M u n d a r I j a

Bo‘limning qiymati. Sezgirlikka teskari kattalik 

S

C

1

 - ga asbob shkalasi bir 

bo‘limining qiymati deyiladi. U  asbob ko‘rsatkichini shkala bo‘ylab bir bo‘limga 

siljituvchi  elektr  kattalikning  qiymatini  aniqlaydi.  Agar  asbob  shkalasida  N  ta 

---

 

30 

bo‘lim  va  o‘lchanuvchi  kattalikning  eng  yuqori  qiymati  A  yozilgan  bo‘lsa  uning 

shkalasi bir bo‘limining qiymati quyidagicha aniqlanadi: 

N

А

С

 

Asbobning sezgirligi esa, quyidagicha aniqlanadi: 

A

N

C

S

1

 

O‘lchash  xatoligi.  Asbob  o‘lchaydigan  kattalikning  haqiqiy  qiymati 

0

  uni 

yuqori  aniqlikda  o‘lchaydigan,  etalon  o‘lchash  asboblar  yordamida  o‘lchanadi. 

Asbob  o‘lchagan  kattalikning  qiymati    va  uning  haqiqiy  qiymati 

0

  orasidagi 

farqga, shu asbobning absolyut xatoligi deyiladi:  

0

 

Odatda  asbobning  o‘lchash  aniqligini  harakterlash  maqsadida  quyidagicha 

aniqlanadigan nisbiy xatolik tushunchasidan foydalaniladi: 

%

100

0

 

Ko‘pcxilik hollarda elektr o‘lchash asboblarining aniqligi keltirilgan xatolik deb 

ataladigan  tushunchadan  foydalanib  topiladi. 

Absolyut  xatolikni  (

), 

o‘lchanuvchi  kattalikning  mumkin  bo‘lgan  eng  katta  qiymatiga  (A)  nisbatiga 

asbobning keltirilgan xatoligi deyiladi:  

%

100

A

 

Keltirilgan  xatolik  elektr  o‘lchash  asboblarining  aniqlik  sinfi  deb  ataladigan 

sonlar  ko‘rinishida  ifodalanadi.  Aniqlik  sinfiga  qarab  asboblar  ettita  sinfga 

bo‘linadi:  0.1,  0.2,  0.5,  1.0,  1.5,  2.5  va  4.0.  Aniqlik  sinfi  0.1,  0.2,  0.5  bo‘lgan 

asboblar  aniq  laboratoriya  o‘lchashlari  uchun  qo‘llanilib,  ularga  pretsizion 

asboblar  deyiladi;  1.0,  1.5,  2.5,  4.0  aniqlik  sinfiga  ega  bo‘lgan  asboblar  texnik 

asboblar  hisoblanadi.  Asbobning  aniqlik  sinfi,  uning  shkalasida  aylana  ichiga 

yozib  qo‘yilgan  bo‘ladi.  Odatda  absolyut  xatolik  aniqlik  sinfi  yordamida 

aniqlanadi.  Masalan,  aniqlik  sinfi  1.5  bo‘lgan  va  300  V  gacha  kuchlanishni 

o‘lchovchi voltmetrning absolyut xatoligi quyidagicha topiladi:  

---

 

31 

B

A

 

5

.

4

%

100

%

5

.

1

300

%

100

 

Odatda, ko‘p chegarali (A) asboblar ham  ishlatiladi. Ko‘pcxilik  hollarda, ko‘p 

chegarali  asboblar  bitta  shkalaga  ega  bo‘ladilar.  Bunday  hollarda  o‘lchanuvchi 

kattalik quyidagi ifoda yordamida hisoblanadi:  

N

A

N

i

 

Bunda  N

i

  –  asbob  strelkasi  shkalada  ko‘rsatib  turgan  bo‘limlar  soni,  N  – 

shkaladagi  barcha  bo‘limlar  soni,  A  –  o‘lchanuvchi  kattalikning  asbob  buragichi 

(ko‘rsatib turgan) yordamida o‘rnatilgan eng katta chegaraviy qiymati.