Azərbaycan döVLƏt neft və SƏnaye universiteti
Amplituda görə modullaşmiş rəqslərin detektə edilməsi
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.1. Amplituda görə modullaşmiş rəqslərin detektə edilməsi
Modullaşmış yüksəktezlikli rəqslərdən alçaqtezlikli idarəedici rəqslərin(faydalı siqnalların) alınması prosesinə detekləmə və ya demodulyasiya deyilir. Detektəetmə prosesində qəbulolunan siqnalın spektri kökündən dəyişilir; yüksəktezlikli modullaşmış rəqslərdən daşıyıcı və alçaqtezlikli modullaşdırıcı siqnalın toplananları alınır. Modullaşmış rəqslərin spektrini dəyişməküçün başqa sözlə, detektəetmə prosesini həyata keçirmək üçün tərkibinə qeyri-xətti element daxil olan sistemlərdən (buna detektor deyilir) istifadə etmək olar. Detektor dövrəsindən keçən alçaqtezlikli siqnalları yüksək tezlikli siqnallardan ayırmaq üçün RC alçaq tezlik filtrlərindən istifadə edilir. Amplituda görə modullaşmış rəqslərin detektə edilməsini prinsipcə şəkil 3.1.1-də göstərilən sxemlə həyata keçirmək olar.
Şəkil 3.1.1. Amplituda görə modullaşmış rəqslərin detektə edilməsi sxemi.
Əvvəlcə sxemin girişinə modullaşmamış yüksək tezlikli u ω (t)=U
m cos ωt
şəklində dəyişən kiçik amplitudlu zəif siqnal verək. Belə kiçik gərginliklərdə qeyri- xətti elementin xarakteristikasının başlanğıc hissəsindən istifadə olunur. Bu hissədə isə məlum olduğu kimi cərəyan gərginlikdən kvadratik asılıdır:Cərəyan spektrinin yüksəktezlikli toplananları verilmiş halda faydasız olduqlarından onlar detektor sxemində RC filtri vasitəsilə filtrlənir. Qalan toplananlar isə detektor cərəyanını təşkil edir.U
m - gərginliyin amplitudu sabit olduqda İ d detektor cərəyanı da sabit olur, yəni sxem dəyişən cərəyanı sabit cərəyana çevirən düzləndirici rolunu oynayır. İndi də fərz edək ki, detektorun girişinə amplituda görə modullaşmış
26
𝑢 𝐴𝑀 = 𝑈
𝑜𝑚 (1 + 𝑚cosΩ𝑡)cos𝜔𝑡 = 𝑈 𝐴𝑀 cos𝜔𝑡 (3.1.1) gərginliyi verilmişdir. Bu zaman İ d detektor cərəyanı sabit və dəyişən toplananlardan ibarət olur. Burada yüksək tezlikli və amplitudlu toplanan faydasız olub, qeyri-xətti təhrifləri yaradır və detektor tərəfindən buraxılmır. Alçaq tezlikli və amplitudlu siqnallar faydalı olub detektor tərəfindən buraxılır. Bu səbəbdən kiçik amplitudlu zəif siqnalların detektə edilməsi kvadratik detektəetmə adlanır. Kvadratik detektəetmədə qeyri-xətti təhrif əmsalı böyükdür: 𝛾 =
𝑚 4 (3.1.2) Məsələn, modullaşma əmsalı m=1 olduqda 𝛾=0.25 olur. İndi də detektorun girişinə böyük amplitudlu siqnal verildiyi hala baxaq. Bu halda detektor xarakteristikası aob sınıq xətlə approksimasiya oluna bilər (şəkil 3.1.2). Belə olduqda detektor cərəyanı kəsmə bucağı θ=90º olan itiuclu impulslar şəklinə düşür. İmpulsların maksimumları – İ 0max detektorun girişinə verilmiş siqnalın U 0m amplitudu ilə mütənasibdir. Bu halda detektor xarakteristikası aşağıdakı iki düzxət parçası ilə approksimasiya oluna bilər: u>0 olduqda i 1 = S 1 u və u<0 olduqda i 2
2 u; burada S 1 – aob xarakteristikasının ob hissəsinin, S 2 isə oa hissəsinin diklikləridir.Şəkildən göründüyü kimi, baxılan halda S 2 = 0.
Şəkil 3.1.2. Amplituda görə modullaşmış rəqslərin xətti detektə edilməsi.
27
Modulyasiya prosesi aparılan çeviricilər modulyator adlanır və prosesin gedişi tezlik spektrinin və dinamik diapazonun çevrilməsi ilə müşahidə olunur. Modulyatorun çıxış siqnalı giriş siqnalının tezliyindən fərqli tezliyə malik olmalıdır. Sabit parametrli xətti dövrədə modulyasiya almaq mümkün olmur, çünki çıxış prosesinin spektral dəyişməsi baş vermir. Ona görə də modulyasiya almaq üçün dəyişən parametrli xətti və qeyri-xətti dördqüblüdən (modulyatorlardan) istifadə olunur. Deməli, modulyasiya prosesi siqnalın spektrinin mürəkkəb çevrilməsinə səbəb olur.Alçaqtezlikli idarəedici siqnalların təsiri ilə yüksəktezlikli harmonik elektrik rəqslərinin (daşıyıcı rəqslərin)–amplitudunun idarəedici siqnala uyğun dəyişdirilməsi prosesinə rəqslərin amplituda görə modullaşması deyilir. Radioelektron qurğularında, əsas etibarilə, amplitud və tezlik modullaşmalarından istifadə olunur. Modullayıcı siqnal daşıyıcı tezliyin ya amplitudunu ya da tezliyini dəyişir. Hər iki halda daşıyıcı tezlik faydalı siqnalla yüklənir. Aşağıdakı şəkildə modulyasiya prinsipləri göstərilmişdir. Misal üçün səs siqnalınından istifadə etdik.
|