Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti

 
Ilmiy tadqiqot metodalri. 
Har bir predmet uning metodlari bilan chambarchas bog‘langan. 
Pedagogika yosh avlodni tarbiyalash, bilimli qilish va o‘qitishning real jarayonlariga xos 
bo‘lgan  ichki  aloqa  va  munosabatlarini  tekshirish  hamda  bilish  usullari  va  vositalari  majmuini 
tushunamiz. 
Fan metodlari uning metodologiyasiga mohiyati va prinsiplariga bog‘liq bo‘ladi. 
Pedagogikaning bunday mustahkam va ishonchli falsafiy asosi dialektik metoddir. 
Pedagogikaning  hodisalarini  o‘rganish  va  ularning  qonuniyatlarini  aniqlash  masalasida 
bir-biriga qarama-qarshi ikkita yo‘nalish  metofizik va dialektik yo‘nalish mavjuddir. 
Metofiziklar  pedagogikaning  hodisalari  va  faktlarini  o‘zgarmas,  vaqt,  joy  va  konkret 
sharoitlardan  tashqari  boshqa  ijtimoiy  hodisalar  bilan  aloqasi  bo‘lmagan  hodisa  sifatida  olib 
qaraydilar.  
Dialektik  metod  esa  metofizika  talqiniga  qarama-qarshi  o‘laroq,  o‘qitish,  bilim  berish, 
tarbiyalash jarayonlarini va ularning mohiyatlarini quyidagicha o‘rganishni talab etadi: 
1. 
Ularning  umumiy  aloqasi  bir-birini  taqoza  etishi  va  o‘zaro  ta‘sir  jarayonida  bolalarni 
tarbiyalash,  o‘qitishning  turmush,  siyosat,  ideologiya,  madaniyat,  fan,  ahloq,  san‘at,  ta‘lim-
tarbiya  muassasasi  tarmoqlarining  va  ijtimoiy,  maktab  va  oilaviy  tarbiyalarini  o‘zaro 
bog‘liqligi va boshqa. 
2. 
Ularning  to‘xtovsiz  harakati,  o‘zgarishi  va  taraqqiy  etishi  jarayonida  ijtimoiy  va  ilmiy 
vazifalarining tug‘ilishi natijasida kelib chiqadigan o‘qitish va tarbiyalash vazifalari, forma va 
metodlarining  o‘zgarishi;  tarbiyalash  qisqa  muddatli  va  tez  olib  boriladigan  ish  emas,  balki 
qiyin  va  murakkab  jarayondir,  bolalarni  andoza,  universal  sxema  asosida  o‘qitish  va 
tarbiyalash mumkin emas. 
3. 
Bolalarning  o‘sishida  miqdor  va  sifat  o‘zgarishlari  jarayonida  har  bir  maktab  yoshining 
o‘ziga  xosligi,  tarbiya  va  ta‘lim  bola  shaxsining  sifat  jihatidan  o‘sish  va  tarkib  topishi 
ekanligi, ong va ahloqning, so‘z va ishning  birligi va boshqa mezonlar. 
4. 
Qarama-qarshi tomonlarni, an‘analarni, qarashlarni va fikrlarni aniqlash va ochish jarayonida 
tarbiya va ta‘limda  turmush dialektikasida, yangi va eski o‘rtasidagi kurash, shaxs va jamoa 
o‘rtasidagi qarama-qarshiliklar va hokazo. 

---

5. 
Pedagogikaning  qonuniyatlarini  obyektiv  o‘rganishda  dialektika  kategoriyalari  hodisa  va 
mohiyat, sabab va natija, zaruriyat va tasodif, mazmun va shakl, tarixiy va mantiqiy, umumiy 
va shaxsiy, asosiy va xususiy, aniq va abstrak kabi kategoriyalar muhim ahamiyatga egadir. 
 
Dialektikaning yuqorida ko‘rsatilgan prinsiplari asosidagi pedagogika hodisalari, faktlari 
va jarayonlarini ilmiy tekshirish, ularning taraqqiy etish qoniniyatlarini bilish mumkin. 
 
Binobarin,  pedagogik  tadqiqot  metodlariga  obyektivlik  o‘qituvchilik  pedagogik 
faoliyatini  oshirishga  qaratilgan  tadqiqot  vazifalarining  aniqligi,  o‘quvchilarning  yosh 
xususiyatlarini,  bolalar  psixologiyasi  qonuniyatlarini  hisobga  olish  kabi  talablar  qo‘yiladi.  
Lekin,  bolalarni  o‘qitish  va  tarbiyalash  amaliyotining  o‘zi  hamma  vaqt  pedagogik 
tadqiqotlarning  manbai  hisoblanadi.  Faqat  maktab  tajribalarigina  har  bir  ilmiy  nazariyaning 
haqqoniyligi hisbolanadi.  
 
Tadqiqot  metodlarining  tanlash  fanning  o‘zi  uchun  muhim  ahamiyatga  egadir,  uning 
metodlari  qanchalik  mukammal  bo‘lsa,  shu  fan  oldida  turgan  aktual  vazifalar  shunchalik 
muvaffaqiyatli  hal  etiladi.  Hozirgi  pedagogik  tadqiqotlarning  metodlar  tizimini  to‘la  hal  etilga 
deb bo‘lmaydi. 
 
―Pedagogika  tajribasini  o‘rganishda  quyidagi  metodlar:  kuzatish,  eksperiment,  suhbat, 
o‘quvchilar ijodini o‘rganish, tarbiya muassasalarini hujjatlarini o‘rganish turli xilda qo‘shib olib 
borilishi mumkin‖. 
1.  
―Ilmiy  -  pedagogik  tadqiqotning  asosiy  metodlari  kuzatish,  suhbat,  tekshirish,  eksperiment 
metodlari singari faoliyat natijalarini o‘rganishdan iborat‖ 
2.  
Hozirgi  vaqtda  quyidagi  metodlar  asosida  ishlaydi.  Bular:  pedagogik  kuzatish,  so‘rash, 
o‘quvchilar  faoliyati  natijalari  va  o‘quv  -tarbiya  muassasalari  hujjatlarini  o‘rganish, 
pedagogik  eksperiment,  modellashtirish,  ilg‘or  tajribalarni  o‘rganish  va  yoyish,  sosiologik, 
matematika  va  statistika  materiallarini  ishlash  kibernetika,  anketa,  intervyu  olish  va  tasvirga 
olish singari metodlardan foydalaniladi.