Азярбайжан Республикасы Тящсил Назирлийи
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Xloroplastlar- əksər bitki hüceyrələrində diametri
4-6 mkm, bəzən isə daha böyük ölçüdə olur (şəkil 44). Mikroskopik oval formalı, yaşıl rəngli iki membranlı quruluşa malik olan xloroplastların sayı 15-50 yə çata bilər. 167 Şəkil 44. Xloroplast Elektron mikroskopu ilə aparılan tədqiqatlar göstərmişdir ki, iki membranlı xloroplastların membranı hamar, daxili membranı isə qırışıq quruluşa malikdir. Bu quruluşun yaranmasına səbəb qranlar və onların disk şəkilli yığınlarından olan tilakoidlərdir. Tilakoidlər isə bir-birinə lamellalar vasitəsilə birləşir. Xloroplastlardakı piqmentlər həm qranlarda həm də lamellalarda toplanmışdır. Fotosistem II bütün piqment sistemi ilə tilakoid membranlarında, fotosistem I isə əsasən lamella membranlarında yerləşir. Onlar isə xloroplastların stromasında yerləşir. İşıq kvantlarının udulmasından başlayaraq enerjinin çevrilməsinə qədərki proseslər xloroplastlarda-tilakoid membranında (fotokimyəvi proseslər), biokimyəvi reaksiyalar isə matriksdə və ya 168 xloroplastların stromasında həyata keçirilir. Xloroplastların matriksində lipid və xinon təbiətli qlobulalara rast gəlinir. Bundan başqa matriksdə ilkin nişasta dənəcikləri də olur. Adətən xloroplastlar uzunsov formalı olub, eni 2-4 mkm, uzunu isə 5-10 mkm olur. Yaşıl yosunlarda nəhəng xloroplastlar olur (xromotoforlar, onların uzunluğu 50 mkm-ə çatır). Plastidlərin miqdarı müxtəlif bitkilərdə müxtəlif olur. Məsələn:yaşıl yosunlarda hər hüceyrədə bir xloroplast olur. Ali bitkilərdə isə yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi 15- 50 xloroplast olur. Elə hüceyrə var ki,orada xloroplastlar daha çox olur. Məsələn: tütünün polisad toxuma hüceyrələrində 1000-ə qədər xloroplast olur. Yetkin xloroplastlarda iki cür daxili membran olur. Bunlardan biri stromanın lamellalarinı əmələ gətirən yastı membran, ikincisi isə tilokoidlərin membranıdır. Stromanın lamelləri yastı, torbacıqlar şəklində olub bir- birinə paralel yerləşmişlər. Membranlı tilokoidlər isə disk şəkilli qapalı torbacıqlar olub, bir-birinin üzərinə toplanması nəticəsində qranlar əmələ gətirirlər. Hər bir qranda bir neçədən 50-yə qədər və daha çox tilokoid ola bilir. Belə tilokoidlər toplusunun ölçüsü isə 0,5 mkm-ə çata bilər. Qranlarda tilokoidlər elə yerləşmişlər ki, onların membranlarının xarici qatları bir-birinə sıx birləşir. Tilokoidlərin membranlarının birləşdiyi yerdə 2 nm qalınlığında sıx qat yerləşir. Qranlar tərkibinə qapalı tilokoidlərdən başqa lamellalar sahəsi də daxil ola bilər 169 ki, onlarında membranının tilokoid membranı ilə təmasında 2 nm qalınlığında qat yaranır. Beləliklə, stromanın lamelləri xloroplastın ayrı-ayrı qranlarını bir- birinə birləşdirir. Lakin tilokoid boşluqları qapalı olduğundan stroma lamellərinin membranarası sahəsinə daxil olmurlar. Xloroplastların stromasında DNT və ribosomlar tapılmışdır. Həmçinin stromada ehtiyyat polisaxaridlər-nişasta toplanır. Xloroplastların əsas xüsusiyyəti onların tərkibində yaşıl xlorofil piqmentinin olmasıdır ki, onun iştirakı ilə yaşıl bitkilər günəş enerjisini udaraq onu kimyəvi rabitələr enerjisinə çevirir. Odur ki, plastidlər də mitoxondrilər kimi kimyəvi enerjinin çevrilmə mərkəzidir. Xloroplastlar da mitoxondrilər kimi yarım avtonom orqanelladırlar. Onların da öz genetik sistemi və zülal sintez edən maşını, o cümlədən DNT, RNT-lər, ribosomlar və genetik informasiyanın eksperessiyesının bütün mərhələləri üçün tələb olunan müxtəlif fermentləri və zülala faktorları vardır. Əvəllər belə hesab edilirdi ki, xloroplast DNT-si bakteriyalarda və mitioxondridə olduğu kimi qapalı həlqəvidir. Amma, son illərin tədqiqatları göstərdi ki, xloroplast DNT-ləri xətti şəkildə olub bir-biri ilə baş-ayaq (head to tail) birləşərək böyük quruluş yaradırlar. Bir xloroplastda 50- 100 qədər DNT molekulu ola bilər. Xloroplastın genetik sistemi müxtəlif bitkilərdə 100-120 qədər genləri kodlaşdırır. Xloroplastlarda transkripsiya və translyasiya proseslərinin gedişi və xloroplast ribosomlarının quruluşu bakterial analoqlarına çox oxşayırlar (yaxındırlar). 170 Xloroplastlar özləri isə etioplastlardan (solğun sarı rəngli) əmələ gəlirlər, yəni cücərti işəğa çıxdıqdan sonra onda yaşıllaşma baş verir, xlorofil sintez olunur və xloroplastlar əmələ gəlir, bu prosesə fotomorfogenez deyilir. Fotomorfogenez özü bitkilərdə zülal-piqment kompleksindən ibarət olan fotoreseptorlarla – fitoxromlar və kriptoxromlar vasitəsi ilə induksiya olunur və tənzimlənir. Plastidlərin digər tipi olan xromoplastidlər xloro və ya leykoplastlardan əmələ gəlirlər. Yüklə 5,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|