O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti b. M. Ochilova axloq falsafasi

Jaloliddin Rumiy 
 
Inson o‘zini boshqalardan ortiq deb bilmasligi, o‘zini aqlli, o‘zgalarni 
aqlsiz deb tasavvur qilmasligi, har qanday yaxshi ishni o‘ziga loyiq va 
o‘zgalarga noloyiq deb hisoblamasligi zarur. Bordi-yu yuqorida 
aytilganlarga yo‘l qo‘yilsa, demak, bu xudbinlik bo‘ladi. Xudbin 
odamlar o‘z kamchiliklarini ko‘rmaydilar, ko‘rsalar ham uni kamchilik 
deb hisoblamaydilar yoki tan olishni istamaydilar. Boshqalarning 
kamchiligini ko‘rib qolsalar, shov-shuv ko‘tarishga urinadilar. 
Muhammad Husayni 
 

---

144
114 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
INSONNING  O‘Z-O‘ZINI TASHKILLASHTIRISH 
 
o‘z-o‘zini baholash
 
o‘z-o‘zini tartibga  
solish
 
o‘z-o‘ziga yetarlilik
 
o‘z-o‘zidan harakat  
qilish
 
o‘z-o‘zini  
tashkil qilish
 
o‘z-o‘zini tanqid qilish
 
o‘z-o‘zini bilish
 
o‘z-o‘zini anglash
 
o‘z-o‘zini nazorat  
qilsish
 
o‘z-o‘zini  
tarbiyalash
 
o‘z-o‘zidan rivojlanish
 
o‘z-o‘zini  
boshqarish
 
o‘z-o‘zini 
 saqlash
 

---

145
AXLOQ-ODOBGA  ASOSLANGAN  ASARLAR
Zardushit
“Avesto”
Hind eposi
“Kalila va Dimna”, “Maxobxarat”
Forobiy Abu Nasr
“Fozil odamlar shahri ”, “Baxt-saodatga 
erishuv risolasi”
Kaykovus
“Qobusnoma”
Jaloliddin Rumiy
“Ma’naviy  masnaviy”,  “Ichingdagi 
ichindadur”
Yusuf Xos Hojib
“Qutadg‘u bilig”
Axmad Yugnakiy
“Hibatul-haqoyiq”
Sa’diy Sheroziy
“Bo‘ston”, “Guliston”
Abdurahmon Jomiy
“Bahoriston”
Husayn Voiz Koshifiy
“Axloqi 
Muhsiniy”, 
“Axloqi 
Karim”, 
“Masnaviy”, “Javohirnoma”
Alisher Navoiy
“Mahbub ul-qulub”
Xondamir
“Makorim ul-axloq”, “Axbor ul-ahyor”
Jaloliddin Davoniy 
“Axloqi Jaloliy”
Muiniddin Juvayniy
“Nigoriston”
Majididdin Havofiy
“Guliston”
So‘fi Ollohyor
“Sabot ul-ojizin”
Yusuf Samandar Termiziy
“Dastur ul-mulk”
Abdulla Avloniy 
“Turkiy guliston yoxud axloq”
Fitrat
“Najot yo‘li”, “Oila”
Usmonov M
“Yaxshi fazilat insonga ziynat”
Usmonov R
“Saodatnoma”
Abdurahmonov A
“Saodatga eltuvchi bilim”

---

146
MUSTAQIL ISHLASH UCHUN 
SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
1.Burchning axloqiy kategoriyalar tarkibidagi xususi yatini 
aniqlang.
2.Axloqiy haqiqat nima?
3.Mutanosib adolat deganda nimani tushunasiz?
4.“Axloqiy  fazilatlar  inson  niyatida  aks  etadi”  degan  fikr-
ning mohiyatini ochib bering.
5.Qanday yaxshilik inson umrini ziyoda qiladi?
6.Adolat odamlarni qanaqa yomonliklardan saqlaydi?
7.“Odobing obro‘ying”  xalq maqoli mazmunini ochib bering.
8.“Uyat  –  o‘limdan      qattiq”  maqoliga  misollar  
keltiring.
9.  “Kimki muloyimlik urug‘ini sepsa, salomatlik mevasini 
teradi”. Ushbu fikrning mag‘zini ochib bering.
10. Nodonlikning belgilari va sabablarini  aytib bering.
11. “Axloqiy tubanlik”ning belgilari va zararli oqibatlari
12.  Axloqiy baholash nima va uning ko‘rsatkichlari (me-
zonlari)ni ayting.
13. YOmonlikning yomonligi nimada?
14. “Ma’naviyat”  va  “axloq”  tushunchalarining  umumiy 
xususiyati va farqi.
15. Lafzi  halollik    fazilatini  mazmuni  va  ko‘rinishlarini 
ochib bering.
16. Ochiqqo‘llik va sahovatpeshalik fazilatlaridagi umu-
miylik va o‘ziga xoslikni ayting.
17. O‘ktamlik  fazilatining    mazmunini  ochib  bering    va 
unga misollar keltiring.
18. Odillik  va  haqqoniylik  fazilatlarining  umumiy  xususi-
yati va farqi.
19. Zakovatlilik, fozillik va zukkolik fazilatlarining umu-
miy xususiyati va farqi.
20. Matonatlilik, chidamlilik va g‘ayratlilik fazilatlarining 
umumiy xususiyati va farqi nimada?

---

147
21. “Inson hamma narsaning  o‘lchovidir” degan ibora-
ning mohiyatini ochib bering.
22. “Axloqiy muhit” tushunchasini ochib bering.
23. Juvonmardlik(Futuvvat)  nima?  Uning  xususiyatlarini 
ayting.
24. Amir  Temur  va  Bobur  shaxsiyatidagi  fazilatlarni  
ayting.
25. Abdulla  Avloniyning  “Tarbiya  biz  uchun  yo hayot 
– yo mamot, yo najot – yo halokat, yo saodat – yo falokat 
masalasidir” degan fikrini asoslab bering.
26. Abdulla Avloniyning “Tarbiya beruvchining o‘zi tarbi-
yali bo‘lishi lozim” degan iborasini mohiyati.
27. Informatsion  jamiyatning  inson  axloqiy  borlig‘iga 
ta’sirini tushuntirib bering.