Fuqarolik jamiyati qurilishida qonun ustuvorligi tamoyilining

Huquqiy  demokratik  davlat  barpo  etishda Ombudsman  instituti. Fuqarolarning

konstitutsiyaviy huquqlari  va  erkinliklarini ta’minlash yuzasidan  parlament  nazoratini  amalga

oshirishda  Oliy  Majlisning  Inson huquqlari  bo’yicha  vakili  (Ombudsman)  instituti  muhim  rol

o’ynaydi

3

.

Ombudsman (shved. – biror kishi munosabatlarining vakili) – bahzi mamlakatlarda

parlament tomonidan maxsus saylangan (tayinlangan), davlat organlari harakatlarining

qonuniyligi hamda fuqarolar huquq va erkinliklariga rioya etilishini kuzatuvchi mansabdor

shaxs. O’zbekiston Respublikasining 1997 yil 24 apreldagi “Oliy Majlisning inson huquqlari

bo’yicha vakili (ombudsman) to’g’risidagi Qonun qabul qilingan.

Ma’lumki Yer yuzida inson borki, u doimo o’z huquqi va erkinligini himoya qilish uchun

imkoniyat izlagan va Ombudsmanning tashkil topishi esa, davlat bilan fuqaro o’rtasidagi

munosabatlarga yanada aniqlik kiritdi. Ombudsman fuqarolarning haq-huquqlarini himoya

qiluvchi munosabatlarni nazorat qiluvchi vakildir.

4

.

3

Xalilov  E.  O’zbekiston  Respublikasining  Parlamenti:  Birinchi  chaqiriq Oliy  Majlisning  faoliyati. -T.:

O’zbekiston, 1999, 11-17 betlar

4

Mustaqillik: izoҳli ilmiy-ommabop lug’ati. -T.: SHarқ. 2015, 179-b.

---

4

Ushbu fikr hozirgi zamon huquqiy adabiyotlarida keng tarqalgandir. Biroq jamiyatda

qonun ustuvorligini ta’minlashda Ombudsman institutining o’ziga xos talqin va tarixiy ildizlari

mavjud. SHu nuqtai nazardan amerikalik mutaxassis Din Gottererning bildirgan fikrlari diqqatga

sazovordir. U shunday deb yozadi: Ombudsman instituti ildizlari uzoq o’tmishga borib taqaladi.

Ombudsmanning  tarixiy  ildizlaridan  biri  Qurhoni  Karim  va  islom  mafkurasining  bir  qismi

sifatida  odillik  tamoyillaridan  kelib  chiqadi

5

.  O’sha  payt  inson huquqi  va  erkinliklarini himoya

qilish, mulkiy, oila va nikohga oid huquqlarni tartibga soluvchi hamda shikoyatlarni qabul qilish

va  nizolarni hal  qilish  uchun  muxtasib  mansabi  dastlab halifa  Umar  tomonidan  tashkil  etilgan

edi.  Keyinchalik  ana  shunday  muxtasib  mansabi  Movarounnahrdagi  mavjud  xonliklarda ham

tashkil etilgan bo’lib, ular asosan fuqarolarning shikoyatlarini adolat nuqtai nazardan hal etishga

intilganlar.

SHunday  qilib,  Ombudsman  institutining  ildizlari  Din  Gotterer ta’kidlaganidek,  SHarq

mamlakatlari  davlatchiligiga  borib  taqaladi.  Biroq,  Yer  yuzida  rasmiy  ravishda  esa,  birinchi

marotaba  Ombudsman  instituti  1709  yil  SHvetsiya  qirolligi huzurida  tashkil  topgan.  1709  yili

SHvetsiya  qiroli  Karl  XII Poltava  janglarida  mag’lubiyatga  uchrab,  Turkiya  davlatiga  qochib

ketadi.  Qirolsiz  qolgan  SHvetsiyada  tartibsizlik  boshlanadi.  Bundan  xabar  topgan  Karl  XII

Turkiyada  turib,  1713  yil  SHvetsiya  qirolligi huzurida  Ombudsman  tashkil  qilish haqidagi

qonunga  nizo  chekadi.  Bugungi  kunda  deyarli  barcha  demokratik  mamlakatlarda  Ombudsman

instituti tashkil etilgan. Ombudsmanning muhim xususiyatlaridan biri uning mustaqilligidir.

Oliy  Majlisning  inson huquqlari  bo’yicha  vakil  (Ombudsman)  demokratik  yo’ldan

borayotgan  jamiyatimizdagi  inson huquqlari  bilan  bog’liq  muammolarni hal  qilishda  faol

ishtirok etmoqda.

Ombudsman (vakil) quyidagi huquqlarga ega:

1) fuqarolardan tushgan shikoyatlarni ko’rib chiqish;

2) arizachiga o’z huquqlari, erkinliklari, qonuniy manfaatlarini himoya qilish uchun

foydalanishga haqli bo’lgan vositalarni ko’rsatish;

3) shikoyatni, uning mohiyati bo’yicha hal etishga vakolatli mansabdor shaxsga yoki

tashkilotga berish;

4) arizachini tegishli hujjatlar, boshqa materiallar bilan tanishtirish hamda shikoyatni

ko’rib chiqishni rad etish va rad etish asoslarini ko’rsatish.

O’zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to’g’risida»gi qonunining 26-

moddasi birinchi qismiga muvofiq «Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashining

O’zbekiston

Respublikasi

Konstitutsiyasi

va

qonunlariga,

O’zbekiston

Respublikasi

Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlariga zid keladigan qarori O’zbekiston

Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan bekor qilinadi».

O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 93-moddasining 1-bandiga muvofiq O’zbekiston

Respublikasining Prezidenti «fuqarolarning huquqlari va erkinliklariga, Konstitutsiya va

qonunlarga rioya etilishining kafilidir».

Bu normaga ko’ra Prezident birinchidan, qabul qilinayotgan qonunlar va boshqa

normativ-huquqiy hujjatlarda fuqarolarning huquq va erkinliklariga rioya etilayotganligini,