Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 24

ünsürlərindən birinə çevrilmişdir, hər bir müasir dini kult 

sehrbazlıq hərəkətlərinin (ayinlər, sirlər, ibadətlər və s.) müəyyən 

sistemini özündə birləşdirir. Sehrbazlığın ovsunlamaq, falçılıq, 

qabaqcadan xəbər vermə, «bəd nəzər», caduya inam, «bağlamaq» 

və s. kimi qalıqları indi də məişətdə qalmaqdadır. 

İbtidai cəmiyyətlərdə geniş yayılmış etiqad formalarından 

biri də fetişizm hesab olunur. Fetişizm (fransızca  fetiche  - büt, 

tilsim deməkdir) müxtəlif maddi əşyaların fövqəltəbii xassələrinə 

etiqad olunmasına deyilir. İbtidai insanın müxtəlif  əşyalardan, 

məsələn, daşlardan, ağaclardan, sonralar isə amuletlərdən 

(gözmuncuğularından, dualardan və s.), bütlərdən və s. fövqəltəbii 

kömək almaq ümidi fetişizmdə  əks olunurdu. İbtidai cəmiyyətdə 

yaşamaq taleyinə düşən insanın praktiki fəaliyyətinin inkişaf 

etməsi və onun dərketmə imkanlarının məhdudluğu fetişizmin ilk 

mənbələri olmuşdur.  İbtidai dövrlərdə fetiş öz-özlüyündə real 

mövcud olan predmet kimi pərəstiş obyekti olmuşdur. Sonralar isə 

onda «məskunlaşan» gizli fövqəltəbii qüvvə haqqında təsəvvürlər 

meydana çıxır. Fetişizm dini pərəstişin zəruri komponentidir. 

Möcüzəli ikonalara, xaça, quru cəsədlərə, «müqəddəs yerlərə 

pərəstiş edilməsi, tilsimlərin, amuletlərin, boyundan asılan 

xaçların və s. möcüzələr doğurduğuna etiqad edilməsi müasir dini 

praktikada fetişizmin daha xarakterik təzahürləridir. 

Cəlbedici predmetlər, gözəl görünən, eləcə  də çirkin 

görünən  şeylər fetişə çevrilə bilər. Predmet-əşya forması kimi 

fetişizm Qərbi Afrikada çox yaxşı saxlanılmışdır. Burada fetişlər 

hər yerdə  nəzərə çarpır.  Ən geniş surətdə yayılmış canlı fetişlər 

ilan (əjdaha) və qarğadır. Farslarda it və xoruz, Skandinaviyada 

ayı  və canavar, Yunanıstanda - bayquş  və s. fetiş sayılır. Canlı 

fetişlər qəbilə üzvləri üçün eyniləşdirici başlanğıcı ifadə etmirdi, 

onları eyni hesab etmək olmazdı. Onlar ya totemizmin 

özünəməxsus qalıqları, yaxud da güclü, müstəqil ruhların 

daşıyıcıları idi. Bəzi hallarda qəbilə üzvləri onlardan yararlana 

bilərdi. Ona görə  də bir xalqın bir neçə canlı fetişi olurdu. 

Məsələn, Qədim Misirdə hər bir icma özünün canlı fetişinə malik 

idi. Ümummilli fetiş-müqəddəs öküz Apis olsa da, regional və 

yerli fetişlər də mövcud idi. Fivada - qoyun, Memfisdə - keçi, 

---