O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tоshkеnt dаvlаt iqtisоdiyot universitеti

 
12.4. Protsedura va funksiya qism dasturlarining parametrlari 
 
Protsedura va funksiya qism dasturlari aniqlanayotganda ularning formal 
parametrlar ro‗yxatida parametrlarning to‗rt xil ko‗rinishi ko‗rsatilishi mumkin: 
1) parametr- qiymatlar; 
2) parametr- o‗zgaruvchilar; 
3) parametr- protseduralar; 
4) parametr- funksiyalar. 
Formal va aniq parametrlar protsedura va funksiya qism dasturlarida bir xil 
qayta ishlanadi. 
Har bir parametr turi ko‗rsatilgan holda ro‗yxatga kiritiladi. 
Masalan: 
PROCEDURE SUMMA(X,Y,Z: REAL); 

---

121 
PROCEDURE SUMMA1(A,B: REAL; N: INTEGER); 
PROCEDURE TH(VAR A,R: REAL); 
FUNCTION SS1(B: REAL; I,J: INTEGER): REAL; 
Agar ikkita yoki undan ko‗p formal parametrlar ro‗yxatda bir xil turda bo‗lsa, u 
holda ularni bitta tasvirlashga kiritish mumkin. Formal parametrlarni ro‗yxatda 
ixtiyoriy tartibda ko‗rsatish mumkin. Protsedura va funksiya qism dasturlariga 
murojaat qilinayotganda formal parametrlar qanday tartibda kelsa, aniq parametrlar 
ham shu tartibda kelishi kerak. 
Protsedura va funksiya qism dasturlarini o‗z ichiga olgan asosiy dasturda nom 
tanlanayotganda lokal va global parametrlarning bir xil bo‗lmagani maqul.
Parametr-qiymatlar parametrlari berilganlarni qism dasturlar (protsedura va 
funksiya) ga uzatish uchun ishlatiladi. 
Bunda yuqorida aytilganidek, ular formal parametrlar ro‗yxatida turlari 
ko‗rsatilgan holda, bir-birlaridan vergul bilan ajratilgan holda sanab o‗tiladi.
12.5. Standart protsedura va funksiyalarga misollar 
 
Paskal tilida bir qancha maxsus protsedura va funksiyalar mavjud bo‗lib, ular 
quyidagi guruhlarga bo‗linadi: 
qatorni qayta ishlash; 
fayllar bilan ishlash; 
dinamik o‗zgaruvchilar uchun xotirani boshqarish; 
arifmetik funksiyalar; 
ekran bilan ishlash. 
Ularning ayrimlarini ko‗rib chiqamiz:
Halt- dasturni bajarishdan to‗xtatish; 
Odd(i)- I-toq bo‗lsa ―True‖ aks holda ―False‖ qiymat oladi; 
Edit- bajarilayotgan blokdan chiqish; 
Random- 0 dan 1 gacha bo‗lgan sonni tasoddifan olish; 
GotoXY(x,y)- kursorni ko‗rsatilgan joyga qo‗yish; 

---

122 
ClrScr- ekranni tozalab, kursorni ekran boshiga qo‗yish; 
Trunc- argumentning butun qismi: 
Str(I;Var S:String)- raqamni simvolga o‗tkazish (I-ifoda yoki o‗zgaruvchi); 
Val(S:String; Var P;ko:Integer)- simvolni raqamga o‗tkazish (P-o‗zgaruvchi); 
Length (S:String)- qator uzunligini aniqlash. 
Pos(st1,st) - qatordagi qator qismi holatini aniqlash. 
Misol: st:=‘Toshkent‘; st1:=‘kent‘; p:=pos(st1,st); Javob: p=4. Agar 
izlanayotgan qator qism qatorda yo‗q bo‗lsa qiymat nulga teng bo‗ladi.
Copy(st,m,n) - qatordan fragment kesib oladi. 
Misol: st:=‘Toshkent‘; p:=Copy(st,4,4); Javob: p=‘kent‘. 
Delete(st,m,n) - qatordan fragment kesib olib tashlaydi. 
Misol: st:=‘Toshkent‘; p:=Delete(st,4,4); Javob: p=‘Tosh‘.