Microsoft Word mirzaliyeva gunel docx
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Süd məhsullarının dünya bazarı: əsas rəqəmlər dünya balansı 2010/11 2011/12
qiymətləndirmə 2012/13
proqnoz 2010/11-ci illə müqayisədə 2011/12-ci ildə dəyişikliklər milyon ton südə hesablanmış % Cəmi, süd istehsalı 713.6
730.1 750.1
2.7 Ə KTT-nin ətə olan qiymətlərin indeksi (2002-2004=100) 2010 2011 2012 Yanvar-aprel 2011-ci il yanvar-aprel dövrü ilə müqayisədə 2012-ci il yanvar-aprel dövrünə dəyişikliklər,% 200 221
198 -13.4
40
Cəmi, ticarət 47.8 50.7
52.7 4.0
Tələbat və təklif göstəriciləri Əhalinin hər nəfərinə ərzaq istehlakı:
Bütün dünya (kq/il) 103.3
104.5 106.1
1.6 İ nkişaf etmiş ölkələr (kq/il) 233.4
234.3 237.8
1.5 İ nkişaf edən ölkələr (kq/il) 67.8 69.5
71.1 4.02.2
Ticarət - istehsalın payı (%) 6.7
6.9 7.0
1.2
Cədvəl 8. Mənbə: Abbasov İsmət Dursun oğlu. Azərbaycanın və dünya ölkələrinin kənd təsərrüfatı. Bakı 2013 Dünya üzrə taxıl istehsalında Azərbaycanın payı
2012-ci il üzrə 1. Dənli bitkilərin səpin sahəsi, milyon ha Dünya, cəmi 1 572,0 o cümlədən Azərbaycan 1,032 ondan buğda: Dünya, cəmi 1 048,0 o cümlədən Azərbaycan 0,688 2. Taxıl istehsalı, milyon ton Dünya, cəmi 2 371,0 o cümlədən Azərbaycan 2,8
41
ondan buğda: Dünya, cəmi 700,0 cümlədən Azərbaycan 1,847
Səpilən sahədə 0,07 o cümlədən buğda 0,07 Taxıl istehsalında 0,12 o cümlədən buğda 0,26
Dünya, cəmi 327 o cümlədən Azərbaycan 301 ondan buğda: 100 Dünya, cəmi 100 o cümlədən Azərbaycan 198 Cədvəl 9. Mənbə: İsmət Abbasov Azərbaycanın və dünya ölkələrinin kənd təsərrüfatı, Bakı 2013
Kənd təsərrüfatı üçün istehsal vasitələrini istehsal edən sahələrdə və qida sənayesində həmçinin enerji istehlakı artır. Xarici ticarətin genişlənməsi ASK məhsullarının ölkələrarası axınının bir neçə dəfə artması ilə əlaqəlidir, bu da kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsullarının daşınmasına, saxlanmasına müxtəlif enerjin ehtiyatlarının sərf edilməsinə gətirib çıxarır. Azərbaycanda heyvandarlıq əsas məşğuliyyət növlərindən biridir. Ölkədə heyvanların aşağıdakı növləri vardır: maldarlıq; camışçılıq; qoyunçuluq; keçiçilik; atçılıq; quşçuluq; dovşançılıq; arıçılıq; balıqçılıq; heyvandarlıq: (min başla) [26]
42
1991-ci ildə 2011-ci ildə Artım (faizlə) İ nək naxırı 1533,3 2412,3
157,3 Camış naxırı 292,9 269,6
92 Cəmi iri buynuzlu heyvanlar 1826,2 2681,9
146,8 İ nəklər 619,6 1159,7
187,2 Ana camışlar 114,1 128,1
112,7 İ nəklər və ana camışlar 733,7 1288,1
175,6 Qoyunlar 5098,5 7931,9
155,6 Keçilər
193,8 627,4
3,2 dəfə Qoyun və keçilər 5292,3 8559,3
161,7 Atlar
65,6 72,2
110,0 Dəvələr
0,2 0,3
1,5 dəfə Quşlar
27665 23162
83,7 Arılar
193,2 212,6
110,0 Dovşanlar 1,6 1,4
87,5
Cədvəl 10. Mənbə: http://www.economy.gov.az
“2008 - 2015 - ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı” və “Azərbaycan Respublikası regionlarının 2014 – 2018 - ci illərdə sosial - iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”nın icrasına uyğun olaraq kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçıları tərəfindən 2014 - cü ildə məhsul istehsalı üçün müvafiq tədbirlər həyata keçirilmişdir. [26] Belə ki, 2014 - cü ildə məhsul istehsalı üçün 1612,7 min hektar (çoxillik ə kmələrsiz) sahə əkin altında istifadə edilmişdir ki, bu da 01.01.2014 - cü il tarixli torpaq balansı üzrə 1723,9 min hektar əkin yerinin 93,6 faizinə bərabərdir.
43
Ə kin sahələrinin 1000,5 min hektarını və ya 62,0 faizini payızlıq və yazlıq dənli və dənli paxlalı bitkilər, 165,7 min hektarını və ya 10,3 faizini kartof, tərəvəz və bostan bitkiləri, 43,7 min hektarını və ya 2,7 faizini texniki (pambıq, tütün, şə kər çuğunduru, günəbaxan və s.) bitkilər, 402,7 min hektarını və ya 25,0 faizini yem bitkiləri təşkil etmişdir. İstifadə edilməyən sahələr (111,2 min ha) ə kinlərin növbələşdirilməsinə uyğun olaraq dincə qoyulan və herik kimi becərilən sahələrdir. [26] 2014 - cü ildə həmçinin mövcud 134,2 min hektar meyvə, 16,1 min hektar üzüm bağlarının və 904 hektar çay plantasiyalarının aqrotexniki qaydada becərilməsi həyata keçirilmişdir. [26] Təsərrüfat ilində payızlıq və yazlıq əkin sahələrində lazımi aqrotexniki qulluq aparılmasına baxmayaraq iqlim dəyişikliyi bitkiçiliyə, xüsusilə də ərzaq təhlükəsizliyi baxımından əsas strateji sahə olan taxılçılığa mənfi təsir göstərmişdir. 2013 - cü ilin payızında 991.0 min hektarda dən və yaşıl yem üçün payızlıq taxıl səpilmişdir ki, onun da 637,4 min hektarını buğda, 353,5 min hektarını arpa təşkil etmişdir. 2013 - cü ilin payızından 2014 - cü ilin yazınadək (taxılın vegetasiyası dövründə) respublika ərazisində baş vermiş uzunmüddətli quraqlıq, habelə suvarma suyunun çatışmazlığı nəticəsində bir sıra regionlarda (Qobustan, Şamaxı, Şəki, Qəbələ, Cəlilabad) zəif və seyrək çıxışlar alınmış, taxılın cücərmə, kollanma və boruyaçıxma kimi fenoloji fazaları normal keçməmiş, bitkilər böyümə və inkişafdan qalmışdır. Bundan əlavə, yaz aylarında bəzi rayonlarda güclü küləklə müşahidə olunan dolu düşməsi, leysan yağışların yağması da taxıl və digər əkinlərə ziyan vurmuşdur. Qeyd edilənlərlə bağlı bəzi sahələr tamamən məhv olmuş, (Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına əsasən yaz əkinin axırınadək 935.3 min hektar payız əkini salamat qalmışdır və ya 55,7 min ha əlverişsiz iqlim şəraiti nəticəsində məhv olmuşdur), bu cür sahələrin normal dən və sünbül verməsi mümkün olmamış, məhsuldarlıq xeyli aşağı düşmüş və nəticədə istehsalda ötən illə müqayisədə azalma müşahidə olunmuşdur. Belə ki, 1 dekabr 2014 - cü il vəziyyətinə 963,3 min hektar payızlıq və yazlıq dənli və dənli paxlalıların (qarğıdalısız) məhsulu yığılmış, hər hektardan 22,8 sentner
44
olmaqla cəmi 2179,3 min ton məhsul istehsal olunmuşdur. Yığılmış ümumi taxıl sahəsinin 604,0 min hektarını buğda bitkisi təşkil edir ki, bu sahədən də cəmi 1446,5 min ton və ya hər hektardan 23,9 sentner buğda toplanmışdır. Eyni zamanda, 37,3 min hektar dən üçün qarğıdalı sahəsinin 37,1 min hektarı (99,4%) yığılmış, hektardan 54,0 sentner olmaqla 200,1 min ton məhsul yığılmışdır. Bunlarla yanaşı, 61,7 min hektar kartof sahəsindən 819,3 min ton və ya hər hektardan 132,9 sentner kartof, 76,0 min hektar tərəvəz bitkiləri sahələrindən 1181,6 min ton və ya hər hektardan 155,5 sentner tərəvəz, 28,0 min hektar ərzaq üçün bostan bitkiləri sahəsindən 440,9 min ton və ya hər hektardan 157,3 sentner bostan, 11,7 min hektar dən üçün günəbaxan sahəsindən 20,3 min ton və ya hər hektardan 17,3 sentner günəbaxan, 1,1 min hektar tütün sahəsindən 2,9 min ton tütün yarpağı, habelə 5,7 min hektar şəkər çuğunduru sahəsindən 166,4 min ton və ya hər hektardan 334,6 sentner şəkər çuğunduru və 22,9 min hektar pambıq sahəsindən 24.11.2014 tarixə 40,6 min ton və ya hektardan 17,7 sentner pambıq məhsulu yığılmışdır. [26] Bundan əlavə, istehsalçılar tərəfindən 844,6 min ton meyvə məhsulları, 147,6 min ton üzüm və 459,2 ton yaşıl çay yarpağı istehsal edilmişdir. Respublikanın bütün rayonları maldarlıqla məşğul olur. İnək naxırının 46,5 faizi cins və cinsi yaxşılaşmış heyvanlardır. Onların 19,9 faizi təmiz qanlı, 26,6 faizi cinsi yaxşılaşmış mal-qaradır. [26] Respublikada heyvanların 24,9 faizi qonur qafqaz, 21,6 faizi qara - ala, 11,8 faizi holştin-friz, 6,2 faizi simmental, 5 faizi şvis cinsləridir. [26] Respublikada ən çox qaramal Sabirabad və Cəlilabad rayonlarındadır. Sabirabad rayonunda 109716 baş (o cümlədən 54483 baş inək və camış), Cəlilabad rayonunda isə 98968 baş ( o cümlədən 49969 baş inək və camış) qaramal vardır. [26] Bakı şəhərinin kənd və qəsəbələrində 3030 baş inək vardır. Onların hamısı qara ala cinsindəndir. Ölkədə olan inək naxırının 38,7 faizi Aran iqtisadi rayonunun 45
təsərrüfatlarındadır. [26] Camışa xalq arasında “qara mirvari” deyirlər. Respublikada cəmi 269,6 min baş camış vardır.Onun 128,4 min başı ana camışlardır. Camışların hamısı cins heyvanlardır.Onlara Azərbaycan camış cinsi deyilir. [26] Ə n çox camış Ağdaşda (26248 baş), Yevlaxda (24193 baş), Ucarda (20549 baş), Sabirabadda (17404 baş), Şəkidə (13393 baş), Bərdədə 912088 baş), İ mişlidədir (12013 baş). [26] Respublikada olan camışların 63,5 faizi Aran iqtisadi rayonundadır. Harada gölməcələr və bataqlıqlar varsa, orada camışçılıq surətlə inkişaf edir. (26) Azərbaycanlılar ta qədimdən qoyun saxlamaqla məşğul olurlar. Qoyunlar yayda yaylağa, qışda qışlağa aparılır. Belə bir vəziyyət qoyun saxlayan tərəkəmələrin, padarların köçəri və yarım köçəri həyat sürmələrinə səbəb olurdu. Azərbaycanlılar qoyun ətinə (xüsusilə qoyun ətinin kababına) meyilli olduqlarına və xalça, gəbə, palazı çox sevdiklərinə görə qoyunçuluqla daha çox məşğul olurlar. [26] Hazırda qoyunların 52,7 faizi cins və cinsi yaxşılaşmış heyvanlardır. O cümlədən 18 faizi təmiz qanlı cins, 34,7 faizi mələz heyvanlardır. (26) Respublikada çox məşhur qarabağ (sürünün 25 faizi), bozax (sürünün 21 faizi), caro (sürünün 13,7 faizi) , balbas (sürünün 8 faizi) qoyunları vardır. [26] Azərbaycanda ətlik qala və qaradolaq qoyunları da yetişdirilir. Bu qoyunların analarının orta diri çəkisi 50-70 kq, qocalarının diri çəkisi 80 - 90 kq olur. Azərbaycanda qoyunları 99,9 faizi qabayunlu quyruqlu qoyunlardır. Azərbaycan dağ merinosu Vətən cinsidir. Onu 1933 - 1947 ci illərdə akademik F. Məlikov və başqaları yaratmışlar. Ə n iri qoyunçuluq rayonları Gədəbəy (363638 baş), Şəki (304756 baş), Ağcabədi (323326 baş) rayonlarıdır. Respublikada olan qoyunların 29,5 faizi və 2499625 başı Aran iqtisadi rayonundadır. [26] Respublikada mövcud 77,2 min baş at vardır. Atların 37,7 faizi və yaxud
46
951 başı cins və cinsi yaxşılaşdırılmış atlar, o cümlədən 26,2 faiz (660 baş) təmiz qanlı cins, 11,5 faizi (291 baş) mələz atlardır. [26] Azərbaycan ta qədimdən Qarabağ və Dilbaz at cinsləri vardır. Bu atlar cins atların 50,7 faizini təşkil edir. Ölkədə olan atların 27,4 faizi Qarabağ, 23,3 faizi Dilbaz atlarıdır. [26] Azərbaycanda 2 dövlət at zavodu (Ağdam və Ağstafa at zavodları) və 2 dövlət atçılıq təsərrüfatı (Şəki rayonundakı “Daşüz” camışçılıq müəssisəsinin nəzdində və Ağstafa rayonunun Sadıxlı kəndindəki atçılıq təsərrüfatları) vardır. Ağdam at zavodunda Qarabağ atları, Ağstafa at zavodunda İngilis minik atı, 2 dövlət atçılıq təsərrüfatında isə Dilbaz atları yetişdirilir. [26] “Zaman” ləqəbli Qarabağ atı 1956-cı ildə Sovet ittifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitənin birinci katibi N.S.Xruşşov tərəfindən Böyük Britaniyanın kraliçası II Yelizavetaya hədiyyə verilmişdir. [26] Almaniyanın Frankfurt şəhərində “Qarabağ” atlarının dostları” cəmiyyəti yaradılmışdır. Bu cəmiyyətə almaniyalı xanım Verena Şolian rəhbərlik edir və onun 3 baş Qarabağ atı vardır. [26] Quşların 23,2 faizi yumurtalıq, 76,8 faizi ətlik və ətlik-yumurtalıq cins olmuşdur. Yumurtalıq toyuqlar arasında Loman Braun (64,4 faiz), Ağ rus (1,8 faiz), ətlik və ətlik-yumurtalıq toyuqlar arasında isə Ross (82,2 faiz), Gümüşlü Adler (4,8 faiz) və Kobb (1,1 faiz) cinsləri üstünlük təşkil edir. [26] Qazların 2,7 faizini Boz - obraşin, 2,9 faizini iri boz, 89,8 faizini yerli cinslər təşkil edir. [26] Ördəklərin 4,2 faizini Pekin, 3,1 faizini Ağ Ukrayna və 88,2 faizini yerli cinslər təşkil edir. [26] Respublikada 212651 arı ailəsi vardır. Hər il arıçılıq məhsullarının sərgi-satış yarmarkası keçirilir. Bu tədbir arıçılığın daha da inkişaf etməsinə ciddi təsir göstərir. [26] Ə n çox arı ailələri (60627) Naxçıvan iqtisadi rayonundadır. Respublikada nohur balıqçılığı əsasən Neftçala, Salyan və Biləsuvar 47
rayonlarında geniş yayılmışdır. Hazırda 130 nohur və gölməçədə balıq yetişdirilir. Bu mənbələrdən orta hesabla 10 min ton balıq istehsal olunur. Heyvandarlıq məhsulları istehsalı
1991-ci ildə 2011-ci ildə 2011-ci ildə 1991-ci ilə nisbət artım faizlə Ə t (kəsilmiş çəkidə) 153,5 263,7
171,8 Süd
947,7 1622,3
171,2 Yumurta –min ədədlə 958,2 1011,0 105,5
Yun 10,5
16,2 154,3
Bal 800
2274,3 2,9 dəfə
Cədvəl 11. Mənbə: http://www.economy.gov.az
2011 - ci ildə ət istehsalının 117 min tonu (44,4 faiz) inək və dana əti, 74,4 min tonu (28,2 faiz) qoyun və keçi əti, 71,6 min tonu (27,1 faiz) quş ətidir. (26) Süd istehsalı: Ümumi südün 1491,3 min tonu və ya 91,9 faizi inək südü, 77040 tonu və ya 4,7 faizi camış südü, 55500 min tonu və ya 3,4 faizi qoyun və keçi südüdür. [26] Camış südü yağlılığı ilə fərqlənir. Camış südündə 7-9 faiz yağ olur. Qoyun və keçi südündən milli motal pendiri istehsal olunur. Motal pendiri yağlı olması ilə fərqlənir.
Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|