DƏrs vəSAİTİ (İKİNCİ buraxiliş)
Yüklə 2,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Daşınma növü Sadələşdirilmiş verginin tətbiq edildiyi ölçü vahidi Sadələşdirilmiş verginin aylıq məbləği (manatla) Sərnişin daşınması (taksi istisna olmaqla), oturacaq yerlərinin sayına görə: 1 oturacaq yeri üçün 1,8
Taksi ilə sərnişin daşınması 1 ədəd nəqliyyat vasitəsi üçün 9,0 Yük daşınması yükgötürmə qabiliyyəti üçün (hər tona) 1,0
247
Yük və sərnişin daşınmasının növündən və həyata keçirildiyi ərazidən asılı olaraq, sərnişin və yük daşıyan vergi ödəyiciləri üçün sadələşdirilmiş vergi verginin məbləğinə aşağıdakı əmsallar tətbiq edilməklə müəyyən edilir:
Bakı şəhərində (kənd və qəsəbələr daxil olmaqla) və Bakı şəhəri ilə ölkənin digər yaşayış məntəqələri arasında - 2,0; Abşeron rayonu, Sumqayıt, Gəncə şəhərlərində və həmin rayon və şəhərlərlə digər yaşayış məntəqələri arasında - 1,5; Digər şəhər və rayonlarda və həmin şəhər və rayonlarla digər yaşayış məntəqələri—1,0. Avtomobil nəqliyyatı vasitələrində (taksi istisna olmaqla) oturacaq yerlərinin sayı və ya yük götürmə qabiliyyəti avtomobil nəqliyyatı vasitələrinin qeydiyyat şəhadətnaməsinə əsasən müəyyən edilir. Avtomobil nəqliyyatı vasitələrindəki (taksi istisna olmaqla) oturacaq yerlərinin sayı və ya yükgötürmə qabiliyyəti avtomobil nəqliyyatı vasitələrinin qeydiyyat şəhadətnaməsində göstərilmədikdə, həmin
göstəricilər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən vergi orqanlarına verilmiş arayışlar əsasında müəyyən edilir. Oturacaq yerlərinin sayını avtomobil nəqliyyatı vasitələrinin qeydiyyat şəhadətnaməsi və ya müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən verilmiş arayışlar əsasında müəyyən etmək mümkün olmadıqda, sadələşdirilmiş verginin məbləği yerlərin faktiki sayına görə müəyyən edilir. Mənzil tikintisi fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslər tərəfindən sadələşdirilmiş vergi vergitutma obyektinin hər kvadrat metri üçün 10 manat məbləğinə ölkənin şəhər və rayonlarının ərazilərinin zonalar üzrə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi əmsallar tətbiq edilməklə hesablanır.
Верэи
системинин ислащаты Верэи инзибатчылыьынын йцксялдилмяси
Верэи мядяниййятинин йцксялдилмяси
Верэи дяряъяляринин азалдылмасы
Игтисади артымын сцрятляндирилмяси Верэи базасынын артмасы
Дювлят эялирляринин даща да артмасы
248
XV FƏSİL. DÖVLƏT BÜDCƏSİNİN XƏRCLƏRİ 15.1.Dövlət büdcəsi xərclərinin iqtisadi mahiyyəti Dövlət büdcəsi xərcləri – dövlətin pul vəsaiti fondlarının bölgüsü və onun məqsədli, sahəvi və ərazi təyinatı üzrə istifadəsi ilə əlaqədar olaraq yaranan iqtisadi münasibətlərdir. Dövlət büdcəsi xərcləri-dövlət və yerli özünü idarəetmə orqanlarının sosial ehtiyacları təmin etmək və ya iqtisadi və sosial həyata müdaxilə etmək məqsədi ilə müəyyən üsullardan istifadə edərək həyata keçirdikləri pul xərcləridir.
Büdcə xərcləri – dövlətin öz vəzifə və funksiyalarını yerinə yetirməsi ilə əlaqədar olaraq yaranan məsrəflərdir. Xərclərin hər bir maddəsi keyfiyyət və kəmiyyət baxımından xarakterizə edilə bilər. Keyfiyyət xarakteristikası hər bir xərc növünün iqtisadi təbiətini və ictimai təyinatını, kəmiyyət xarakteristikası isə onun həcmini müəyyən etməyə imkan verir. \
nəzərdə tutulmuş tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün müəssisə və təşkilatlara pul vəsaitlərinin verilməsi sistemidir. Büdcə maliyyələşdirilməsi vəsaitlərin verilməsinin müəyyən prinsiplərinə əsaslanır, spesifik forma və metodlar vasitəsilə xarakterizə edilir:
büdcə maliyyələşdirilməsinin prinsipləri; büdcə maliyyələşdirilməsinin üsul və formaları; büdcə normaları; büdcə krediti; büdcə xərcləri ilə bağlı vəzifələr.
Dövlət büdcəsi xərclərinin təsnifləşdirilməsi dövlət xərclərinin məbləğindən asılı olmayaraq, onların təkrar istehsalda roluna, ictimai- məqsədli təyinatına, istehsal sahələri və fəaliyyət növlərinə görə qruplara ayrılması deməkdir. Dövlət büdcəsinin təsnifləşdirilməsinin iki forması vardır: idarəetmə əlamətlərinə və iqtisadi mahiyyətinə görə təsnifləşdirmə.
orqanları, onların ifadə etdiyi vəzifə və funksiyalar və hüquqi 249
tənzimlənmələrdən ibarət olan təsnifləşdirmədir. Buna xərclərin idarəetmə orqanları arasında təsnifləşdirilməsi deyilir. Bu orqanlara qanunvericilik, icra hakimiyyəti, yerli özünü idarəetmə, habelə digər ali dövlət orqanları və nazirliklər aiddir. İqtisadi mahiyyətinə görə təsnifləşdirməyə –iqtisadi istiqamətinə görə büdcə xərclərinin iqtisadiyyatı, sosial-mədəni tədbirləri və s. maliy- yələşdirilməsi aid edilir. İqtisadiyyatın maliyyələşməsi xərclərinə əsaslı maliyyə qoyuluşu, dövriyyə vəsaitlərinin artımı, sosial mədəni tədbirlər üzrə xərclər, maarif, elm, mətbuat, bədən tərbiyəsi xərcləri aiddir. İqtisadi təsnifləşdirmədə büdcə xərcləri 2 qrupa ayrılır: real xərclər və transfer xərclər Real xərclər – dövlətin vəzifə və funksiyaları yerinə yetirərkən həyata keçirdiyi xərclərdir. Buraya idarəetmə, milli, təhsil, hərbi və s. xərclər aiddir. Transfer xərclərə – dövlətin borclarının faizləri, sosial yardımlar, iqtisadi mahiyyətli yardımları və s. daxildir.
Ямяйин юдяниши, малларын алынмасы вя хидмятлярин щаггы вя юдяниши Фаизляр цзря юдянишляр Субсидийалар вя саир юдянишляр 250
Büdcə xərclərinin funksional təsnifatı
БХФТ Цмумдювлят хидмяти хяръляри Мцдафия хяръляри Мящкямя щакимиййяти, щцгуг мцщафизя, тящлцкясизлик вя прокурорлуьун сахланылмасы хяръляри Тящсил хяръляри Сящиййя хяръляри Сосиал мцдафия вя сосиал тяминат хяръляри 251
Büdcə xərcləri (1992-2011)
1992
1,4 28,7
1993 13,0
41,2 1994
136,3 36,3
1995 428,4
20,1 1996
481,9 17,6
1997 588,7
18,6 252
1998 528,3
15,4 1999
641,5 17,0
2000 763,8
16,2 2001
806,6 15,2
2002 931,7
15,4 2003
1234,0 17,3
2004 1501,0
17,6 2005
2140,7 18,0
2006 3789,7
21,4 2007
6059,5 24,0
2008 10680,0
26,6 2009
10567,9 30,6
2010 (proqnoz) 12275,3
32,4 2011 (proqnoz) 12748,0 31,7
XVI FƏSİL. BÜDCƏDƏNKƏNAR FONDLAR 16.1. Büdcədənkənar fondların mahiyyəti və əhəmiyyəti
Azərbaycan Respublikasında dövlət
maliyyəsinin
mühüm həlqələrindən biri də büdcədənkənar fondlardır. Bu fondlar bazarla tənzimlənən iqtisadiyyata keçid dövründə təşəkkül tapmağa başlamışdır. Bu fondların bəziləri əvvəllər büdcə vəsaiti hesabına yaradılırdı. Büdcədənkənar fondlar dövlət maliyyəsinin tərkib hissəsidir. Büdcədənkənar fondlar – əhalinin müəyyən sosial qruplarının xeyrinə dövlət tərəfindən milli gəlirin yenidən bölgüsü metodudur. .Azərbaycan Respublikasında hal-hazırda aşağıdakı mühüm büdcədənkənar fondlar mövcuddur: 1. Dövlət Neft Fondu; 2. Dövlət Sosial Müdafiə Fondu; 3. Dövlət Məşğulluq və Əlillərin Sosial Müdafiə Fondu
253
4. AR Prezidentinin Ehtiyat Fondu; 5. Dövlət Büdcəsinin Ehtiyat Fondu; 6. Digər məqsədli fondlar (innovasiya fondları, ətraf mühitin qorunması fondu, təbiəti mühafizə fondları və s.) İstənilən səviyyədə yaradılmış büdcədənkənar fondun əsas təyinatı xüsusi məqsədli ayırmalar və sair mənbələr hesabına ayrı-ayrı tədbirlərin maliyyələşdirilməsidir. Burada vəsait yalnız qabaqcadan nəzərdə tutulmuş məqsədə yönəldilə bilər.
Büdcədənkənar fondlar idarəetmə səviyyəsinə və funksional məqsədli təyinatına görə iqtisadi, sosial və təbiəti mühafizə xarakterli fondlara bölünürlər. İdarəetmə səviyyəsinə görə ümumdövlət, respublika, muxtar respublika və rayon əhəmiyyətli (bəzən regional) fondlar mövcuddur. Dövlət büdcədənkənar fondlar vasitəsilə aşağıdakı vəzifələri həyata keçirir: - əhalinin sosial müdafiəsi; - əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi; - əhalinin sağlamlığının qorunması; - işsiz əhalinin sosial müdafiəsi; - əhaliyə sosial xidmətlərin göstərilməsi. Dövlət büdcədənkənar fondlarının funksiyası onun büdcəsinin gəlir və xərclərinin formalaşdırılması və bu fondun büdcəsinin icrasına nəzarətdən ibarətdir.
təyinata malik müvafiq xərclərin ayrılması və büdcədənkənar fondların öz xüsusi gəlir mənbələri hesabına formalaşdırılması. Büdcədənkənar fondların formalaşdırılması zamanı yenidən bölgü prosesində milli
gəlirin səfərbərliyə alınmasının əsas
metodları aşağıdakılardır: xüsusi vergilər və yığımlar; büdcə vəsaitləri və istiqrazlar. Büdcədənkənar fondların büdcə gəlirlərinin formalaşdırılması mənbələri aşağıdakılardır: büdcə vəsaitləri; müvafiq qanunvericilik aktları ilə nəzərdə tutulmuş məcburi ödəmələr; fiziki və hüquqi şəxslərin könüllü ödəmələri; fondun hüquqi
şəxs kimi
həyata keçirdiyi kommersiya fəaliyyətindən mənfəət; 254
fond tərəfindən milli bankından və ya kommersiya bankından alınmış istiqrazlar; 255
Büdcədənkənar fondların təsnifatı БЦДЪЯДЯНКЯНАР ФОНДЛАРЫН ФУНКСИОНАЛ МЯГСЯДЛИ ТЯЙИНАТЫ
СОСИАЛ ТЯБИЯТИ МЦЩАФИЗЯ ХАРАКТЕРЛИ 256
Məşğulluq fondundan istifadə istiqamətləri 16.3. DÖVLƏT NEFT FONDU ИШ ЙЕ РИ О Л М А - ЙАН ВЯ Т Я Н Д А - Ш Л АРЫ Н И Ш Я Д Ц ЗЯ Л Д ИЛ М Я С МЯШЬУЛЛУГ ФОНДУНДАН ИСТИФАДЯ ИСТИГАМЯТЛЯРИ ИШЛЯМЯЙЯНЛЯ- РЯ МЦВЯГГЯТИ ЙАРДЫМЛАРЫН ВЕРИЛМЯСИ ИХТ ИС А С О ЙРЯ Д ИЛ М Я С И 257
Bildiyimiz kimi bəzi ölkələrdə dövlət büdcəsi ilə yanaşı bir sıra büdcədənkənar fondlar da yaradılır. Belə fondlar içərisində Azərbaycanda yaradılan neft fondu (ARDNF) mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Analoji fondlar bir sıra digər neft ölkələrində də var. Amma Azərbaycanda onun yaradılması və istifadəsi qaydaları fərqlidir. Azərbaycan Respublikası Dövlət
Neft Fondunun yaradılması Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 1999-cu il 29 dekabrda 240 nömrəli müvafiq Fərmanına əsasən həyata keçirilmişdir. Fondun fəaliyyəti onun əsasnaməsi ilə tənzimlənir. Əsasnamə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 29 dekabr 2000-ci il tarixli 434 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmişdir. Ölkə Prezidentinin 19 iyun 2001-ci il tarixli 511 nömrəli Fərmanı ilə ARDNF-in valyuta vəsaitinin saxlanılması, yerləşdirilməsi və idarə edilməsi haqqında Qaydalar təsdiq edildikdən sonra Neft Fondu əməli fəaliyyətə başlamışdır. Neft Fondunun yaradılmasında başlıca məqsəd Azərbaycanın neft sərvətlərinin nəsillər arasında ədalətli bölüşdürülməsinin təmin edilməsi təşkil edir. Neft Fondunun qarşısında qoyulan əsas vəzifə Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının bu günki və gələcək nəsillərinin mənafeyi naminə neft və qaz ehtiyatlarının kəşfiyyatı və işlənməsi sahəsində bağlanmış sazişlərin həyata keçirilməsindən və Neft Fondunun öz fəaliyyətindən əldə olunan valyuta və digər vəsaitin yığılmasını və səmərəli idarə olunmasını təmin etməkdir. Bununla bərbər Neft Fondunun qarşısında ölkə iqtisadiyyatını artan xarici valyuta daxilolmalarının mümkün mənfi təsirlərindən qorumaq (manatın kəskin bahalaşması və yerli istehsalın rəqabət qabiliyyətinin pisləşməsi), makroiqtisadi tarazlığı gözləmək kimi müxtəlif məqsədlər və maliyyə intizamına xələl gətirməmək öhdəçiliyi durur. Neft Fondunun idarəolunması əsasən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən həyata keçirilir. İcraçı direktor ölkə prezidenti tərəfindən vəzifəyə təyin olunur. Neft Fondunun fəaliyyətinə ümumi nəzarət müvafiq
dövlət orqanlarının və ictimai
təşkilatlarının nümayəndələrindən, habelə digər şəxslərdən ibarət Müşahidə Şurası tərəfindən həyata keçirilir. Müşahidə Şurasının başlıca vəzifəsi Neft Fondunun İcraçı Direktoru tərəfindən hazırlanan illik büdcə layihəsinə və büdcənin icrası barədə hesabatlara, habelə illik hesabatlara və maliyyə fəaliyyətinin auditinin nəticələrinə rəy verməkdir. Müşahidə Şurasının 10 nəfərdən ibarət tərkibi Prezidentin 27 dekabr 2001-ci il tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmişdir. Neft Fondunun büdcəsinin icrası Müşahidə Şurası tərəfindən verilmiş rəy əsasında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq Sərəncamları ilə təsdiq edilmiş Neft Fondunun büdcəsinə, o cümlədən
258
vəsaitinin istifadə edilməsinin əsas istiqamətləri (proqramına) və illik xərclər smetasına uyğun olaraq həyata keçirilir. Neft fondunun vəsaitləri neftdən gələn gəlirlər hesabına formalaşır. Bu gəlirlərə konkret olaraq aşağıdakılar daxildir. 1. Azərbaycan Respublikasının payına
düşən karbohidrogenlərin satışından əldə edilən xalis gəlirlər; 2. Neft-qaz sazişlərinin imzalanması və ya icrası ilə bağlı Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Şirkətinə və ya səlahiyyətli dövlət orqanına sərmayəçilər tərəfindən ödənilən bonuslar; 3. Karbohidrogen ehtiyatlarının işlənməsi ilə əlaqədar sərmayəçilər tərəfindən müqavilə sahəsindən istifadə üçün ödənilən akrhesabı ödənişlər; 4. Neft-qaz layihələrini həyata keçirilməsi ilə bağlı Azərbaycan Respublikasının payına düşən dividentlər və mənfəətin bölüşdürülməsindən əldə edilən gəlirlər; 5. Neftin və qazın Azərbaycan Respublikasının ərazisi ilə ötürülməsindən əldə edilən gəlirlər; 6.
Neft-qaz sazişləri çərçivəsində Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinə və ya səlahiyyətli dövlət orqanına sərmayəçilər tərəfindən verilən aktivlərdən əldə edilən gəlirlər; 7.
Neft Fondunun aktivlərinin yerləşdirilməsindən və idarə olunmasından əldə edilən gəlirlər.
Neft Fondunun Əsasnaməsinə uyğun olaraq, onun vəsaiti ölkənin sosial-iqtisadi tərəqqisi naminə ən mühüm ümummilli problemlərin həllinə və strateji əhəmiyyətli infrastruktur obyektlərinin inşa və rekonstruksiya edilməsinə istifadə oluna bilər. Azərbaycan Respublikasının “Büdcə Sistemi haqqında” Qanununa uyğun olaraq, Neft Fondunun xərcləri icmal dövlət büdcəsinin tərkib hissəsidir və hər il dövlət büdcəsi ilə birlikdə ölkə parlamenti tərəfindən baxılaraq təsdiq edilir. Qanunda nəzərdə tutulduğu kimi, Neft Fondu yalnız öz büdcəsi ilə nəzərdə tutulan xərcləri həyata keçirə bilər. Neft Fondunun əməliyyat və idarəedilməsi ilə bağlı xərcləri istisna olmaqla, bütün xərcləri Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin Mərkəzi Xəzinədarlığı vasitəsilə həyata keçirilir. Neft istehsalının artması və neft məhsullarının qiymətlərinin sürətlə artması nəticəsində neft fonduna daxilolmalar və bu fonddan maliyyələşən layihələrin sayı ilbəil artır. Neft Fondunun vəsaiti hesabına mühüm layihələr - Ermənistan Respublikasının etnik təmizləmə və təcavüz siyasəti nəticəsində öz doğma yurdlarından didərgin düşmüş qaçqın və məcburi köçkün ailələrinin sosial-məişət vəziyyətinin yaxşılaşdırılması və məskunlaşdırılması problemlərinin həlli layihəsi və Bakı-Tbilisi-Ceyhan 259
Əsas İxrac Boru Kəməri layihəsində Azərbaycan Respublikasının iştirak payının maliyyələşdirilməsi həyata keçirilir. Neft Fondunun hesabat sistemində şəffaflığın təmin edilməsi ilk növbədə Neft Fondunun maliyyə fəaliyyəti haqqında hesabatının müstəqil auditor tərəfindən yoxlanılması vasitəsilə həyata keçirilir. Neft Fondu fəaliyyət göstərdiyi 3 il ərzində onun auditi beynəlxalq nüfuzlu Ernst&Young audit şirkəti tərəfindən aparılmışdır. Neft Fondunun fəaliyyəti Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi (Parlament) tərəfindən yaradılmış Hesablama Palatası tərəfindən yoxlanıla bilər.
Yüklə 2,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|