M ü n d ə r I c a t

Cədvəl 2.13 

Kalium gübrələrində zərərli qarıĢıqların miqdarı,mq/kq (Kuzian və b. 1982) 

 

Gübrələr 

Pb 

Cd 

Al 

Hg 

Cr 

KCl 

6,5 

0,2-0,3 

1,3-7,7 

- 

- 

K

2

SO

4

 

12,0 

1,00 

0,2 

0,075  0,25-0 

Kalium duzları xammalı  

40% K duzları 

4,5 

0,16 

4,1 

- 

- 

 

---

105 

 

Makroelementlərlə  balanslaşdırılmamış  qidalanmada  ayrı-ayrı  ele-

mentlərin  bitkilərdə  toplanması  və  qidalanması  və  mineral  tərkibin  arzu-

olunmayan  tərəfə  hərəkəti  müşahidə  olunur.  Belə  ki,  K:Na  nisbəti  bitki 

yemlərinin  normasını  tez-tez  üstələyir  (K:Na  optimal  nisbəti  =5:1).  Hey-

vanların K-a tələbatı otun tərkibində onun miqdarı 0,03-0,10% olduqda ödə-

nilir.  Yemdə  K

2

O  –  miqdarı  2,5-3,0%-dən  çox  olmamalıdır  (Mineyev, 

1990). Otlaq otlarında K-um miqdarının artıqlığı Na defitsitini kəskinləşdir. 

Heyvanların  sağlamlığını  qorumaq  üçün  yemin  quru  maddəsində  Na-un 

qatılığı 0,25% dən az olmamalıdır. 

Son vaxtlar otlarda Mg miqdarına böyük diqqət ayrılır. Quru maddədə 

onun miqdarı 0,13-0,15%-ə endikdə heyvanlar hipomaqneziumla (ot titani-

yası) xəstələnir. Əgər element yemlərdən daxil olursa heyvan orqanizminə, 

1kq quru maddədə 12-15 mq Mg-a tələbatı ödənilir. 

Yemdə  makroelementlərin  nisbəti  pozulduqda  da  hipomaqnezium 

xəstəliyi  çoxalır:  əgər  K:  (Ca  +  Mg)  <  2,2  -  2,4  və  K:  Na  >  6.  Xəstəlik 

halları  K: (Ca + Mg) < 1,4 nisbətində qeyd olunmur. 

Kalium yuyulması su rejimi tipindən, torpağın qranulometrik tipindən, 

onların  tərkibində  humusun  miqdarından  və  torpaqda  K  ehtiyatından  asılı-

dır.  Digər  qida  elementləri  kimi  K  itkisinin  yüksəlməsinə  bitki  örtüyünün 

olması, aqrotexniki qaydalara riayət olunma, suvarma norması, torpağın və 

ərazinin  relyefi  təsir  göstərir.  Belarusiyanın  çimli-podzol  torpaqlarında 

heriklərdə,  verilən  gübrələrdən  K  itkisi  4-6%,  qumsal  torpaqlarda  isə           

6-8%-  dir.  Qırmızı  və  podzol  torpaqlarda  Gürcüstanda  suvarma  zamanı  K 

itkisi 13-17 %-ə çatır; yağıntılı illərdə isə (2820 mm yağıntı) – 25%-ə qədər. 

Moskva  ətrafında  çimli-podzol  torpaqlarda,  az  meylli  ərazilərdə,  hərdən 

artıq şaxtalı illərdə ərimiş qar sularında verilən K-un 40-70%-ni yuyub apa-

rılır  (N-P-K  gübrələrini  gec  payız  aylarında,  qışda  və  erkən  yazda  iri 

çayların mənbəsində çay sularını Cl

- 

və Na

+

  çirkləndirən əsas mənbədir. 

Kalium çox itkisinin qarşısını almaq və qurunt və səth sularının çirk-

lənmədən qorumaq üçün kalium gübrələrini torpağın əsas şum qatının altına 

vermək  lazımdır.  Yuyulma  nəticəsində  mineral  gübrələrin  qida  element-

lərinin itkisini azaltmağa həm aqrotexniki, həm də kimyəvi üsullarla çatmaq 

olar.  Axırıncıların  arasında  yavaş  təsir  edən  gübrələrin  tətbiqi  maraq  kəsb 

edir,  hansı  ki,  bütün  vegetasiya  dövründə  bitkilər  tərəfindən  tədricən  mə-

nimsənilir.  buna  damcı  üsulu  ilə  və  sintetik  örtüklə  örtməklə  (küləş,  paro-

yinlər,  polietilenlər  və  s.)  və  ya  elementar  kükürdlə  çatmaq  olar.  keçmiş 

Çexoslo gübrələrin polietilen örtüklə örtülməsi qarğıdalının kalium mənim-

səmə əmsalı 30-50% arta bilər. ABŞ-da gübrələrin damcı üsulu ilə verilməsi 

göstərir  ki,  onların  vinilası  tat  örtüklə  ğrtülməsi  K  itkisini  86-dan  30%-ə 

endirdi. Lakin gübrələrin damcı üsulu ilə verilməsindən istifadə haqda mə- 

---

106 

 

 lumatlar hələ kifayət deyil. 

Sonrakı  vəziyyətlərə  də  diqqət  yetirmək  lazımdır.  Gübrələmə  siste-

mində üzvi gübrələr mühüm rol oynayır. lakin təkcə üzvi gübrələr hesabına 

yüksək  məhsuldarlıqlı  torpaq  yaratmaq  mümkün  deyil.  Üzvi  gübrələrin 

torpaqda  kifayət  qədər  olması  torpaqda  humus  balansı  üçün  müsbət  rol 

oynayır.  Ancaq  mineral  gübrələri  vermədən  torpaqda  P  və  K-un  defisitsiz 

balansını  başqa,  hətta,  üzvi  gübrələrin    sistematik  tətbiq  olunması  böyümə 

və  inkişafın  müəyyən  dövründə  əsas  qida  elementlərinin  optimal  nisbətinə 

çatmağa imkan vermir, çünki bütün bitkilər inkişafın birinci fazasında hök-

mən P-un olmasını tələb edir, payızlıqlar – azot gübrəsi ilə əlavə  yeniləmə, 

çoxillik otlar – hər biçindən sonra və s. üzvi və mineral gübrələrin bitkiyə və 

torpağa  təsiri  müxtəlifdir.  Mineral  gübrələr  (xüsusən  N,  qismən  K)  qida 

maddələrinin maksimal istifadəsi bitkilərə onlar verilən kimi baş verir, üzvi 

gübrələrdən  isə  tədricən  daxil  olur,  üzvi  maddələrin  minerallaşdırmasında 

uyğun  olaraq.  Buna  görə  də  bitkinin  tez  qidalanmasını  təmin  etmək  üçün 

mineral gübrələr verilir. Əgər sonuncular əsasən torpağı qida rejiminin yax-

şılaşdırırsa, üzvi gübrələr bununla yanaşı onu humusla zənginləşdirir, fiziki-

kimyəvi  xassələrini  yaxşılaşdırır,  torpaq  mikroflorasının  aktivliyini  yüksəl-

dir.  Üzvi  və  mineral  gübrələrin  qarışığı  öz  effektliyinə  görə  həmin  güb-

rələrin  ayrılıqda verdikdə  ekvivalent  miqdarda qida elementlərinin  effektli-

yindən  üstündür.  Yalnız  gübrələrin  üzvi-mineral  sisteminin  digər  aqrotex-

niki  və  bioloji  üsullarla  birgə  istifadəsi  torpağın  münbitliyinin  artırmaq, 

kənd  təsərrüfatı  bitkilərinin  böyüməsi,  məhsulun  keyfiyyətini  və  ətraf 

mühitə mənfi təsirini minimallaşdırmaq üçün ümidverici əsas yaradır.