Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Qərb Universiteti Mülki müdafiə

 

Sarğı və sarğı qoymaq haqqında anlayış 

 

Sarğı  materialı  və  ondan  istifadə  etmək  qaydaları.  Yaranın  üstünü 

örtmək üçün işlədilən parça materiallara sarğı materialı deyilir. Sarğı materialı 

hiqroskopik (yaxşı nəmçəkən) olmalı, yəni yaradakı qanı və irini hopdurmalı, 

tez qorumaq və asanlıqla sterilləşmək xassələrinə malik olmalıdır. Əsas sarğı 

materialları  tənzifdən,  ağ  pambıqdan,  liqnindən  (ağac  pambığı),  ləçəkdən 

(üçbucaq  formalı  pambıq  parçadan)  ibarətdir.  Tənzifdən  istifadə  edilməklə 

tabel  sarğı  vasitələri  hazırlanır.  Bunlar  fərdi  sarğı  paketləri,  müxtəlif  ölçülü 

steril və qeyri-steril bintlər, böyük və kiçik steril salfetlər və steril sarğılardır. 

Bunlardan başqa, xəstəxanaların  cərrahiyyə  və sarğı  şöbələrində tənzifdən  və 

ya kiçik salfetlərdən tənzif kürəciklər, tamponlar, yastıqçalar, tənzif dolaqları 

düzəldilir ki, bunlardan da sarğı qoyarkən və cərrahiyyə əməliyyatları zamanı 

istifadə edilir.  

Sarğıların  növləri,  onların  qoyulması  qaydaları.  Yaraların 

yoluxmasının  və  ağırlaşmasının  qarşısını  almaq  üçün  görülən  ilk  profilaktik 

tədbir onlara mümkün qədər tez aseptik sarğı qoymaqdır.  

56 

Bütün  yaralara  steril  (mikrobsuz,  təmiz)  sarğı  qoyulur.  Sarğı  yaranın 

üstünü sarıyıb-örtən sarğı materialından ibarətdir. Yaranın sarınması prosesinə 

sarğı  qoymaq  deyilir.  Sarğı,  yaraya  mikrob  düşməsinin  qarşısını  alır, 

qanaxmanın  dayanmasına  kömək  edir,  ağrıları  azaldır.  Sarğı  iki  hissədən: 

yaraya  toxunan  daxili  hissədən  və  sarğıya  bərkidib  onu  yaranın  üstündə 

saxlayan  xarici  hissədən  ibarət  olur.  Sarğılar  yumşaq  (tənzif,  parça,  sintetik 

material  sarğılar),  bərkiyən  (gips,  nişasta  sarğılar),  sərt  (müxtəlif 

materiallardan  hazırlanmış  şin  sarğılar),  sıxıcı  sarğılar,  yapışqan  sarğılar  və 

digər  növləri  olur.  Yumşaq  sarğılar  yarada  bərkidilməsi  üsuluna  görə  bint 

sarğılar,  ləçək  sarğılar,  sapandvan  sarğılar  və  s.  növlərə  ayrılır.  Birinci  dəfə 

qoyulan sarğı ilk steril sarğı adlanır. Yaraya steril sarğı qoyarkən nəzərə almaq 

lazımdır  ki,  hətta  ən  kiçik  yara  belə,  zədələnmiş  adamın  həyatı  üçün  təhlükə 

törədir,  çünki  o,  cürbəcür  mikroblarla  yoluxma  mənbəyinə  çevrilə  bilər.  İlk 

sarğı  qoymazdan  əvvəl,  yaranı  çirkləndirmədən  və  yaralıya  əlavə  əziyyət 

vermədən,  yara  yerini  açmaq  lazımdır.  Yaranın  xarakterindən,  havadan  və 

yerli  şəraitdən  asılı  olaraq  üst  paltarları  ya  soyundurulur,  ya  da  tikiş  yeri  ilə 

kəsib çıxarılır. Paltarı əvvəlcə sağlam sonra isə zədələnmiş ətraflardan (qol və 

qıçlardan)  çıxarırlar.  İlin  soyuq  vaxtında  soyuqlamanın,  qarşısını  almaq 

məqsədilə, habelə təcili surətdə ilk  yardım göstərilən  hallarda  ağır yaralıların 

paltarlarını  yara  yerinin  ətrafında  kəsirlər.  Yaraya  yapışmış  paltarı  dartıb 

qoparmaq olmaz; belə paltarı yaranın kənarı boyu ehtiyatla qayçılamaq, sonra 

isə  sarğı  qoymaq  lazımdır.  Çıxarılmış  paltarı  əks  ardıcıllıqla,  yəni  əvvəlcə 

yaralı, sonra isə sağlam ətraflara geydirirlər. Sarğı qoyarkən çalışmaq lazımdır 

ki, bu, yaralıda əlavə ağrı törətməsin. Bədənin sarğı qoyulan hissəsi tərpənməz 

halda  olmalıdır.  Yaranın  üzərinə  əvvəlcə  steril  tənzif,  sonra  isə  pambıq 

qoyurlar. Binti sağ əldə saxlamaq, sol əllə sarğını tutmaq və bintin dolaqlarını 

düzəldib  hamarlamaq  lazımdır.  Bintin  yumağını  sarğı  yerindən 

uzaqlaşdırmadan,  binti  soldan  sağa  doğru  elə  sarıyırlar  ki,  onun  hər  qatı 

(dolağı)  əvvəlki  qatın  eni  boyunca  yarısını  əhatə  etsin  (ikinci  qatdan  başqa; 

sarğı  sürüşməsin  deyə,  adətən,  ikinci  qatı  birinci  qatın  üstundən  dolayırlar). 

Dolaqlar arasında boşluq qalmamalıdır. Sıxıcı sarğı tələb olunmayan hallarda 

binti çox bərk dartar ki, qan dövranı pozulmasın, lakin elə bərkidirlər ki, sarğı 

boşalıb  özü-özünə  açılmasın.  Əl  və  ayaqları  onların  uclarından  başlayaraq 

sarıyırlar, bu zaman barmaqların ucları açıq qalmalıdır. Sarğının son dolağını 

57 

təhlükəsiz  sancaqla  (ingilis  sancağı)  bərkidir  və  ya  bintin  ucunu  ortadan  iki 

hissəyə bölərək düyünləyirlər. Düyün yaranın üstünə düşməməlidir.  

Aseptika  və  antiseptika  haqqında  anlayış.  Yaraların  mikroblarla 

çirklənmədən qorunmasında və yoluxub ağırlaşmasının qarşısının alınmasında 

aseptika və antiseptika çox vacib əhəmiyyətə malikdir.  

Aseptika  cərrahiyyə  əməliyyatları,  sarğıqoyma  zamanı,  elecə  də 

müalicə işləri yerinə yetirilərkən yaralı və ya xəstənin yarasına, toxumalarına, 

orqanizminə  infeksiya  törədicilərinin  düşməsinin  qarşısını  almağa  yönəldilən 

tədbirlərə  deyilir.  Mikroblardan  tamamilə  təmizlənmiş  materiallara,  alətlərə, 

sarğı  vasitələrinə  steril  əşyalar  deyilir.  Bu  əşyalardakı  hər  cür  mikrobların 

məhv edilməsi prosesi isə sterilizasiya adlanır. Buna, əsasən, fiziki üsulla nail 

olunur.  

Antiseptika isə yaradakı, toxumalardakı və ya bütünlüklə orqanizmdəki 

mikrobların məhv edilməsinə yönəldilmiş müalicə-profilaktik tədbirləridir. Bu 

tədbirlər  kimyəvi  və  bioloji  üsullarla  yerinə  yetirilir.  Mikroblara  məhvedici 

təsir göstərən çoxlu kimyəvi maddələr və dərmanlar, habelə bioloji preparatlar 

mövcuddur. Belə maddələr antiseptik maddə adlanır. Yod cövhəri, tibbi spirt, 

xloramin,  rivanol,  kalium-permanqanat  məhlulları  və  s.  kimi  antiseptik 

maddələrdən daha geniş istifadə edilir.  

 

Fərdi sarğı paketi 

 

Fərdi  sarğı  paketi  ölçüləri  32x17,5  sm  olan  iki  pambıq  tənzif 

yastıqçadan və eni l0 sm, uzunluğu 7m olan bintdən ibarətdir. Yastıqçalar və 

bint  sterildir,  mumlu  (perqament)  kağıza  bükülmüşdür.  Paketin  xarici  örtüyü 

rezinli parçadan hazırlanmışdır.  

Sarğı  qoyarkən  paketi  sol  əllə  tutub,  sağ  əllə  onun  xarici  örtüyünü 

kəsmə xətti üzrə cırırlar. İkitərəfli yaralanma zamanı, hərəkət edən yastıqçaları 

bint  boyu  lazımi  məsafəyə  çəkib,  yaranın  giriş  və  çıxış  deşiklərinin  üzərini 

örtürlər.  İkiyastıqçalı  paketlərdən  əlavə,  tərpənməz  biryastıqçalı  paketlər  də 

vardır.  

Steril  və  qeyri-steril  bintlər  sarınmış  halda  olan  tənzif  zolaqdan 

ibarətdir. Bintin sarınmış hissəsinə bintin yumağı, sərbəst ucuna isə bintin ucu 

deyilir. Steril bintlər perqament kağıza hermetik bükülü olur.  

58 

Steril  salfetlər  bir  neçə  qat  qatlanmış  və  hərəsində  20  ədəd  olmaqla 

mumlu  kağıza  hermetik  bükülmüş  dördkünc  tənzif  parçalarından  ibarətdir. 

Böyük salfetlərin ölçüləri 70x68 sm, kiçik salfetlərinki 68x35 sm-dir.  

Kiçik  steril  sarğı  eni  14  sm,  uzunluğu  isə  7  m  olan  bintdən  və  onun 

ucuna tikilmiş 56x29 sm ölçülü bir pambıq tənzif yastıqçadan ibarətdir.  

Böyük  steril  sarğının  isə  65x45  sm  ölçülü  yastıqçası  olur  ki,  ona 

bərkidici  altı  qaytan  tikilmişdir.  Sarğıdan  geniş  yaralar  və  yanıqlar  zamanı 

istifadə edilir.  

Steril  pambıq  25  və  50  qramlıq,  qeyri-steril  pambıq  isə  50  və  250 

qramlıq bağlamalarda buraxılır və yaraya sıxıcı sarğı qoyarkən işlədilir.  

Kompres pambığı (boz pambıq) şin salarkən yumşaq altlıq və kompres 

(yaş sarğı) üçün işlədilir. Adi pambığı liqninlə əvəz etmək olar.  

Ləçək  sarğılar  başa,  sinəyə,  bazu,  dirsək,  diz  oynaqlarına,  ələ,  ayağa, 

aralığa  sarğı  qoyanda  işlədilir.  Ləçək  steril  deyilsə,  onda  yaranın  üstünü 

əvvəlcə steril bintlə örtür, sonra onu ləçəklə bərkidirlər.  

Tabel  sarğı  materialı  olmadıqda  və  ya  çatışmadıqda  əlaltı  vasitələrdən 

istifadə  edirlər.  Bu  məqsədlə  Maştafarov  sarğıları  daha  rahat  və  sərfəlidir. 

Onları müxtəlif ölçüdə parça (döşəkağı, alt köynək və s.) hissələrindən istifadə 

etməklə hazırlayır və bərkitmək üçün uclarını kəsib bağ kimi istifadə edirlər. 

Əvvəlcə  yaranın  üstünə  steril  bint  və  ya  salfet  (lazımi  hallarda,  həmçinin 

pambıq) qoyur, sonra sarğının uclarını bağ kimi düzəldilmiş parça ilə sarıyıb 

bərkidirlər. Sinəyə, süd vəzilərinə, qarına, ətraflara Maştafarov sarğısı qoymaq 

olar.  

 

 

 

Qanaxnıalar zamanı ilk tibbi yardım 

 

Qanaxmanı  müvəqqəti  dayandırmaq  üsulları.  Qanaxmanın  növündən 

(arterial,  venoz,  kapillyar)  və  ilk  tibbi  yardım  göstərərkən  əldə  olan 

vasitələrdən asılı olaraq qanaxmanı müvəqqəti və ya tamamilə dayandırırlar.  

Xarici arterial qanaxmanı müvəqqəti dayandırmaq üsulları 

Zədələnmiş qan damarını sümüyə barmaqla sıxmaq, turna və ya burmac 

qoymaq,  qol  və  qıçı  oynaqda  sonadək  büküb  və  ya  açıb  bu  vəziyyətdə 

bərkitməkdən ibarətdir.  

Xarici venoz  və  kapillyar qanaxmalar yaraya sıxıcı steril sarğı qoymaq 

və  bədənin  yaralı  yerini  gövdəyə  nisbətən  bir  qədər  hündürdə  saxlamaqla 

59 

müvəqqəti  dayandırılır.  Bir  sıra  hallarda  venoz  və  kapillyar  qanaxmaların 

müvəqqəti  dayandırılması  bu  qanaxmaların  tamamilə  dayandırılması  halına 

keçə bilər.  

Arterial  qanaxmanın,  bir  sıra  hallarda  isə  venoz  (vena)  qanaxmanın 

tamamilə dayandırılması yarada cərrahiyyə əməliyyatı zamanı yerinə yetirir.  

Qanaxmanı  müvəqqəti  dayandırmaq  üçun  arteriyaların  barmaqla 

sıxılma yerləri. Arterial qanaxmanı müvəqqəti dayandırmağın ən asan və cəld 

üsulu arteriya damarını yaralanmış yerdən yuxarıda barmaqla basıb sıxmaqdır. 

Arteriya  damarnı,  damar  sümüyün  üstündən  və  ya  yaxınlığından  keçən 

yerlərdə sıxırlar 

Arteriya damarlarının sıxılması yerləri bunlardır: 

1)  Gicgah  arteriyasını  (1)  –  başda  olan  yaranın  qanaxması  zamanı  qulaq 

seyvanından öndə gicgah sümüyünə baş barmaqla sıxırlar.  

2)  Alt  çənə  arteriyasını  (2)  –  yanaqda  olan  yaranın  qanaxması  zamanı  alt 

çənə sümüyünün arxa hissəsinə baş barmaqla sıxırlar.  

3)  Ümumi  yuxu  arteriyasını  (3)  –  zədələnən  yerdən  aşağıda  boynun  ön 

səthində qırtlağın yanından boyun fəqərələrinə sıxırlar. Sonra sıxıcı sarğı 

qoyur,  sarğının  altında  isə  arteriyanın  zədələnmiş  yerinə  bintdən, 

salfetlərdən və ya pambıqdan düzəldilmiş yastıqça yerləşdirirlər.  

4)  Körpücükaltı  arteriyasını  (4)  –  bazu  oynağında,  bazunun  yuxarı 

hissəsində  və  ya  qoltuqaltı  çökək  nahiyələrində  qanaxma  zamanı, 

körpücükaltı çökəkdə 1-ci qabırğaya sıxırlar.  

5)  Qoltuq artetiyasını (5) – yara bazunun orta və ya aşağı üçdə bir hissəsində 

olarkən  bazu  sümüyünün  başcığına  sıxır,  bunun  üçün  baş  barmağı  bazu 

oynağının yuxarı səthinə-dayayaraq, qalan barmaqlarla arteriyanı basırlar.  

6)  Bazu  arteriyasını  (6)  –  bazunun  daxili  tərəfindən,  ikibaşlı  əzələnin 

yanından bazu sümüyünə sıxırlar.  

7)  Mil arteriyasını (7) – əlin arteriyaları zədələnərkən biləkdə baş barmaqla 

mil sümüyünə sıxırlar.  

8)  Bud  arteriyasını  (8)  –  qasıq  nahiyəsində 

4banağın

  qasıq  sümüyünə 

yumruqla basıb sıxırlar (bud  arteriyası orta  və ya  aşağı üçdə bir hissədə 

zədələnərkən).  

9)  Dizaltı  arteriyanı  (9)  –  diz  və  topuq  nahiyələrindəki  arterial  qanaxmalar 

zamanı dizaltı çökəkdə sıxırlar, bu məqsədlə hər iki əlin baş barmaqlarını 

60 

diz  oynağının  ön  səthinə  qoyub  digər  barmaqlarla  arteriyanı  sümüyə 

sıxırlar.  

10)  Ayaqarxası  arteriyanı  (10)  –  onun  altındakı  sümüyə  sıxmaq,  sonra  isə 

ayağa  sıxıcı  sarğı  qoymaq  olar;  güclü  arterial  zamanı  baldır  nahiyəsinə 

turna qoymaq mümkündür.  

Qanaxmanı  dayandırmaq  üçün  turna  (burmac)  qoymaq  və  əlaltı 

vasitələrdən istifadə qaydaları. Turna (burmac) qoymaq ətrafların iri arteriya 

damarlaın zədələnərkən qanaxmanı müvəqqəti dayandırmağın əsas üsuludur.  

Turna  uclarında zəncir (halqa) və qarmaq olan 1, 5 m uzunluqda rezin 

borucuqdan, yaxud elastik enli rezin lentdən ibarətdir. Rezin turnalarla yanaşı, 

toqqalı  parça  turnalar  da  işlədilir.  Burmac  isə  bu  məqsədlə  əlaltı  vasitələrdən 

hazırlanır. Turnanı (burmacı) yalnız bədənin ətraflarına (əl-ayağa) salmaq olar.  

Turna buda, baldıra, bazuya, bazuönünə – qanaxma yerindən  yuxarıda, 

yaranın  yaxınlığında,  paltarın  üstündən  və  ya  dəri  sıxılıb  əzilməsin  deyə, 

yumşaq  bint  sarğının  üstündən  qoyulur.  Turnanı  o  dərəcədə  sıxmaq  lazımdır 

ki, qanaxma dayansın.  Turna həddən  artıq sıxılarkən  kənarların sinirləri xeyli 

dərəcədə  zədələnir.  Turna  kifayət  dərəcədə  tarım  olmadıqda  isə  arterial 

qanaxma  daha  da  güclənir,  çünki  bu  zaman  yalnız  vena  damarları  sıxılır  və 

nəticədə ətraflardan qan aparılmır.  

Turnanın nə vaxt qoyulduğunu (tarix, saat və dəqiqə göstərilməklə) bir 

parça  kağızda  qeyd  edib,  kağızı  nəzərə  çarpan  yerdə  turnanın  qatı  altına 

qoyurlar.  Turna  qoyulmuş  ətrafı  isti  şeylə  örtürlər  (xüsusən  qışda),  lakin 

buraya  qrelka  qoymaq  olmaz.  Turna  qoyulmuş  yaraya  şpris-tunik  vasitəsilə 

ağrıkəsən dərman vururlar.  

 

Qapalı zədələnmələr zamanı ilk tibbi yardım 

 

Qapalı zədələnmələr barədə anlayış. Qapalı zədələnmələr, əsasən, dəri 

səthinin  bütövlüyü  pozulmadan  bədənin  dərialtı  toxumalarının  və  daxili 

orqanların  əzilməsindən,  beyin  sarsıntısından,  orqanizmin  ümumi 

kontuziyasından, oynaq bağlarının sərpməsindən, çıxıqlardan və s. ibarətdir.  

Əzilmə  zamanı  bədənin  səthindəki  toxumalar  və  daxili  orqanlar 

zədələnə  bilər.  Bədənin  səthində  yumşaq  toxumalar  əzilərkən  ağrı,  şiş  və 

qançırolma halları baş verir. Bunlar əzilmənin əsas əlamətləridir. 1% hallarda 

ilk tibbi yardım göstərərkən sıxıcı sarğı qoyur, buz qovuğundan (içərisinə buz 

61 

doldurulmuş  rezin  torba)  istifadə  edir,  əzilmiş  yeri  rahat  vəziyyətdə 

saxlayırlar.  

Döş  qəfəsinin  və  qarın  nahiyəsinin  güclü  əzilməsi  zamanı  daxili 

orqanlar:  ağciyərlər,  qaraciyər,  dalaq,  böyrəklər  zədələnə  bilər.  Belə  orqanlar 

zədələnərkən  ağrılar  və  çox  vaxt  daxili  qanaxmalar  baş  verir.  Əzilmə  yerinə 

buz qoymaq və belə adamları dərbal tibb müəssisəsinə çatdırmaq lazımdır.  

Baş  güclü  zərbəyə  məruz  qaldıqda  beynin  zədələnməsi  (əzilməsi  və 

sarsıntısı) mümkündür. Beyin əzilərkən baş ağrıları, ürək bulanması, bəzən isə 

qusma  halları  olur,  lakin  adam  huşunu  itirmir.  Beyin  sarsıntısında  isə  adam 

huşunu  itirir,  ürək  bulanması  və  qusma,  güclü  baş  ağrıları,  başgicəllənməsi 

olur. Beynin əzilməsi və sarsıntısı zamanı ilk yardım zədələnmiş adamın tam 

rahatlığını təmin etməkdən ibarətdir. Adamın bütün bədəni çox güclü zərbəyə 

məruz  qaldıqda  ümumi  kontuziya  baş  verə  bilər  ki,  bu  zaman  adam,  adətən, 

huşunu  itirir,  baş  gicəllənməsi,  nitqin,  eşitmə  və  görmə  qabiliyyətinin 

pozulması,  yaddaşın  zəifləməsi  və  va  tamamilə  itirilməsi  halları  baş  verir. 

Belə adamları dərhal və ehtiyatla tibb məntəqəsinə çatdırmaq lazımdır.  

Əzilmə  zəhərlənməsi  hallarında  ilk  tibbi  yardım.  Güclü  qəzalar  və 

zəlzələ  zamanı  adamlar  uçqun  altında  qala  bilərlər.  Bədənin  müxtəlif 

hissələrinin  yumşaq  toxumaları,  qollar  və  qıçlar  uzun  müddət  basılmış  halda 

qalarkən  ətrafların  davamlı  sıxılması  sindromu  və  ya  əzilmə  zəhərlənməsi 

(travma toksikozu) adlanan çox ağır zədələnmə meydana çıxa bilər.  

Əzilmə zəhərlənməsinin inkişafında üç dövr nəzərə çarpır: ilkin, orta və 

son dövrlər. İlkin dövrdə zəhərlənmədən dərhal sonra və 2 saat ərzində yaralı 

həyəcanlı olur, huşunu itirmir, uçqundan xilas olmağa çalışır, köməyə çağırır. 

Uçqun  altında  qalandan  2  saat  sonra  orta  dövr  başlanır:  orqanizmdə 

zəhərlənmə  halları  inkişaf  edir,  zədələnmiş  adam  nisbətən  sakitləşir,  suala 

cavab  verir,  mürgüləməyə  başlayır.  Belə  adamlar  ağızda  quruma  hiss  edir, 

susayır, halsızlaşırlar.  

Uçqun  altından  çıxarılandan  sonra  (üçüncü  dövr)  onlarda  söhbətcillik, 

ətfafdakı  hadisələrə  uyğun  olmayan  davranış,  titrəmə  müşahidə  edilir;  ağır 

hallarda adamın ümumi halı kəskin surətdə pisləşir və ölüm baş verir.  

Əzilmə  zəhərlənmə  olan  adamlar  bədənin  zəhərlənmiş  sahəsindəki 

ağrılardan,  ürək  bulanmasından,  baş  ağrılarından  şikayətlənirlər.  Bədənin 

zədələnmiş  sahəsində,  altında  qaldığı  əşyanın  çıxıntılı  hissələrinin  formasına 

oxşayan  sıxıntı  və  əzilmə  yerləri  nəzərə  çarpır.  Dəri  avazımış,  bəzi  yerlərdə 

62 

göyərmiş və soyuq olur. Zədələnmiş ətraf xilas edildikdən 30-40 dəqiqə sonra 

şiddətlə şişməyə başlayır.  

Uçqun  altında  qalmış  adamı  aşkar  edərkən  ən  əvvəl  uçqunu  nəzərdən 

keçirmək və adamı oradan xilas etmək üçün tədbir görmək lazımdır. Uçqunu 

ehtiyatla  sökmək lazımdır, çünki o aşağı çöküb əlavə zədələnməyə səbəb ola 

bilər. Adamı ancaq onu əzən uçqun hissələrini kənar etdikdən sonra uçqunun 

altından çıxarmaq olar.  

İlk  tibbi  yardım  göstərərkən  yaranın  sıyrıq  yerinin  üfsirinə  steril  sarğı 

qoyurlar.  Əgər  adamın  ağır  zədələnmiş  ətrafları  (qol-qıçı)  soyuyubsa  və  ya 

göyəribsə,  əzilmiş  yerdən  yuxarıda  turna  qoyurlar.  Bu,  əzilmiş  yumşaq 

toxumalarda  əmələ  gələn  zəhərli  maddələrin  qan  dövranına  qoşulmasının 

qarşısını  alır.  Ətraflar  soyumayan  və  çox  ağır  zədələnməyən  hallarda  onlara 

sıxıcı  bint  sarğısı  qoyurlar.  Turna  və  ya  sıxıcı  sargı  qoyandan  sonra  adama 

şpris-tübik  vasitəsilə  ağrıkəsən  dərman  vururlar.  Zədələnmiş  ətrafları,  sınıq 

olmayan  hallarda  belə,  şindən  və  ya  əlaltı  vasitədən  istifadə  etməklə 

tərpənməz vəziyyətə salırlar (immobilizasiya edirlər).  

İlk tibbi yardım göstərməyə başlayan andan yaralıya qaynar çay, qəhvə, 

hər  dəfə  2-4  q  (sutkada  20-40  q)  çay  sodası  qatılmış  çoxlu  su  içirtmək 

lazımdır. Soda sidiyin qələviləşməsinə, zəhərli maddələrin orqanizmdən kənar 

olunmasına kömək edir. Əzilmə zəhərlənməsi olan yaralıları xərəkdə ehtiyatla 

tibb müəssisəsinə aparırlar. Onlara ciddi qulluq göstərmək tələb olunur.  

Sərpmə  və  çıxıqlar  zamanı  ilk  tibbi  yardım.  Yıxıldıqda,  düzgün 

tullanmadıqda, ağırlıq qaldırarkən oynaq bağlarında sərpmə baş verə bilər.  

 

Sınıqların növləri və əlamətləri 

 

Kəskin  hərəkət  edərkən,  zərbə  nəticəsində,  hündür  yerdən  yıxılarkən, 

avtomobil  qəzası  və  digər  qəzalar  nəticəsində,  zəlzələ  zamanı  bədənin 

sümükləri sına bilər. Sınıqlar qapalı və ya açıq olur. Sınıqlar, həmçinin sınmış 

sümük  hissələri  Hf  yerini  dəyişən  və  dəyişməyən  növlərə  ayrılır.  Sümük 

yalnız  iki  hissəyə  parçalandıqda  belə  sınığa  tək  sınıq  deyirlər.  Sümüklər  bir 

neçə  hissəyə  parçalandıqda  isə  onlar  mürəkkəb  sınıq  adlanır.  Yanıqlar  və 

radiasiya zədələnmələri ilə birlikdə törəyən sınıqlar daha ağır olur.  

Güllənin  və  ya  mərmi  qəlpəsinin  təsirindən  yaranan  sınığa  güllə  sınığı 

deyilir.  Belə  sınıqlar  sümüklərin  iri  və  ya  xırda  hissələrə  parçalanması,  sınıq 

63 

yerinin ətrafdakı yumşaq toxumaların bir-birinə qarışması və ya ətrafların bir 

hissəsinin kəsilməsi ilə xarakterizə olunur.  

Sınıqların əsas əlamətləri ağrıdan, şişkinlikdən və sınıq yerində normal 

hərəkətin  pozulmasından  ibarətdir.  Bu  zaman  ətrafların  (qol  və  qıçların) 

normal  fəaliyyəti  pozulur.  Açıq  sınıq  hallarında  yaradan  sümük  qırıqları 

görünə bilər. Ətrafların sümükləri sınarkən qol və ya qıç gödəlir və onlar sınıq 

yerində  əyilir.  Qabırğalar  sınarkən  tənəffüs  çətinləşir  və  sınıq  yerini  əllə 

müayinə  edərkən  qabırğa  qırıqlarının  xışıltısı  (krepitasiya)  eşidilir.  Çanaq  və 

onurğa  sümüklərinin  sınması  çox  vaxt  sidik  ifrazının  və  aşağı  ətraflarda 

hərəkətin pozulması ilə müşayiət olur. Kəllədaxili sümüklər sınarkən, adətən, 

qulaq deşiklərindən qan axır.  

İlk  tibbi  yardım  göstərərkən  yaralı  ilə  ehtiyatsız  davrananda  da  şok 

əmələ  gələ  bilər.  İlk  tibbi  yardım  zamanı  snıqjfperinin  tərpənməsinə  yol 

vermək olmaz. Sınmış sümük qırıqlarının tərpənməsi nəticəsində qapalı sınıq 

açıq sınığa çevrilə bilər.  

 

Sınıqlar zamanı ilk tibbi yardım qaydası 

 

Sınıqları  hər  vaxt  tez  müəyyən  etmək  mümkün  olmur,  buna  görə  də 

şübhəli hallarda ilk tibbi yardımı sınıq halında olduğu kimi göstərirlər.  

Sımqlar  zamanı  ilk  tibbi  yardım  göstərməyin  əsas  qaydaları,  birinci 

növbədə,  yaralının  həyatının  xilası  ilk  tibbi  yardım  tədbirlərini  yerine 

yetirməkdən,  qapalı  sınığın  açıq  sınığa  çevrilməsinin  qarşısını  almaqdan, 

ətrafları və ya bədənin digər hissələrini immobilizasiya etməklə sınıq yerində 

sümükləri tərpənməz hala salmaqdan ibarətdir.  

Qanaxma  olan  açıq  sınıqlar  zamanı  əvvəlcə  qanaxmanı  dayandırırlar, 

sonra  yaranı  steril  sarğı  ilə  örtür,  yaralıya  ağrıkəsən  dərman  vurur  və  yalnız 

bundan  sonra  tabel  vasitələrindən  və  ya  əlaltı  vasitələrdən  istifadə  etməklə 

sümükləri tərpənməz hala salırlar. Sınıq yerinin tərpənməzliyini təmin edərkən 

xüsusi  şin  və  ya  əlaltı  vasitələr  elə  qoyulmalıdır  ki,  bunlar  sınıq  yerinin 

yaxınlığındakı  (sınıq  yerindən  yuxarıda  və  aşağıdakı)  iki  qonşu  oynağı  əhatə 

etsin.  Belə  immobilizasiya  nəqliyyat  immobilizasiyası  adlanır.  Bu  məqsədlə 

istifadə edilən xüsusi şinlərə isə nəqliyyat şinləri deyilir.  

Nəqliyyat şinlərinin metal məftildən düzəldilmiş nərdivan və tor formalı 

şin, faner şin, bud sümüyü üçün xüsusi taxta şin (Diterixs şini) növləri olur.  

64 

Nərdivan  formalı  və  tor  şinlərdən  istifadə  edərkən  bir  və  ya  bir  neçə 

ədəd  lazımi  uzunluqda  belə  şin  seçib  onları  bədənin  şin  qoyulacaq  hissəsinə 

uyğunlaşdırırlar  (bunu  yaralının  bədənində  etmək  olmaz).  Şini  paltarın 

üstündən qoyur və ətrafları bintlə sarıyıb bağlayırlar. Faner şinlər yüngüldür, 

müxtəlif ölçülərdə ola bilər, onları bədənin formasına uyğunlaşdırmaq olmur. 

Belə şinlərin altına pambıq qoyub ətraflara bintlə bağlayırlar.  

Aşağı ətraflar (qıçlar) üçün olan nəqliyyat şinfi; Diterixs şini) taxtadan 

hazırlanır.  Bu,  iki  ədəd  müxtəlif  uzunluqlu  mütəhərrik  lövhədən,  faner 

dabanlıqdan  və  burmac-çubuqdan  ibarətdir.  Xarici  lövhə  daxili  lövhədən 

uzundur.  Şindən  istifadə  edərkən  onun  lövhələrini  elə  uzadırlar  ki,  daxili 

lövhənin  bir  ucu  parçaların  arasına,  xarici  lövhəninki  isə  qoltuqaltı  lövhəyə 

dirənməklə,  digər  ucları  yaralının  sınıq  ayağından  3  sm  kənara  çıxsın.  Sonra 

şinin faner dabanlığı yaralının ayağına bintlə sarıyıb bağlayırlar.