O`zbekiston respublikasi maktabgacha ta`lim vazirligi maktabgacha ta`lim tashkiloti raxbar va mutaxassislarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti
Yüklə 2,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI MAKTABGACHA TA`LIM VAZIRLIGI MAKTABGACHA TA`LIM TASHKILOTI RAXBAR VA MUTAXASSISLARINI QAYTA TAYYORLASH VA ULARNING MALAKASINI OSHIRISH INSTITUTI
BITIRUV LOYIHA ISHI
ochib berish. LOYIHA RAXBARI: Katta o`qituvchi M.M.Rizayeva LOYIHA BAJARUVCHI: Andijon viloyati Xo’jaobod tuman 6-MTT musiqa raxbari Mamadaliyev Zokirjon
R E J A
Kirish 1-bob. Maktabgacha tarbiya yoshdagi bolalar musiqa tarbiyasi . 1.1. Maktabgacha tarbiya yoshdagi bolalar musiqa tarbiyasining vazifalari . 1.2. Maktabgacha yoshdagi bolalarning musiqaviy faoliyati mazmuni. 2-bob. 4-5 yoshli bolalar uchun O’zbek milliy raqs elementlari turlarini ochib berish . 2.1. O;zbek milliy raqs namunalaridan foydalanishning samarali usullari. 2.2. Milliy raqs namunalari vositasida bolalarda o’zlikni anglash hissini shakllantirish. Xulosa va takliflar. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. Kirish • Zamonaviy sharoitda maktabgacha ta'limning asosiy vazifasi maktabga tayyorgarlik ko'rishdir. Maktabgacha yoshdagi bolalarda o’zlikni anglash hissi rivojlanmasligi uning keyingi rivojlanishiga ta'sir qiladi. Maktabgacha yoshdagi bolada o’zlikni anglash hissi o'z vaqtida va to'laqonli shakllanishi normal rivojlanish va shartli ravishda maktabda muvaffaqiyatli o'qishning asosiy shartlaridan biridir. • 2020 yil yanvar oyidan boshlab maktabgacha ta’lim tashkilotlarida xoreograf lavozimi joriy etildi. Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida faoliyat olib boruvchi pedagoglarni o’yin shaklidagi yangi pedagogik texnologiyalar bilan tanishtirish, bolalarda musiqiy qobiliyat va iste’dodni to’g’ri tarbiyalash ishlarini yo’lga qo’yishga erishish asosiy maqsad qilib olindi. • Hozirgi kunda ayniqsa milliy musiqa va raqslar maktabgacha ta’limda asosiy tarbiya vositalaridan biri bo’lib hizmat qilmoqda. 1.1. MAKTABGACHA TARBIYA YOSHDAGI BOLALAR MUSIQA TARBIYASINING VAZIFALARI. Musiqa bolaga har tomonlama yordam berishi, tevarak-atrofni obrazli - emotsional idrok etishi va bola xarakterining shakillaishiga ta’sir ko’rsatishi uchun musiqa tarbiyasining maqsadidan kelib chiqib quyidagi vazifalar qo’yiladi: 1.Bolaning musiqaviy qobiliyatini rivojlantirish. 2.Bolalarni ashula aytish va musiqaviy-ritmik malakalarga o’rganish. Ularda musiqani qabul qilish, his etish va tushunish qobiliyatlarini tarbiyalash. 3. Bolada badiiy - ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish. Bu vazifalarning hammasi bir-biri bilan o’zaro mustahkam bog’langan. Birinchi vazifani ko’rib chiqamiz. Musiqaviy deganda nimani tushunish kerak? Bu sifat o’z ichiga qimmatli ikki tomonni oladi: a) emotsional jonkuyarlilik - musiqa asarining uning obrazli mazmuniga aloqador qayg’ura olish qobiliyati; b) Bolalarga juda nozik eshitishni, asarning musiqa-tovush materialini ajratishni ta’minlaydigan musiqa idroki va musiqaviy qobiliyatlarni rivojlantirish. Musiqaviylikni har ikkala tomoni ham ajralmas birlikda turadi va bir vaqtning o’zida tarbiyalanadi. Musiqa san’ati estetik tarbiyaning muhim omili bo’lib, garmonik rivojlangan shaxsning kamolotga erishishi uchun unga muhim ta’sir etuvchi jarayondir. MTMda, oilada musiqa mashg’ulotlarini qoniqarli uyushtirish, yosh avlodning ichki dunyosini boyitish va san’atni to’g’ri tushunishidagi yagona yo’ldir. Musiqa ayni bir vaqtning o’zida ham fan ham san’atdir. Musiqaviy estetik tarbiya masalalari bugungi kunda muhim ahamiyatga ega. Bola shaxsining shakllanishi jarayonida uning estetik madaniyat asosidagi har tomonlama badiiy rivojlanishi tarbiyachidan jiddiy mas’uliyat talab qiladi.Chunki maktabgacha yoshdagi bolalardagi musiqa tarbiyasi bolaning mehnatga, Vatanga va burchga muhabbatni shakllantiradi, tarbiyalaydi, hamda uning butun hayoti mobaynida unga hamroh bo’lib boradi. Hozirgi kun talabi maktabgacha ta’lim muassasalari oldiga musiqiy- estetik tarbiya berish borasida aniq vazifalarni qo’yadi: - bolalarni tabiat go’zalliklarini, badiiy asarlarni idrok etish; - estetik did va hissiyotni shakllantirish; - hayotda go’zallik tushunchasini to’liqligicha anglashni o’rgatish; - bolalarga badiiy ijodkorlikni shakllantirish;
1.2. Maktabgacha yoshdagi bolalarning musiqaviy faoliyati mazmuni. Musiqa tinglash. Musiqani tinglay bilish va undan estetik zavqlana olish ham katta san’at hisoblanadi. Kishida musiqa tinglash madaniyati yoshligidan rivojlana boshlaydi. MTMda amalga oshiriladigan musiqa tinglash esa uning poydevoridir. Kichik guruh bolalarning diqqati uncha barqaror bo’lmaganligi tufayli ular yorqin yangraydigan kichik-kichik musiqa asarlarini idrok etishga qobil bo’ladilar. Ular ayniqsa, kichik qo’shiqlarni yaxshi idrok etadilar. Chunki, so’z va ohang birligi musiqa mazmunini oson idrok etishga yordam beradi. Xususan, tarbiyachi ashula aytganda uning tanish ovozi va ifodalash intonatsiya mimikasi va ishoralari bolalarni maftun etadi. Shu vaqtda bolalarda hosil bo’ladigan zavqlanish, ajablanish, quvonish holatlarini kuzatish mumkin. Musiqa mashg’ulotlari jarayonida bola hayotiy voqelikni musiqiy obrazlar orqali idrok etib boradi. Bolalar yoshiga mos musiqa asarlari kichkintoylarda unutilmas taassurot qoldiradi, ularning ruhiy dunyosini boyitadi. MTM sharoitidagi musiqaviy tarbiya badiiy adabiyot va tasviriy san’at bilan uzviy bog’langan holda amalga oshiriladi. Musiqa tinglash faoliyatida musiqiy idrok, musiqiy dunyoqarash shakllanadi. Bu faoliyatda bolalar musiqa tinglab, uni bevosita idrok eta boshlaydilar. Bu esa ularning musiqiy tafakkurlarini shakllantiradi, shuningdek, ularda musiqiy dunyoqarash ham shakllanib boradi. Tinglangan musiqiy asar haqida mulohaza yurita boshlaydilar Maktabgacha ta’lim
muassasalari tarbiyalanuvchisi shaxsini shakllantirishda qo‘shiqlar o‘rgatish texnologiyasining o‘rni muhimligi mazkur bitiruv ishi natijalarida yana bir bor o‘z tasdig‘ini topdi. Musiqa mashg‘ulotlarida qo‘shiq kuylash bolalarga ijobiy ta’sir yetibgina qolmay, ularning musiqiy didi va musiqiy dunyoqarashi shakllanishiga ham samarali ta’sir qiladi. Shu bois maqbul mazmun va metodikada berilgan musiqiy bilimlar majmuasi bolalarda musiqaga barqaror qiziqishni tarbiyalaydi, muhimi ular yaxshi musiqani, janrlarni, xalq va mumtoz musiqasini ajratishga o‘rganadilar.
• Musiqali harakatlar, cholg‘uchilik va ijodkorlik faoliyatlarini amalga oshirishda o‘yin uslublaridan keng foydalanish tavsiya yetiladi. Ushbu faoliyatlar zamiri ko‘proq o‘yin xususiyatlari bilan bog‘liqdir. Yangi o‘quv dasturida tinglash va kuylash uchun asarlar talab darajasida berilgan. Bu rahbarlarga musiqiy asarlarni guruh imkoniyatlari va o‘quv yilining muhim sanalariga muvofiq tarzda tanlab o’qitish imkoniyatlarini beradi. Ayni bir paytda rahbar dasturga kiritiladigan ammo, badiiy yuksak, tarbiyaviy jihatdan muhim, Bolalarinng kichik yoshlik xususiyatlariga, idrok amaliyotiga mos bo‘lgan yangi asarlaridan keng foydalanish xuquqiga ham yegadir. Nota savodi, cholg‘uchilik, raqs va harakatlar, shuningdek musiqa ijodkorligi faoliyatida tavsif yetilgan asarlar ham shartli ravishda berilgan. Mashg‘ulot sharoitiga qarab ularni almashtirish mumkin. Bu yesa mashg‘ulotlarni rejalashtirishda va mashg‘ulotlarga tayyorgarlik ko‘rishda ijodiy yondoshishni toqozo yetadi. 2.1.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda o’zlikni anglash hissini rivojlantirishda milliy musiqa namunalaridan foydalanishning samarali usullari
Musiqa ta’limining metod va usullarini tanlash odatda musiqaviy tarbiyaning vazifasi va mazmuniga qarab belgilanadi. Musiqaviy tarbiya metodlarining tanlanishi bolalarning qaysi metodlarga tayangan holda bilim olishlariga ham bog’liqdir. Bunda birinchi manba musiqaning o’zi bo’lishi tabiiy, chunki «faqat musiqagina insonda musiqaviy hissiyotlarni uyg’otishi mumkin». Bu borada bolalar bilan ishlash, dastlab, musiqa tinglash tajribasi va kunikmasini orttirib borishga qaratilgan buladi. Bolalarnig yoshi qanchalik kichik bo’lsa, ularda musiqa tinglash tajribasini orttirishga ketadigan davr ham shunchalik ko’p bo’ladi. Bilim olishning ikkinchi manbai pedagog so’zidir: bu so’z bolalarning musiqaviy obraz haqida yaxlit tassavurga ega bo’lishni, muzika asarining mazmunini aniq tushunib olishini ta’minlaydi. • Maktabgacha yoshdagi bolalarga musiqa ta’limi va tarbiyasi berishning o’zaro uzviy boglangan uchta metodi bor: 1) ko’rgazmali metodi; 2) so’zlab berish metodi; 3) amaliy faoliyat metodi.
Bu metodlarning har
biri ma’lum
spetsifik xususiyatlardan kelib chiquvchi qator usullarni o’z ichiga oladi. O’rganish protsessida ulardan qaysi birini tanlash muayyan musiqa mashg’ulotining konkret vazifasi, ijro etilayotgan musiqa materialining murakkabligi, o’qitishning bosqichlari va bolalarning umumiy taraqqiyot darajasi bilan belgilanadi. KO’RGAZMALI METOD. Bu metod bolalarga turli hodisalarni, atrof- muhitdagi voqealarni, kishi va hayvonlarning hissiyoti, harakatni yorqin va badiiy obrazlarda ko’rsatishga, ularni hayot va turmush jixozlar bilan tanishtirishga asoslanadi.
maqsadlarga yo’naltirilgan hamda sistemali mashg’ulotlar tarzida olib boriladigan ta’lim-tarbiya sifatida qaraladi. Qo’shiq aytish va muzikal-ritmik harakatlarni bajarishda bolalarga shunday rahbarlik qilish kerakki, ular topshirikni mumkin qadar ta’sirli va ifodali qilib bajarishga intilishsin. Bolalarni o’rgatish jarayonida ularning yosh xususiyatlarini hisobga olib topshiriqlarni asta-sekin murakkablashtirish mumkin. Bunday murakkablashtirish bolalarning ko’nikma darajasiga va ta’lim programmasiga xilof bo’lmasligi kerak. Ba’zi qiyin holatlarga duch kelganda yesa bolalar bilan alohida individual ishlash tavsiya qilinadi. • SO’ZLAB BERISh METODI. Bu metod bola ongiga mo’ljallangan bo’lib, uning faoliyatini ma’noli va mazmunldor qilishga qaratiladi. Bunda pedagogning so’zi musiqa asarining programmasini tushunib olishda bolaga yordam beradi: uning tasavvurini jonlantiradi, ijodiy aktivligani oshiradi. So’zlab berish metodini quyidagi usullari bor: • 1 )tushuntirish. Bu usuldan yangi asarni tinglash, qo’shiq aytish, uyin va raqslarni qo’yish, mashq qilish paytida foydalniladi. Tushuktirish aniq va qisqa, ortiqcha qaytariqlarsiz bo’lishi kerak. Musiqa material va topshiriqlar bolalar tomonidan o’zlashtirila boshlangan dastlabki (birinchi) davrda tushuntirish yana bir bor takrorlanadi. Obrazli hikoya qilish tipidagi tushuntirishlar programmali musiqa asarlarini tinglashda va syujetli musiqaviy o’yinlarni ijro yetishda qo’llanishi mumkin. • 2) izohlash. Bunday izohlar ijro, raqs, mashq harakatlarni, qo’shiq aytishnyang turli yo’llarini ko’rsatishda qisqa va aniq formada beriladi. Izohlarning noaniq bo’lishi ko’gshncha tushunmaslikka va yomon ijro yetishga sabab bo’ladi. Izohlash ko’rsatish bilan uzviy boglangan bo’lishi kerak. 2.2. Milliy musiqa namunalari vositasida bolalarda o’zlikni anglash hissini shakllantirish. O‘zbekiston Mustaqillikka yerishdi. Istiqlol Sharofati tufayli qadryatlarimiz, unutilgan, lekin bola tarbiyasida nihoyatda zarur bo‘lgan urf-odatlarimiz tiklanmoqda. Shu sababli bayram ertaliklari Shaklan va mazmunan o‘zgarmoqda. Bolalar bog‘chalarida nishonlanadigan asosiy bayramlar quyidagilardan iborat: 1. O‘zbekiston Respublikasi Mustaqillik kuni. 2. O‘qituvchi va murabbiylar kuni. 3. Mehrjon bayrami. 4. Yangi yil bayrami. 5. Vatan himoyachilari kuni. 6. Xalqaro xotin-qizlar bayrami. 7. Navro‘z bayrami. 8. Xotira va qadrlaSh kuni. 9. Gul va quShlar bayrami. 10. Sog‘lomjon va polvonjon bayram yertaligi. 11. Bolalarni maktab quchog‘iga kuzatish tadbiri. Bayram ertaliklari va doimiy musiqa mashg’ulotlarida milliy musiqa namunalaridan foydalanish orqali bolalarda milliylik va o’zlikni anglash xissini shakllantirish samarali usullardan biri bo’lib, bugungi kunning talablaridan biri hisoblanadi.
Har bir bayramning o‘z ma’nosi va alohida xususiyati bor. Masalan, 1 sentabrda nishonlanadigan Mustaqillik bayramida vatanni sevish va e’zozlash, unga munosib farzand bo‘lib yetishish, uning yutuqlaridan faxrlanish hissi tarbiyalanadi. Bayram katta guruh bolalari bilan o‘tkazilib, ular O‘zbekiston Respublikasi madhiyasini kuylaydilar. Mehrjon bayramida mehnat mavsumi yakuniga yetayotganligini ifodalab, «Quyosh bobo» ga minnatdorchilik bildirib, «Bobodehqon» mehnatini, «Ona yer» saxovatini, mehr muruvvatini, «Kuzjon» ning to‘kin sochinligini ramziy obrazlar orqali chuqurroq idrok yetishlariga yerishish lozim. Shunday qilib bolaga o’zligini anglashda milliy musiqa namunalaridan foydalanish MTT musiqa rahbarlarining pedagogik mahoratiga va bilimiga ham ko’p jihatdan bog’liqdir. Xulosa Maktabgacha yoshdagi bolalarga estetik tarbiya berishda musiqaning o’ziga xos xususiyatlarini aniqlaSh asosida quyidagi xulosalarga keldik: Musiqa – bolalar estetik tarbiyasida asosiy o‘rin tutadi. Bolalar musiqiy estetik madaniyatini Shakllantirish muammosi asrlar davomida ilm ahli uchun dolzarb muammo bo‘lib kelgan. Chunki jamiyat ma’naviyatini Shaxs ma’naviyatining yuksakligi, qolaversa, bolalarning musiqiy estetik madaniyatning Shakllanganlik darajasi tashkil yetadi. Hozirgi kunda maktabgacha ta’lim muassasalarida musiqa maShg‘ulotlari imkon darajasida tashkil yetilgan, ammo kichik yoshdagi bolalarni estetik tarbilaSh uchun davr talabi asosida musiqa maShg’ulotlarini yanada takomillashtirishga undamoqda. Maktabgacha ta’lim muassasalarida musiqa vositasida kichik yoshdagi bolalarni musiqiy madaniyatini Shakllantirishdan pirovard maqsadimiz xalq farovonligi, yurt tinchligi, Vatan taraqqiyotini o‘zida mujassam qilgan Ozod va obod Vatan quradigan barkamol Shaxslarni tarbiyalashdan iborat.
Yüklə 2,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|