Reklama strategiyasini ishlab chiqish. Marketing strategiyasi maqsadlariga
mos kelishdan tashqari, firmaning reklama faoliyati firmada vujudga kelgan
kommunikatsiya siyosati doirasida amalga oshirilishi lozim. Kommunikatsiya
siyosatini tashkilot tomonidan o’z marketing maqsadlariga erishish uchun
kommunikatsiya sohasida harakat qilish va qarorlar chiqarish uchun qabul qilingan
umumiy dasturilamallar, mezonlar, mo’ljallar tizimi deb ta’riflash mumkin.
Kommunikatsiya
siyosati
kommunikatorlar
tanlagan
kommunikatsiya
strategiyalari yordamida amalga oshiriladi. Hozirgi kunda bu strategiyalar
ko’pincha yagona uyg’unlashgan marketing kommunikatsiyalari strategiyasiga
birlashtiriladi. Uning bo’limlari sifatida marketing kommunikatsiyasining alohida
vositalari, shu jumladan, reklama bo’yicha ishlab chiqiladigan strategiyalarni
ko’rib chiqish mumkin. Reklama strategiyasini ishlab chiqish jarayoni haqida
batafsilroq to’xtalamiz.
Reklama strategiyasining asosiy tarkibiy qismlari quyidagilardir: 1) mo’ljaldagi
auditoriya: 2) reklama predmeti, tovar konsepsiyasi; 3) reklama kommunikatsiyasi
kanallarini ishlab chiqish; 4) reklama murojaati.
Mo’ljaldagi auditoriya reklama kommunikatsiyasi adresatini tashkil etadi.
Reklama strategiyasini shakllantirishda boshqaruvchi reklama predmeti haqida
aniq tasavvurga ega bo’lishi bilan birga uning konsepsiyasini ham ishlab chiqishi
kerak. Reklama qilinayotgan tovar konsepsiyasi ushbu holatda reklama tovarni
mo’ljaldagi auditoriyaga qay tarzda taqdim etishining sodda bayonidan iborat
bo’ladi. Bu reklama strategiyasining boshqa barcha elementlarga katta ta’sir
ko’rsatadigan eng murakkab elementlaridan biridir. Sodda bayon ko’pgina
savollarga javob topishni talab qiladi: *tovar bozorda qanday joylashtiriladi?
Uning muayyan xos bozorga aloqadorligi va asosiy raqobatchilardan ajratib
turadigan asosiy belgilari qanday? Uning marketing kompleksidagi o’rni qanday?
Tovar yashovchanlik davrining qaysi bosqichida? U qaysi tovarlar guruhiga
mansub? Qadoqlanishi, sifati, markasi/tamg’asi qanday?
Reklama faoliyatini tashkil etish. «Tashkil etish» degan boshqaruv kategoriyasi
yetarlicha keng va ko’pma’noli tushunchadir. Agar u boshqaruv vazifasi nuqtai
nazaridan ko’rib chiqilsa, ikki asosiy yondashuvni farqlash mumkin. Birinchi
yondashuv ancha tor bo’lib, u tashkil etishni «odamlarga birgalikda maqsadlariga
erishish yo’lida samarali mehnat qilish imkoniyatini beradigan korxona
strukturasini yaratish jarayoni» sifatida talqin etadi. Ikkinchi yondashuv tashkil
etishni firma rejalarini amalga oshirishga qaratilgan vazifalar, jarayonlar va turli
tuman strukturalar yig’indisi sifatida ta’riflaydi.
Boshqaruvchilar amalga oshiradigan asosiy tashkiliy vazifalar quyidagilardan
iborat:
1.Xodimlarga rahbarlik.
2.Ishni xodimlar orasida taqsimlash.
3.Mas’uliyatlarni topshirish, ya’ni vazifa va vakolatlarni ularni bajarilishi
uchun javobgarlikni qo’l ostidagi xodimga berish.
4.Ishni muvofiqlashtirish, ya’ni xodimlar, bo’linmalar va tashqi strukturalararo
firma oldidagi vazifalarini to’la bajarish va ichki ziddiyatlarni bartaraf qilish
imkoniyatlarini yaratuvchi samarali munosabatlarni ta’minlash.
5.Byudjetni ishlab chiqish muayyan turdagi faoliyatni amalga oshirish uchun
zarur.
Reklama faoliyatini tashkillashtirishning o’ziga xos xususiyatlari.
Agar uning ishtirokchilari haqida gapiradigan bo’lsak, reklama faoliyati
subyektlarining quyidagi turlarini ko’rsatish mumkin: 1) reklama beruvchilar —
o’zini, o’z tovarlari va xizmatlarini reklama qiluvchi tashkilot va firmalar; 2)
reklama agentliklari – buyurtma bo’yicha maxsus reklama ishlarini bajaruvchi
mustaqil firmalar. Ularning vazifalari: reklama tadqiqotlarini olib borish, reklama
kampaniyalarini ishlab chiqish va o’tkazish, reklama materiallarini tayyorlash va
joylashtirish va boshqalar; 3) reklama murojaatlari uchun ularni xos
auditoriyalarga yetkazish maqsadida o’rin va vaqt ajratib beruvchi ommaviy
axborot vositalari; 4) reklama faoliyatini ta’minlovchi yordamchi ishtirokchilar:
tadqiqot (o’tkazuvchi) kompaniyalari, foto va kinostudiyalar, rassomlar,
bosmaxona hamda reklama beruvchilar va reklama agentliklariga reklama
materiallarini tayyorlashga yordam beradigan barcha ishtirokchilar.
Reklama beruvchining tashkilotchiligi. Xuddi ikkita aynan bir xil firma mavjud
bo’lmagani kabi, hech qachon reklama beruvchi firmalar tomonidan reklama
faoliyatini tashkil qilish masalasiga bir xilda yondoshilmaydi. Ayni paytda barcha
reklama beruvchilar o’z reklama xizmatlari tomonidan quyidagi tashkiliy
vazifalarning bajarilishi ta’minlanmog’i lozim: 1) reklama xizmatini boshqarish va
xodimlarga rahbarlik qilish; 2) firmaning reklama faoliyatini rejalash. 3) faoliyatini
boshqa xizmatlar (ishlab chiqarish, sotish, moliyaviy) bilan muvofiqlashtirish; 4)
faoliyatni tashqi hamkorlar bilan hamda reklamani o’tkazish masalalari bo’yicha
muvofiqlashtirish; 5) yuqori turuvchi rahbariyat va moliya xizmatiga taqdim etish
uchun reklama byudjeti borasida takliflar ishlab chiqish.
Uncha katta bo’lmagan firmada yuqorida bayon qilingan vazifalarni bajarishni
bir kishiga topshirish mumkin. Ba’zi hollarda esa, reklama xizmatiga bir necha yuz
kishi jalb etilishi mumkin.
Reklama xizmatining tashkiliy tuzilishi. Reklama xizmatining tashkiliy tuzilishi
ko’pgina omillarga bog’liq va ularning asosiylari quyidagilar:
1. Firmaning hajmi, zahiralarning mavjudligi, xodimlar orasida mehnat
taqsimotiga bo’lgan zaruriyat darajasi.
2. Firma faoliyat ko’rsatayotgan soha (ishlab chiqarish, sotish, xizmat
ko’rsatish va boshqalar).
3. Xos bozorning alohida xususiyatlari va ishlab chiqarilayotgan tovar tavsifi.
4. Firmaning marketing va marketing strategiyasi kompleksida reklamaning
o’rni va ahamiyati.
5. Firma rahbariyatining reklama faoliyatini amalga oshirishga jalb etishi
darajasi.
Bundan tashqari, reklama xizmati firmadagi marketing xizmatining bir qismi
hisoblanishini unutmaslik kerak. Shu munosabat bilan uning firma tashkilotidagi
o’rni firmaning yuqori rahbariyati tanlagan marketing xizmatini tashkil etish
sxemasi bilan belgilanadi.
Odatda marketingni tashkil etish sxemalarining quyidagi turlari farqlanadi: a)
vazifalar sxemasi; b) tovar sxemasi; v) hududiy sxema; g) bozor (yoki segmentlar)
sxemasi.
Marketing xizmatini tashkil etishda mo’ljaldagi vazifalarini belgilab olish
uning tarkibiy bo’linmalari tomonidan bir turdagi marketing ishlarining bajarilishi
mezon qilib olinadi.
Marketing strukturasini shakllantirishning bunday usuli nisbatan bir turdagi
tovar assortimentiga ega bo’lgan uncha katta bo’lmagan firmalar uchun o’zini
oqlagan.
Vazifalar tizimini tashkil etishning afzalligi uning soddaligi va marketing
xizmati bo’limlari o’rtasidagi vazifalar taqsimotining aniqligidadir.
Ayni paytda, tovar nomenklaturasining ancha kengayishi bilan, bir turga
mansub bo’lmay, har xil tovar assortimentlariga mansub mahsulotlarni ishlab
chiqarishda marketing xizmatini tashkil etish uchun tovar mo’ljalidan foydalanish
maqsadga muvofiq.
Bunday yondashuvda eng muhim tovar markalari ustidan bevosita tovarlar
segmenti bo’yicha boshqaruvchiga bo’ysunuvchi boshqaruvchi biriktiriladi.
Boshqa xizmatlar rahbarlari unga nisbatan maslahat yoki shtab ishlarini
bajaradilar. Ba’zan bu firmadagi ichki nomuvofiqlik va nizolarga olib keladi.
Marketing xizmatining hududiy va bozor mo’ljallari tvar mo’ljali bilan deyarli
bir xil. Oradagi farq shundan iboratki, muayyan jug’rofiy bozorlarning
boshqaruvchilari va muayyan segmentlarni boshqaruvchilar bevosita mol sotish
reklama
xizmati
boshqaruvchisiga
bo’ysunadilar.
Reklama
xizmati
boshqaruvchisining roli uning tovarni tashkil qilishdagi roli bilan aynan bir xil.
Yuqorida aytilgan fikrlardan reklama faoliyatini tashkil etishni moliyalashning
nechog’lik muhim ekanligi ma’lum bo’ladi.
1. «Tashkil etish» degan boshqaruv atamasining ikki asosiy talqini mavjud: 1)
firma rejalarini amalga oshirishga qaratilgan vazifalar, jarayonlar va turli tuman
strukturalar yig’indisi; 2) maqsadlarga erishish yo’lida birga samarali ishlash
imkoniyatini beradigan korxona tuzilmasini yaratish jarayoni
2. Reklama faoliyatini tashkil qilish subyektlarini quyidagi asosiy turlarga
bo’lish mumkin: reklama beruvchilar; reklama agentliklari; ommaviy axborot
vositalari; reklama faoliyatini ta’minlovchi yordamchi subyektlar
3. Rejalash jarayoni butun firma ierarxiyasi mantiqiga bo’ysundirilgan.
4. Reklama strategiyasi firma marketing strategiyasining tarkibiy qismi
hisoblanadi. Ularning asosiylari: mo’ljaldagi auditoriya, reklama predmeti, tovar
konstepstiyasi, reklama kommunikatsiyalari kanallarini ishlab chiqish, reklama
murojaati.
Tayanch so‘z va iboralar: Reklama strategiyasi, vazifalar sxemasi; tovar
sxemasi; hududiy sxema; bozor (yoki segmentlar) sxemasi.
Nazorat savollari
1. Nima uchun reklama maqsadlari tizimini firma marketingi maqsadlarining
yanada murakkabroq boshqa tizimining elementi sifatida ko’rib chiqish muhim
hisoblanadi?
2. Marketing va reklamani rejalashning asosiy bosqichlarini sanab bering.
3. O’z javobingizni aniq misol yordamida izohlab bering.
4. Kommunikatsiya siyosati, reklama strategiyasi, va reklama taktikasi
o’rtasida qanday bog’lanish bor?
5. Siz bir firma reklama xizmatining rahbarisiz. Qaday tashkiliy vazifalarni
amalga oshirasiz, qaysi vazifalarni xodimlarga yuklaysiz.
6. Reklama faoliyatini tashkil etish sub’ektlari turli guruhlarga mansub
bo’lgan tashkilotlarga misollar keltiring.
7. O’z korxonangiz uchun reklama xizmatini tashkil etishning qaysi sxemasini
tanlagan bo’lardingiz? Javobingizni asoslab bering.
REKLAMA BYUDJETINI SHAKLLANTIRISH VA UNING MOLIYAVIY
MANBALARI
Reja:
1. Reklama xarajatlari
2. Reklama mablag’larini taqsimlash
Reklama boshqaruvining deyarli barcha vazifalarini amalga oshirish reklama
byudjetini moliyalash, ishlab chiqish va bajarish masalalari bilan uzviy bog’liq.
Byudjetni shakllantirish reklama faoliyati maqsadlarini aniqroq belgilash va ularga
erishish dasturlarini ishlab chiqishda yordam beradi. Ishlab chiqilgan byudjet
rejalarni amalga oshirish jarayonida resurslarni yanada samaraliroq taqsimlash va
asosiy ijrochilarni tayinlash imkonini beradi. U nafaqat reklama mablag’ini
sarflash ustidan, balki butun reklama faoliyatining samaradorligi ustidan ham
nazorat yuritishni ta’minlaydi.
Milliy iqtisodiy nazariyotda reklama xarajatlariga joriy xarajatlar, yoki sarf-
xarajatlar sifatida qaraladi. Ayni paytda xarajatning bu turi tovar savdosi hajmini
kengaytiruvchi va reklama beruvchining rentabelligini oshiruvchi asosiy
omillardan biri hisoblanadi. Ba’zida tovar reklamasi uchun uning yashovchanlik
davrining birinchi bosqichlarida sarflanadigan pul miqdori reklama qilinayotgan
tovardan foyda olishni ancha muddat o’tgach cho’zib yuborishi mumkin.
Bundan kelib chiqish reklamani asosiy vositalarga tashlanadigan mablag’ kabi
ko’p yillar ichida o’zini oqlaydigan investitsiya xarajatlari deb atash mumkin.
Tajribaning ko’rsatishicha, reklama xarajatlari katta bo’lmagan taqdirda ularning
sotish hajmining o’sishida aks etadigan ta’siri nulga teng keladi (Merfi qonuni).
Shu bilan birga, Vundt chizmasida ko’rganimizdek, reklama tashuvchilarning
reklama oluvchilarga miqdoriy ta’sirning muayyan maksimal chegarasi mavjudki,
bundan keyin uning samaradorligi pasayadi. Bu reklama xarajatlarining o’sishi
bilan ham bevosita aloqadordir. Agar bunda ta’sirning miqdoriy noaniqligini
reklamaning asosiy xususiyati ekanligini esga olsak, Amerikalik biznesmen Dj.
Vanameyker fikriga to’la qo’shilish mumkin. Quyidagi gaplar unga tegishli: «Men
bilamanki, reklamalarimning yarmi besamar ketadi, lekin qaysi yarmi ekanligini
bilmayman. Men reklama ikki million dollar sarflayman, ammo bu kerak
narsalarning yarmimimi yoki keragidan ikki hissa ko’pmi».
Varton universitetining bir guruh olimlari tomonidan bu borada olib borilgan
tadqiqotlar bir qarashda qiziqarli tuyulishi mumkin. Tadqiqot davomida shu narsa
oydinlashdiki, reklama beruvchining nuqtai nazaridan, reklama keltirayotgan sof
foyda hisob-kitobi reklama byudjetning 54 foizi bekorga sarflanayotganini
ko’rsatar ekan.
Vanameykerning reklama uchun ketadigan foydasiz xarajatlar borasidagi fikrlari
haqiqatdan uncha yiroq emasligi o’z ilmiy tasdig’ini topgan.
1998 yilda dunyoning eng yirik reklama beruvchilari o’nligi quyidagi ko’rinishda
bo’lgan:
№
Reklama
beruvchinin
g tartib
raqami
REKLAM
A
beruvchi
kompaniya
Shtab-kvartirasi
joylashgan mamlakat
REKLAMA
byudjetining
umumiy hajmi,
$ mln.
1
Proster &
Gambl
AQSh
4747, 6
2
Unilever
Niderlandiya G’ Buyuk
Britaniya
3428,5
3.
General
Motors
SShA
3193,5
4.
Ford
Motors O
SShA
2229, 5
5.
Philip
Motors.
SShA
1980, 3
6-
Nestle
Shveystariya
1833, 0
7.
Toyota
Yaponiya
1692, 4
8.
Sony orp
Yaponiya
1337, 7
9.
Sosa-sola
So
SSHA
1327, 3
10.
Vokswagen
Germaniya
1325, 8
Reklama byudjetini ishlab chiqish jarayoni, boshqa reklama faoliyatlari kabi,
sezilarli darajada subyektiv, ijodiy elementlarni o’z ichiga oladi va ko’p jihatdan
bu jarayon uchun javobgar bo’lgan tajribali va o’z tavsifnomalariga ega
mutaxassislarning hissiyoti, “oldindan sezish” qobiliyatiga bog’liq.
Reklama byudjetini ishlab chiqish bo’yicha qabul qilingan qarorlarning
barchasini shartli ravishda ikki katta blokka bo’lish mumkin:
A. Reklamaga ajratiladigan mablag’ning umumiy hajmini aniqlash.
B. Reklama byudjeti mablag’ini uning xarajatlari moddalari bo’yicha
taqsimlash.
Reklama xarajatlari hajmini belgilaydigan asosiy omillar quyidagilardir:
reklama qilinayotgan tovarning o’ziga xosligi va yashovchanligi davrining qaysi
bosqichida ekanligi; reklama beruvchining ko’lami va qudrati; reklama
beruvchining marketing strategiyasida reklama egallagan o’rin; uning asosiy
raqobatchilarining reklama uchun ajratadigan xarajatlari hajmi va boshqalar.
Ushbu omillarning asosiylari haqida qisqacha to’xtalamiz.
1. Reklama qilinayotgan tovarning o’ziga xosligi va yashovchanligi davrining
qaysi bosqichida ekanligi. Reklama faoliyati tajribasi ko’rsatadiki, eng reklamabop
tovarlar sirasiga markali qadoqlangan oziq ovqat mahsulotlari, dorivor
tayyorlanmalar, tozalash vositalari, kosmetika va tamaki mahsulotlari kiradi.
Dunyodagi o’nta eng yirik reklama beruvchilarning beshtasi aynan shunday
tovarlarni ishlab chiqaradi. Reklama uchun sarflanadigan xarajatlar umumiy
sotishlar hajmining 3-6,5 foiz ulushini tashkil etadi. Ammo ayrim hollarda bundan
ham yuqori bo’lishi mumkin. Masalan, dorilar ishlab chiqaradigan Noksu-ell
korporatsiyasi reklama uchun sotish lar hajmining 22 foizidan ko’proq mablag’
sarflaydi.
Tovarning o’z yashovchanligi davrida (2-bo’lim, 2.13-rasmga qarang)
bosqichdan bosqichga o’tishi reklamaning uni quvvatlashdagi roli o’zgarganligini
nazarda tutadi.
Tovar yashovchanligi davri bosqichlarida (TYaD) kiritish reklamasidan
foydalaniladi. Bunday reklamaning maqsadi iste’molchilarga yangi tovar haqida
xabar berishdir. O’sish bosqichlari va etuklik bosqichining boshida tasdiqlash
reklamasi usullari ishga solinadi. TYaDning oxirgi bosqichlarida eslatuvchi
reklama qo’llanadi. Kiritish, tasdiqlash va eslatish reklamalarini birin ketin
qo’llash.
Reklama faoliyatini tashkil etish sohasi reklama spirali tushunchasini o’z ichga
oladi. Ko’pchilik hollarda kirituvchi reklama tovarni yashovchanlik davrida
quvvatlab turish uchun sarflanadigan jami xarajatning yarmidan ko’pini talab
qiladi.
Bozorning hajmi va jug’rofiy hududlari, reklama beruvchining sotish va
daromadi ko’rsatkichlari. Firma xos bozorining hududlari, sotish va daromadining
hajmi – o’zaro yaqin aloqada bo’lgan omillar bo’lib, ularning reklama byudjeti
hajmiga ta’sir ko’rsatishi tabiiy. xalqaro va umummilliy reklama kompaniyalarini
amalga oshirish bir shaharcha doirasida o’tkaziladigan reklamaga nisbatan ancha
ko’p mablag’ talab etadi. Umummilliy reklamani moliyalashni faqatgina etarlicha
qudratga ega bo’lgan firmaning amalga oshira olishi ham yuqoridagi kabi tabiiy bir
holdir.
Reklamaning marketing kompleksidagi o’rni. Reklamaning marketing
kompleksidagi roli yoki, agar jarayonga kengroq nazar bilan qaralsa, marketing
strategiyasini amalga oshirishda ham, reklamaga ajratiladigan mablag’lar hajmiga
ta’sir ko’rsatadi. Bir tovarni bozorga olib kirish uchun firma bir necha
strategiyalarni, masalan, tanlab kirib borish strategiyasi yoki tajovuzkor marketing
strategiyasi qo’llashi mumkin. Birinchi holatda reklamaning roli (shundan kelib
chiqib, uning xarajatlari darajasi ham) ikkinchisiga nisbatan ancha past bo’ladi.
Raqobatchilarning xarajatlari. Bozordan muayyan ulushga ega bo’lish uchun
raqobatchilar bilan kurashishda reklama beruvchi ko’pincha iste’molchining uning
tovari va raqobatchining muqobil moliga e’tibor berishi darajasi ikkala firmaning
reklama uchun xarajatlari hajmiga mos keladi, degan taxmindan kelib chiqib ish
ko’radi. Reklama uchun katta hajmda xarajat qilish har doim ham yuqori samara
beravermasligiga qaramay, bunday yondashuvda o’ziga yarasha mantiq bor. Biroq
faqatgina raqobatchilarning xarajatlariga qarab o’z reklama byudjetini ishlab
chiqish uncha aqldan emas.
Reklama faoliyatini amalga oshirishda firmaning yuqori rahbarlarining
ishtiroki. Bu reklama xarajatlari ko’lamini belgilab beradigan subyektiv omillardan
biridir. Firmalarning rahbarlari, o’z ixtisosligi, tajribasi, shaxsiy tavsifnomalari
bo’yicha o’zaro farqlanishlaridan tashqari, reklamaga ham har xil munosabatda
bo’ladilar. Unga munosabat doirasi juda keng – aniq ifodalangan yoqtirmaslikdan
tortib to murojaatlar, shiorlar yozish va firma uslubini ishlab chiqishda shaxsan
ishtirok etishgacha.
Reklama mablag’larini taqsimlash. Reklama byudjeti hajmi tushunchasi eng
ko’p qo’llanadigan bir necha ta’riflari mavjud. Ularning ba’zilari haqida qisqacha
to’xtalamiz.
1. Byudjetni mavjud pul mablag’laridan kelib chiqib tuzish. Mazkur usulning
qo’llanishi shuni ifodalaydiki, firma reklama uchun uning rahbariyati fikriga ko’ra
qancha mablag’ ajratish lozim topilsa, shunchasini ajratadi.
Bu usul mayda, faoliyatini endigina boshlayotgan firmalar qo’llashi mumkin
bo’lgan yagona usul hisoblanadi. Ayni paytda reklama xarajati va reklama
faoliyatining o’ngi natijalari orasidagi sabab va oqibat bog’lanishlari butunlay
inkor etiladi.
2. Sharoitning o’zgarishiga ko’ra tuzatilib boradigan reklama byudjetini uning
oldingi davr hajmidan kelib chiqib shakllantirish.
3. Reklamaga ajratiladigan mablag’larni savdo hajmiga nisbatan qayd
etiladigan foizlarni aniqlash yo’li bilan rejalashtiri.
Ushbu usul sodda va qo’llashga qulay. Avvalgi ikki usuldan farqli ravishda
bunda reklama xarajatining hajmi va tovar aylanish hajmi o’rtasidagi o’zaro
aloqadorlik tan olinadi. Ayni paytda sabab va oqibat bog’lanishlari bu vaziyatda
teskari tus oladi: reklamaga ajratilgan mablag’ hajmi sotish hajmi bilan
belgilanadi, lekin aksincha emas.
4. Reklama byudjetini raqobatchi firmalar tajribasini e’tiborga olgan holda
hisob-kitob qilish. Reklama xarajatlari hajmini raqobatchilarning xarajatlari
darajasida belgilash usulining tarafdorlari odatda ikki asosiy dalilni keltiradilar.
Birinchidan, bu usul, ularning fikricha, “jamoaviy donishmandlik”, “betaraf nuqtai
nazar” natijasi ekan. Ikkinchidan, reklama byudjetining raqobatchlarniki bilan teng
bo’lishi xaridorlarga tazyiq ko’rsatishda “reklama urushlarini” chetlab o’tish va
muayyan muvozanatni saqlab turish imkoniyatini beradi.
Biroq bu vajlarni yetarlicha asosli deb bo’lmaydi. Masalan, raqobatchilar
reklama xarajatlarini u qadar yaxshi rejalashtirmasliklari mumkin. Hech kim xato
qilishdan himoyalangan emas. Bundan tashqari turli firmalarning maqsadlari,
nufuzi, imkoniyatlari, mashhurligi turlicha, reklama samarasining esa miqdor
ko’rsatkichi shu qadar mavhumki, o’zga firmaning reklama byudjetidan nusxa
ko’chirib olishdan naf chiqishi amri mahol.
5 Shroer uslubi. Bu usuldan bir necha hududda sotiladigan va turib qolgan
markalarning reklama byudjetlari strategiyasini ishlab chiqishda foydalaniladi.
Uning birlamchi shart-sharoittlari reklama qilinayotgan tovar toifasi o’z
yashovchanlik davrining etuklik bosqichiga o’tganligi haqida taxmin qilishdir.
Shuning uchun unga bo’lgan talab boshqa oshmaydi, va bu shundan dalolat
beradiki, sotishni rivojlantirishning yagona chorasi asosiy raqobatchini siqib
chiqarish orqali bozordagi o’z ulushini kengaytirishdan iborat bo’lib qoladi.
Shundan
so’ng ikki ko’rsatkich tadqiq etiladi: kommunikator va
raqobatchisining bozor ulushi va shu firmalarning “ovoz ulushlari”. Keyingi
ko’rsatkich reklamaning kategoriya bo’yicha umumiy hajmidagi ulushni nazarda
tutadi. Shundan so’ng reklama byudjetini o’zgartirish tendenstiyalarini izlash
uchun quyidagi matristadan foydalanish mumkin bo’ladi.
6. Reklama byudjetini kommunikatsiya darajasi va iste’molchining munosabati
orasidagi bog’liqlikni modellash asosida ishlab chiqish.
Ushbu usulninig qo’llanishiga rejalangan sotish hajmini bajarish uchun
yetarli miqdorga xaridorlarga ega bo’lib, ularning har biri muayyan miqdordagi
tovar birliklarini bir donasining narxiga sotib olishlari kerak, degan taklifning
tushishi birlamchi sabab bo’ladi. Buning uchun tovar bozorga kirib borgan
vaqtdan boshlab bir yil davomida muayyan darajada tanilishi, xarid etib
ko’rishga undash, xarid sur’atini ushlab turish qobiliyatlari egallab olishi zarur.
Xarid qilishga tayyorlikning ko’rsatilgan bosqichida turgan auditoriyalar
orasidagi miqdoriy nisbat reklama tadqiqotlari natijasida aniqlanadi. Ular
aniqlangach, ta’sir qamrovi va tezligining kerakli darajasi hisobga olinadi,
reklama vositalarinini qo’llash rejasi ishlab chiqiladi. Shundan keyingina
reklama xarajatlarining taxminiy hajmini belgilash mumkin.
Mazkur usulning afzalligi shundaki, u reklama xarajatlari, ularning qo’yilgan
kommunikastion maqsadlar bilan o’zaro mos kelishini xolisona asoslaydi.
Kamchiliklari: murakkabligi, ko’p mehnat talab qilishi, o’ta qimmatligi.
7. Reklama byudjeti hajmini ekspert baholash asosida bashorat qilish usuli.
Mazkur usul jarayonining mohiyati quyidagicha. Besh-o’nta kishidan iborat
ekspertlar guruhi taklif etiladi. Ammo, ular kommunikatorning reklama
bo’limlarida ishlashlari shart emas. Ekspertlar sotish hajmiga ta’sir ko’rsatadigan
omillarning qisqacha ro’yxati va har bir omilning sotish hajmiga qanday va qay
darajada ta’sir ko’rsatishi haqida ma’lumotga ega bo’lishlari maqsadga muvofiq.
Keyin ekspertlar bir-birdan mustaqil ravishda o’zlarining reklama byudjeti hajmi
loyihalarini ishlab chiqadilar. Loyihalardagi ma’lumotlarning o’rtacha
ko’rsatkichlari hisoblab chiqiladi.
Ekspert baholash usulining zamonaviy shakllari mavjud. Ular qatoriga Dj.
Rossiter va L. Persi taklif etgan NUPG’5V usuli kiradi.
Mazkur usulning afzalligi uning kam xarajatli ekanligidadir. Ayni paytda
ekspert baholarni etarlicha aniq deb bo’lmaydi.
8. Reklama xarajatlari va sotish hajmining o’zgarishi o’rtasidagi
aloqadorlikning har xil matematik modellarini qo’llash. Bunday modellarni
ko’plab uchratish mumkin. Biz esa, usulning qo’llanishini M. Vaydel - X. Volf
modeli misolida ko’rib chiqamiz. Model tovar savdosi hajmining birinchi davrdagi
o’zgarishi to’rt omilning, reklama xarajatlari, reklamaning, bozorning reklama
qilinayotgan tovarlarga to’laligi darajasining savdoga ta’sirini ifodalovchi
konstantlari; sado hajmining pasayishini aks ettiruvchi konstantlarninig natijasi
degan farazga asoslanadi.
Usulning afzalligi shundaki, reklama xarajatlari nafaqat sotish hajmining
ko’ngildagidek o’sishiga, balki bozor xususiyatlariga ham mos keladi. Kamchiligi
murakkabligi va ko’p mehnatni talab etishidadir. Budan tashqari, reklama ta’siri
miqdorining mavhumligi uning ajralmas xususiyati bo’lib qolar ekan, model
ko’rsatkichlararo funkstional tobelikni ham nazarda tutadi. Tenglama
parametrlarini belgilashda, keyinroq esa, ularninig yordamida amalga oshiriladigan
hisob-kitoblarda yo’l qo’yiladigan xatolar ekspert baholash, tajribali amaliyotchi
mutaxassislardan foydalanishda yo’l qo’yiladigan kamchliklarga nisbatan ancha
ko’p bo’lishi mumkin.
9. Reklama byudjetini xarajatlarni rejalash asosida ishlab chiqish. Reklama
xarajati rejasi qo’yilgan maqsadlarni amalga oshirishga qaratilgan har xil reklama
tadbirlariga sarflanadigan xarajatlar smetasidan iborat. Mazkur usul reklama
byudjetini ishlab chiqish masalalarining ikkinchi katta bloki – reklamaga
ajratiladigan mablag’ni taqsimlash, bilan bevosita aloqador.
Reklamaga ajratilgan mablag’ni taqsimlash quyidagi yo’nalishlarda amalga
oshiriladi:
a)
reklama faoliyatining vazifalariga ko’ra;
b)
sotish hududlariga ko’ra;
v)
reklama vositalariga ko’ra;
g)
reklama qilinuvchi tovarga ko’ra.
Vazifalariga ko’ra reklama byudjetining asosiy moddalari quyidagilardir:
1) ma’muriy xarajatlar – reklama xizmati xodimlarining oylik ish haqlari,
ustama xarajatlar va boshqalar;
2) reklama tarqatish makonini uchun sarflanadigan xarajatlar (eng katta
moddalardan biri) — gazeta sahifalaridan o’rinlar, televidenie va radio efirlari
vaqtini, maxsus reklama shchitlaridan beriladigan joylarni, varaqalar yopishtirish
va turli reklama tashuvchilarni transport va boshqalarda joylashtirish uchun
o’rinlar sotib olish.
3) reklama tashuvchilarni – videoroliklar, plakatlar, bosma reklamaning boshqa
vositalari, tashqi reklama tashuvchilari va boshqalarni ishlab chiqarishga
sarflanadigan xarajatlar;
4) reklama agentliklari gonorarlari (qalam haqlari);
5) reklama xarajatining boshqa turlari (masalan, ma’lumotlar bazasini sotib
olish, pochta, transport xarajatlari va boshqalar).
Reklamaga ajratilgan xarajatlar yo’nalishini belgilovchi qolgan uch mezonning
mohiyati ularning nomlarida o’z ifodasini topgan: sotilish hududlari bo’yicha;
reklama vositalari bo’yicha; reklama qilinuvchi tovarga ko’ra.
Reklama byudjetini ishlab chiqishning bayon etilgan usullari tahliliga yakun
yasar ekanmiz, shuni qayd etish joizki, keltirilgan usullarning hech birini umumiy
deb tan olish va ular reklama xarajatlarining aniq va yagona hisob-kitobi darajasini
kafolatlaydi deb ishonish mumkin emas. Kommunikator mustaqil tarzda, o’z
marketing va reklama faoliyati xususiyatlarini hisobga olib, eng samarali usulni
tanlashi lozim.
Reklama faoliyati – reklama agentliklarini amalga oshirishda reklama
beruvchilarning asosiy hamkorlari faoliyati xususiyatlari haqida batafsilroq
to’xtalamiz.
1. Reklama xarajatlari hajmini belgilovchi asosiy omillar quyidagilardir: bozor
hajmi va o’lchamlari; reklama qilinuvchi tovarning o’ziga xosligi va
yashovchanlik davrining qaysi bosqichida ekanligi; reklama beruvchining
andozalari va qudrati; reklama beruvchining marketing strategiyasida reklamaga
berilgan o’rin, asosiy raqobatchi sarflaydigan reklama xarajatlarining hajmi va
boshqalar.
2. Reklama byudjetini ishlab chiqish bo’yicha chiqariladigan qarorlarning
barchasini shartli ravishda ikki katta blokka bo’lish mumkin: reklama uchun
ajratiladigan mablag’ning umumiy hajmini belgilashga oid va reklama byudjeti
mablag’larini uning xarajatlari moddalari bo’yicha taqsimlashga oid qarorlar.
3. Reklama uchun ajratilgan mablag’ni taqsimlash quyidagi yo’nalishlarda
olib boriladi: reklama faoliyatining vazifalariga ko’ra; sotilish hududlari bo’yicha;
reklama vositalari bo’yicha; reklama qilinuvchi tovarlar bo’yicha.
4. Yuklatilgan vazifalariga ko’ra reklama byudjetining asosiy moddalari
quyidagilar: ma’muriy xarajatlar; reklama makoniga ega bo’lish uchun
sarflanadigan xarajatlar; reklama tashuvchilarni ishlab chiqarish uchun ketadigan
moddiy sarf-xarajatlar; gonorarlar va xarajatlaning boshqa turlari.
Tayanch so‘z va iboralar: menchaydayzing, tashqi reklama, prezentatsiya,
chastotalik
Nazorat savollari:
1. Tashkilotning reklama byudjetini oliy darajada shakllantirishga qanday
omillar ta’sir ko’rsatadi?
2. Reklama byudjetini ishlab chiqishning asosiy bosqichlarini sanab bering.
O’z javobingizni gipotetik misol yordamida izohlab bering.
3. Reklama xarajatlarining qanday yo’nalishlari va qaysi moddalari sizning
tasavvuringizdagi firmada ustunlikka ega bo’ladi? Nima uchun?
REKLAMA VOSITALARIDA PSIXOTEXNOLOGIYANING BIR
Dostları ilə paylaş: |