Derecel‹ hassas döKÜm yüzey kal‹tes‹ ve boyutsal hassas‹yet

fiekil 4.3.
 Su/toz oran›na ba¤l› olarak s›ras›yla kuru basma mukavemeti,  priz zaman›,
% prizlenme genleflmesi ve % su emme kapasitesinin de¤iflimi

---

51
Dereceli Hassas Döküm Kal›plar›n›n Özellikleri ve Bu Özelliklere Etki Eden Unsurlar
Kar›fl›mda kullan›lan su miktar› de¤ifltikçe mukavemet ve absorbsiyon de¤iflir. Kullan›lan suyun belli
bir miktar› kimyasal olarak kalsine alç›y› jipse çevirmekte ve geri kalan miktar› ise kar›fl›ma yeterli
miktarda plastiklik ve ak›flkanl›k vermekte kullan›l›r. Böylelikle kal›ba s›v› gibi dökülerek plastik olarak
flekillendirilmesinin gereklili¤i rahatl›kla anlafl›l›r. Kat›laflma prosesi bitti¤inde kar›fl›mda bulunan fazla
su kal›pta kal›r ve bu su kurutma yoluyla uzaklaflt›r›ld›¤›nda kaplad›¤› hacmi hava taraf›ndan doldurulur.
Su miktar› de¤ifltikçe suyun yerine geçecek hava miktar› da de¤iflir ve alç› kal›b›n toplam absorbsiyon
miktar› da bununla orant›l› olarak de¤iflir. Boflluk hacmi artt›kça alç› kal›b›n görünen yo¤unlu¤u azal›r.
[18]
Yayg›n olarak bilindi¤i gibi kal›p malzemesinin dayan›m›, çal›flma süresi ve ak›flkanl›k özellikleri su/toz
oran›na ba¤l›d›r. Ancak bu ba¤l›l›k derecesi tam olarak bilinmeyebilir. Bir özelli¤i gelifltirmek için bir
ifllem yap›ld›¤›nda daha az bilinen ve göz ard› edilen bir özellik istenmeyen flekilde de¤iflebilir. Bu
durum döküm hatalar›na neden olabilir. Bunun için kal›p tozlar› su/toz oran› de¤ifliklerine karfl› kararl›
olabilecek flekilde tasarlan›r. Yine de çok büyük tersliklerden kaç›nmak amac›yla tavsiye edilen su/toz
oran› aral›¤› s›n›rland›r›lm›flt›r.
Su/toz oran› 100g toz için kaç mililitre su kullan›lmas› gerekti¤ini ifade eder. Örne¤in 100g toz için
tavsiye edilen su miktar› 40 mililitre ise bu 40/100, basitçe sadece 40 veya 0,40 olarak gösterilebilir.
Baz› kal›p tozu üreticileri alç› ba¤l› tozlar› için su/toz oran› olarak 39-42 aral›¤›n› önerirken baz›lar›
38 gibi tek bir oran tavsiye etmektedir.
Alç› enteresan bir malzemedir, suyla kar›flt›r›larak s›v› haline getirebilir, suyla reaksiyona girer ve
sertleflerek kat› hale dönüflür. S›v› haldeyken modellerin etraf›na dökülebilir, kat› haldeyken metal
dökümüne dayanabilir. Do¤ru refrakterler ve kimyasallarla kar›flt›r›ld›¤›nda da alç› bu özelliklerini
sürdürür, bu nedenle hassas döküme çok uygundur.
Teorik olarak alç›n›n serleflmesi yani yar› hidrat›n iki hidrata dönüflmesi için 18,7 su/toz oran› yeterli
olmaktad›r. Bu de¤er kal›p tozu üreticilerinin tavsiye etti¤i de¤erlerin çok çok alt›ndad›r. Bu teorik
de¤er sadece dönüflüm reaksiyonu için geçerlidir ancak kar›fl›m›n dökülebilecek kadar ak›flkan olmas›
gerekir ki ilave su bu ifllevi görür.
Toz için yeterli suyun miktar›, kullan›lan alç› türüne, alç› ve silikan›n tane boyutu da¤›l›m›na, tanecikler
aras› adezyona ve kimyasal kontrol ilavelerine ba¤l›d›r. Kal›p malzemesi üreticileri kulland›klar› ham
maddelerin tutarl› ve istikrarl› olmas› konusunda büyük çaba gösterirler, bir k›s›m tutars›zl›klar› da
kimyasal ilaveler kullanarak gidermeye çal›fl›rlar.
Üreticiler ve kullan›c›lar toz ve su miktar›n›n do¤ru ölçülmesi gerekti¤ini her zaman vurgularlar. Bunun
birçok sebebi vard›r. Bunlardan biri kar›fl›m›n çok koyu olmamas› gerekti¤idir. E¤er kar›fl›m çok koyu
olursa ince detaylar dolmayabilir hava kabarc›klar› kaçamayabilir. Di¤er bir sebep, yeterli kal›p
dayan›m›n›n sa¤lanmas› gereklili¤idir. Zay›f kal›plar döküm parçada yüzey kabalaflmas›na ve çapak
oluflumuna neden olur. Di¤er sebepler ise uygun çal›flma süresi, geçirgenlik, prizlenme ve ›s›l genleflme,
çapaks›z, su izsiz, düzgün parça yüzeyi ve dökümden sonra kolay bozulma olarak s›ralanabilir [53].
Ayn› flekilde basma ve çekme mukavemeti de bu oranda azalacakt›r. Çünkü verilen herhangi bir
kesitteki alç› kristalleri bu oranda azalm›fl olacakt›r. Benzer biçimde kullan›lan su miktar› artt›kça
kal›b›n verilen bir yüzeyindeki veya kesitindeki alç› kristallerinin azalaca¤›ndan alç›n›n karfl› karfl›ya
kalaca¤› aktif yüzey azalacak ve böylece kal›b›n çarpma ve flok direnci düflerken afl›nma oran› artacakt›r.
Alç› kal›ptaki gözeneklilik çamurun flekillendirilmesi için gerekli emicilik özelli¤ini sa¤lar. Ancak bu
oran belli bir miktarda olmal›d›r. Fazla su ile haz›rlanan alç›n›n sertli¤i ve dayakl›l›¤› azal›r ve kal›p
kolayca k›r›l›r [18].

---

52
Dereceli Hassas Döküm Kal›plar›n›n Özellikleri ve Bu Özelliklere Etki Eden Unsurlar
Alç›/su oran›ndaki de¤ifliklikler sonucu:
1. Alç›/su oran›ndaki de¤ifliklikler yay›lma çap›nda de¤iflikliklere neden olmaktad›r. Yani artan 
alç›/su oranlar› ve kar›flt›rma süreleri için yay›lma çaplar›n›n da azald›¤› görülmektedir.
2. Alç› kal›plar›n priz bafllama ve bitim sürelerinin art›fl›, alç›/su oran› ve kar›flt›rma süreleri ile ters
orant›l›d›r.
3. Do¤rusal genleflme, hem alç›/su oran› hem de zamana ba¤l› olarak artmaktad›r. Do¤rusal 
genleflme bafllang›c› k›vam ile azalmakta fakat tamamlanmas› de¤iflmemektedir.
4. Alç› kal›plarda absorblanan su miktar›, alç›/su oran› ve kar›flt›rma süresi ile ters orant›l›d›r.
5. Alç› kal›plar›n alç›/su oran›n›n ve kar›flt›rma süresinin artmas› ile dayan›m› da do¤ru orant›l› 
olarak artmaktad›r.
6. Alç› kal›plarda alç›/su oran›n›n artmas› ile maksimum su absorbsiyonu azal›rken kuru dayan›m›
artmaktad›r [54].