Abdulla sher axloqshunoslik

' Зак он ы М ану. М ., 1960. С. 9 3 - 9 4 .
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1. Bu dunyodagi hayot iztiroblarga to ‘la.
2. Bu iztiroblarning sabablari bor.
3. Bu iztiroblarga barham berish mumkin.
4. Iztiroblarga barham berishga olib boradigan y o ‘llar mavjud.
B uddhaning to ‘rtinchi haqiqati, ayniqsa, axloqshunoslik nuqtayi 
nazaridan m uhim . U Buddha o ‘tgan va ham m aning о tishi m um kin 
bo'lgan 
nirvanaga
(ehtiros, nafrat, pushaym on asta-sekinlik bilan so nib 
b o ‘lgan dan keyingi holatga) yetishish y o ‘lidir. U sakkiz fazilatga 
erishuvdan iborat:
1) to ‘g ‘ri qarashlar; 2) to ‘g ‘ri ju r ’at; 3) to ‘g‘ri xatti-harakat; 4) t o ‘g‘r| 
nutq ; 5) to ‘g‘ri hayot tarzi; 6) t o ‘g ‘ri jahd-jad al; 7) fikrni t o ‘g ‘ri 
y o ‘naltirish; 8) diqqatni to ‘g ‘ri qaratm oq. Shunday qilib, sakkiz yo‘l 
bir-birini taqozo etuvchi uch om il — bilish, xatti-harakat va diqqatning 
birligidan iborat. Bilim va axloq bu o ‘rinda yaxlitlikka ega; fazilat 
bilim dan (illat esa bilim sizlikdan) kelib chiqadi, shu sababdan bilim ni 
fazilat yordamisiz takom illashtirish m um kin emas. Bu axloqiy komillikka 
yetishishning tugallangan konsepsiyasi. «Kishi sochlarining fatilasi, 
sulolasi yoki zoti tufayli b rah m an b o ‘lm aydi. K im daki h a q iq a t va 
dham m a b o is a , o ‘sha baxtli va o ‘sha brahm an», deyiladi buddhachilik 
axloqiy qoidalari jam langan k ito b d a1. Shunday qilib, buddhach ilik 
to m o n id an vedalar ob ro ‘si, brahm anlarning istisnoli holati inkor etiladi, 
jam iyatni varnalarga b o ‘lish qoralanadi. Shubhasiz, bu axloqiy ravnaq 
topish ko‘rinishlaridan biri edi.
J a y n c h ilik . M o h iy a ta n axlo q falsafasi b o ‘lm ish
b u o q im g a
Buddhaning zam ondoshi, undan chamasi o ‘ttiz yoshlar katta Jin (Jayin)
— G ‘olib deb sharaflangan V ardxam ana (m ilodgacha 599—527) asos 
solgan. Jaynchilik ta ’lim oti insonning to ‘liq ozodlikka yetishishi bilan 
b o g‘liq. Unga inson o ‘z ichki m ohiyatini qayta shakllantirish orqali 
erishishi m um kin. Bu ozodlik — 
nirvana.
Q alb-ruhning ehtirosi, nafrat, 
pushaym on kabi hissiyotlardan forig‘langan, o ‘zi mavjud bo la turib 
vujudni tark etgan, cheklanm agan orom dagi holatiga uch yo 1 bilan 
yetishish m um kin — Jaynga e ’tiqod; uning ta ’lim otini bilish; о zni 
tutishda nuqsonsizlik.
Kim Jaynga e ’tiqod q o ‘ysa va uni tanisa u — fazilat egasidir. Fazilat 
esa besh axloqiy tam oyildan iborat: