Davlat uzb p65

8-mashq.  Gaplarni ko‘chiring, ulardagi so‘zlarning qanday
adabiy til me’yorlariga mosligini izohlang.
1. Yaxshi nutq tuzish uchun nahv, aruz, mantiq fanlari
hamkorligidan foydalanish zarur bo‘ladi. Ularning birontasiga
ahamiyat bermaslik, bulardan birining qoidasi buzilishi
qolgan ikkitasiga ta’sir qilmay qolmaydi (Abu Rayhon Beruniy).
2. Agar so‘zni va ilmni yaxshi bilsang ham hech bir so‘zni
buzma, to‘g‘ri ta’rifla. So‘zni bir xil gapir (Kaykovus). 3. Bilib
so‘zla, so‘z bilig sanalur (Yusuf Xos Hojib). 4. So‘zlaringda bo‘lsin
fikr-u o‘y yoniq, bo‘lsin har so‘zingda bir nuqta aniq (X.
Dehlaviy). 5. Agar tilni asramoq ko‘ngulga mehnatdur, ammo
so‘zni siypamoq boshqa ofatdur (A. Navoiy).
14- topshiriq. Abu Homid G‘azzoliyning «Til ofatlari kitobi»dan
olingan parchani o‘qing va shu asosda qisqacha bayon yozing.
Ilm nimaniki o‘z ichiga olgan ekan, til uni xoh haq, xoh
nohaq tomondan ifodalaydi. Ilm esa (ma’no jihatidan) barcha
narsani o‘z ichiga oladi. Bunday xususiyat tildan boshqa a’zo-
larda mavjud emas. Masalan, ko‘z ranglar va shakllarnigina
ko‘radi. Quloq tovushdan boshqasini eshitmaydi. Qo‘l esa
faqat jismdan iborat (ya’ni, moddiy) narsanigina ushlashga
qobil. Shuningdek, boshqa a’zolar ham muayyan vazifa bilan
cheklangan.
Tilning faoliyat va ta’sir doirasiga chek yo‘q: yaxshilik
sari yursa, oldida keng maydon, ufqlar qadar cho‘zilgan.
Yomonlik yo‘liga kirsa, ilon-chayonlar kabi sudralib, tubsiz
tubanlikka ketishi mumkin.
Bilgin! Kimki tilning jilovini bo‘sh qo‘yib yuborsa, shayton
uni minib oladi, jar yoqasiga haydab, halokatga sudraydi.
Odamlar tillari «ekkan hosil»lar tufayli jahannamga yuz tuban
qulaydi. Faqat shariat bilan jilovlangan tilgina bu ofatdan
najot topadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

21
Kelajakda zarari tegadigan narsani gapirishdan tiyilsin.
Nima maqtovga, nima mazammatga sabab bo‘lishini bil-
ganidan so‘ng, garchi og‘ir bo‘lsa ham, bilganiga amal
qilsin.
Insonga eng itoatsiz a’zo tildir. Chunki, bu suyaksiz a’zo-
ning osongina harakatga kelishi, hech bir mashaqqatsiz yugu-
rikligi kutilmagan oqibatlarga sabab bo‘ladi. Ba’zan xalq til
ofatlaridan, bu yo‘ldagi tuzoqlardan saqlanishda sustkashlikka
yo‘l qo‘yadi. Bilmaydiki, til insonni yo‘ldan ozdirishda eng
kuchli quroldir.
 Rashid Zohid tarjimasi