni ishlatish talab etiladi. Barcha axborotlarni shifrlangan fayllarda 
yoki arxivlarda saqlanishi kerakli fayllar to’plamini arxiv uchun nusxalashni 
yengillashtiradi, chunki ular endi ma’lum joyda joylashgan bo’ladi.
Ogrilar uchun noutbuklar “birinchi nomerli nishon” ekanligini foydalanuvchilar 
tushunib yetishlari va ularni qarovsiz qoldirmasliklari zarur. Hatto ofislarda 
noutbukni kechaga qoldirish mumkin emas, chunki ofisga kop kishilar (kompaniya 
xodimlari, farroshlar, mijozlar) tashrif buyuradilar.
Axborotning chiqib ketishi noutbuk egasining ko’p odamlar to’plangan joylarda 
ham sodir bolishi mumkin. Samolet – kompaniya menedjerlari foydalanadigan 
odatdagi transport vositasidir. Samoletda qoshni kreslodagi yo’lovchi noutbuk 
egasining yelkasi ustidan muhim axborotni oqib olishi mumkin. Hatto “uy 
sharoitidagi” noutbuklar ham himoyalanishi zarur. Bu holda kompyuterning 
himoyasi server himoyasidan farqlanmaydi. Juda ham zarur bo’lmagan 
servislarning ochirilishi qurilma ishlashini yaxshilaydi.O’zining dasturiy 
taminotini noutbukka o’rnatgan niyati buzuq odam xavfsizlikning barcha 
mexanizmlarini chetlab otish imkoniyatiga ega bo’ladi. Kompyuterni oz ixtiyoriga 
olgan o’g’ri unga o’zining dasturini o’rnatganida uni to’xtatib bo’lmaydi. BIOSda 
(Basic Input/Output System-kiritish/chiqarishning bazaviy tizimi) va qattiq diskda 
o’rnatilgan parollar o’g’irlangan noutbukdan foydalanishga to’sqinlik qilishi 
mumkin. Ushbu barcha vositalar, afsuski, tajribali xaker uchun to’siq bolaolmaydi. 
[4]