Microsoft Word navoiy gazallariga sharhlar lotin ziyouz com doc
Yüklə 289,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
www.ziyouz.com kutubxonasi
17 butunlay qutulsagina, ko‘ngilni uzil-kesil tajalliyot ziyosiga ro‘baro‘ eta oladi, «tiyra hijrondan» qutuladi. To‘rtinchi bayt: Dudi ohimdin qororg‘ay, hajr shomidin batar, Bo‘lsa hijron qat’ida bir kun manga hamroh subh.
«Dudi oh» ham yor ishqida yonayotgan bezovta, betoqat oshiq ahvolining nochorligini anglatuvchi mubolag‘ali istioralardan: oshiq yor ishqida shunday o‘rtanib yonayaptiki, go‘yo uning ichidan olov gurillab chiqayapti, bu olov uning ohu nolasidirkim, tutunidan olam qorong‘ilashadi, hatto ziyo taratadigan tong yuzi ham bu tutundan qora tusga kiradi. Bu esa hajr shomidan ham batar. Shoir so‘zu gudoz, yonish-o‘rtanishning, ishq tortishlari, qiynoqlari, ruhiy-ma’naviy talpinish va kurashlarni shunday dardli satrlarda ta’rif etadi. Xullas: «Agar tong hijron paytida (avjida) men bilan bir kun birga bo‘lsa, ohim tutuniyu hajrim shiddatidan o‘zi ham qora rangga bo‘yaladi». Dunyo ishlari, moddiy olam talablariga qarab yuraversang — tongni ham sezmaysan, ilohiy nur ham qorong‘ilikni yorib o‘tolmaydi. Beshinchi bayt:
«Mehr» bilan «mehribonlik» so‘zlari o‘zaro tajnis — so‘z o‘yinini tashkil etgan: mehrning bir ma’nosi quyosh, yana bir ma’nosi esa muhabbat, mehr. «Shay’illoh» — Allohning karomati, ne’mati demak. Baytning mazmuni: «Xudoning ne’mati bo‘lgan tong mehribonlik ko‘rsatib, yaxshi natija olib keldi, qorong‘i shomimni daf’ etib, quyoshni boshlab keldi». Va yana: «Vahdat nuri ziyosi — tong barakatidan kasrat — dunyo shug‘li ko‘nglimdan ketdi, ko‘nglim tozalandi, ilohiy nur chashmasi — quyoshga yetishish imkoni topildi». Oltinchi bayt: Xushdurur jomi sabuh, ey shayx, sen ham ichgasen Tutsa may soqiy bo‘lib bir mehryuzlik mohe subh.
Bu baytdagi «mehr» so‘zi boshqa ma’noda, ya’ni mashuqa sifati bo‘lib kelgan. Shoir umumlashma tasvirlardan bir qadar aniqroq tasvirga ko‘chadi, yuzi quyoshday porlagan sohibjamol soqiy haqida yozadi. Lekin bu bilan Navoiy g‘azalning orifona, botiniy ma’nolarini davom ettirishdan voz kechdi, deya olmaymiz. Aksincha, an’anaviy tamsillar — soqiy, jom, may so‘zlari shoir aynan ilohiy muhabbat haqida gapirayotganini bildirib turadi. Bu baytda yana bir an’anaviy obraz bor — bu shayx obrazi. Shayxni shoir bu o‘rinda taqvodor shaxs, zohid ma’nosida qo‘llagan, aslida esa shayx komil inson, piri murshid ma’nosida ham keladi. Mashhur so‘filarning ko‘pi shayx deb e’tirof etilgan. Navoiy o‘zlarini bilimdon hisoblab, oriflarning botiniy olamidan bexabar, zavqu shavqdan mahrum dunyoparast shayxlarni nazarda tutgan. Shunday qilib, baytning ma’nosi: «Ey taqvodor shayx, tong payti komil inson ma’naviyotdan so‘z boshlasa yoki Qur’on tilovat qilsa, ilohiy kashf zuhurroti, mushohada sarxushligida muhabbatga limmo-lim yuragidan roz aytsa, sen ham quloq sol va sarxush bo‘l, chunki tonggi suhbatning sururi o‘zgacha, lazzatli, benihoya va yoqimli». Nega bunday ma’no kelib chiqdi? Chunki, tasavvuf talqinida jom — «ilohiy tajalliyot mavji va bepoyon nurning porlashi» (Mir’ot-ul ushshoq»), soqiy — «fayz manbaikim, vujud zarrotini borliqning bodasidan sarxush qilgandir» («Mir’ot-ul ush-shoq»), may — «g‘alaboti ishq» (Sajjoddiy, 400), «ilohiy tajalliyot... («Mir’ot-ul ushshoq»), ya’ni: mehryuzlik soqiy — orif inson ilohiyot tajallisining fayzidan tongda
|