16-ma’ruza. Elеktr kаttаliklаrini kоmpеnsаtsiоn usuldа o‘lchаsh.
Rеjа:
1. O‘zgаrmаs tоk pоtеnsiоmеtrini tuzilishi vа ish prinsipi.
2. O‘zgаrmаs tоk pоtеnsiоmеtri yordаmidа tоk, kuchlаnish, qаrshilik vа
h.k. lаrni o‘lchаsh.
3. O‘zgаruvchаn tоk pоtеnsiоmеtri (to‘g‘ri – burchаk kоrdinаt tizimli)
ning ish prinsipi, xususiyatlаri.
Tаyanch s
o‘zlаr: kоmpеnsаtsiоn usul, ish tоki zаnjiri, vibrаtsiоn
gаl’vаnоmеtr, to‘g‘ri-burchаk kооrdinаtli, qutb-kооrdinаt tizimli.
1.O’zgarmas tok potensiometrini tuzilishi va ish prinsipi.
O’zgarmas tok potensiometlari yordamida noma’lum kuchlanish, EYK, tok
va elektr qarshiliklarni o’lchash hamda namunaviy asboblar ampermetr, vol’tmetr
va vattmetrlarni tekshirish uchun qo’llaniladi. 16.1 -rasmda qo’l bilan
muvozanatlanuvchi o’zgarmas tok potensiometrining sxemasi keltirilgan.
16.1 – rasm.
Sxemadagi belgilar:E
n
-normal element EYK i ; R
n
– namunaviy qarshilik;
R
k
- qiymati aniq kompensatsiyalovchi qarshilik; R
b
- ish tokini o’rnatishi uchun
ishlatiladigan qarshilik;
YoB- yordamchi batareya; E
x
– noma’lum EYK;
O’zgarmas tok potensiometrining ish prinsipi o’lchanadigan kattalikni (U
x,
E
x
,
I
x
,
R
x
) aniq kuchlanish (kompensatsiyalovchi) bilan o’zaro muvozanatlashuviga
asoslanadi.
Potensiometr yordamida noma’lum EYK ni o’lchash jarayoni 2 qismdan
iborat bo’ladi:
1.Har xil potensiometr turi uchun aniq qiymatga ega bo’lgan ish toki I
u
ni
o’rnatish;
2. Noma’lum EYK E
x
ni o’lchash;
Ish tokini o’rnatish uchun ulagich K “1” holatga qo’yiladi va R
b
qarshiligini
o’zgartirib galvanometr ko’rsatgichini nolga keltiriladi. Bunda E
n
=I
i
R
n
ga ish toki
esa, I
u
=E
n
/R
n
teng bo’ladi.
So’ngra ulagich K “2” holatga qo’yiladi va R
k
qarshilikning dastagi D ni
surib U
k
ni E
x
ga tenglashtiriladi, yani bu holda ham galvanometr ko’rsatgichi nolga
keltiriladi.
E
x
=U
k
=I
i
R
k
O’zgarmas tok potensiometri E
n
ni yuqori aniqlik bilan o’lchaydi.Bu aniqlik
normal element EYK qiymatining aniqligi va namunaviy qarshilik R
k
qiymatlarining aniqligiga bog‘liq. Potensiometrda ish tokini aniq o’rnatishi va uni
o’lchash davomida o’zgarmas bo’lishi normal element bilan ta’minlanadi. Uning
aniqlik klassi 0,005 ga teng. R
n
va R
k
qarshiliklar ham juda yuqori aniqlik
(xatoligi 0,01 % dan oshmaydi) bilan ishlanadi. Natijada potensiometrni o’lchash
xatoligi 0,02% dan katta bo’lmaydi.
O’zgarmas tok potensiometrlari ish toki zanjirining qarshiligiga qarab, ikki
guruhga bo’linadi: kichik qarshilikli yoki past omli va katta qarshilikli yoki yuqori
omli potensiometrlar.
O’zgarmas tok potensiometrlarining afzalliklari quyidagilardan iborat: 1.
Yuqori aniqlik; 2. O’lchanayotgan kuchlanish manbasida hech
qanday quvvat
sarflanmaydi.
Dostları ilə paylaş: |