Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги ислом каримов номидаги тошкент
Yüklə 1,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.1 – rasm. Quyosh nurlanishi energiyasining spektral taqsimlanishi.
To‘g‘ridan – to‘g‘ri tushayotgan Quyosh nurlanishi oqimining dengiz sathida qoq tush paytida ochiq havoda Yer sirtidagi energetik yoritilganligi 100mW sm 2
ga teng deb hisoblanadi [2]. Insolyatsiya deb, ma’lum geografik hududda Yer sirtiga tushayotgan Quyosh nurlanishining miqdoriga aytiladi. Insolyatsiya, Yer – Quyosh tizimida masofaning
29
mavsumiy tebranishlariga, geografik kenglikka, hududning muhitiga va atmosfera massasiga bog‘likdir. Insolyatsiyani odatda quyosh nurlanishining kunlik, oylik, yillik o‘rtacha miqdori bilan ko‘rsatiladi. Quyoshdan tushayotgan yorug‘lik yarimo‘tkazgichga tushganda uning xususiyatlarining o‘zgarishini kuzatamiz [3–4]. Bu
yarimo‘tkazgichlar o‘zi qanday moddalar? Agar moddaning valent sohasi to‘laligicha egallanmagan bo‘lsa, ammo o‘tkazuvchanlik sohasigacha bo‘lgan energetik masofa nisbatan kichik (2 eV dan kamroq) bo‘lsa, bunday moddalar yarimo‘tkazgich deyiladi. Yarimo‘tkazgich xususiyatlari xususan elektr o‘tkazuvchanligi tashqi muhitga, ayniqsa haroratga bog‘liq bo‘ladi. Harorat (T) ning ortishi elektronlar miqdorining valent va o‘tkazuvchanlik soha orasida joylashgan man qilingan sohadan (E g ) o‘tib o‘tkazuvchanlik sohasiga o‘tishda tok tashuvchilarning eksponentsial ravishda ko‘payishiga va elektr o‘tkazuvchanlikning (
)
Aexp E g 2kT (1)
tenglamaga asosan o‘zgarishiga olib keladi. Bu erda k – Boltsman doimiyligi, A – moddani xarakterlovchi o‘zgarmas kattalik [3-4]. Metallarning elektr o‘tkazuvchanligi erkin elektronlar konsentrattsiyasi o‘zgarmas bo‘lganligi tufayli elektronlar harakatchanligining haroratga bog‘liqligi bilan aniqlanadi va haroratning ortishi bilan asta – sekin kamayadi. Yuqoridagi tenglamani logariflab quyidagi holda ifoda etamiz.
ln
ln A E g 2kT (2)
Bu tenglamani yarim logarifmik koordinatalarda grafik ravishda ko‘rsatish mumkin va hosil bo‘lgan to‘g‘ri chiziq va uning φ burchakli tangensi yarimo‘tkazgich materiallarning asosiy parametri bo‘lgan, man qilingan soha 30
kengligi bo‘lgan E g 2kT ni aniqlaydi. Ta’kidlash lozimki, qiya to‘g‘ri chiziq,
ya’ni elektr o‘tkazuvchanlikning logarifmi 1 T dan o‘zgarishi faqat toza kirishmalardan holi, xususiy o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgan materiallar uchungina shunday ko‘rinishga ega [3-4]. Kirishmali yarim o‘tkazgichlarda ln ning 1 T ga bog‘lanishi murakkab bo‘lib, u ikkita qiya to‘g‘ri chiziqdan iborat bo‘lishi mumkin va bir – biri bilan gorizontal qism orqali tutashgan bo‘ladi. Past haroaratli sharoitda o‘lchash natijasida olingan
ln
Yüklə 1,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|