Microsoft Word istehsal m?SR?FL?Rinin ucotu, T?Hlili v? Onun s?M?R?Liliyinin yuks?Ldilm?Si yollari docx
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
51
FƏSİL 3. MƏHSULUN MAYA DƏYƏRİNİN TƏHLİLİ VƏ ONUN AŞAĞI SALINMA YOLLARI 3.1. Əmtəəlik məhsulun maya dəyərinin iqtisadi məzmunu, təhlilin vəzifələri informasiya mənbələri və göstəricilər sistemi
İstehsalın səmərəliliyinin və müəssisənin təsərrüfat fəaliyyətinin nəticəsini xarakterizə edən əsas göstəricilərdən biri də istehsal olunmuş məhsulun maya dəyəridir. Məhsulun maya dəyəri müəssisənin təsərrüfat fəaliyyətinin faydalılığını xarakterizə etməklə
istehsalat kollektivinin, istehsalın səmərəliliyinin yüksəldilməsi uğrunda apardığı mübarizədə qazandığı müvəffəqiyyətləri özündə əks etdirir. Müəssisənin kollektivi nə qədər yaxşı işlərsə məhsulun maya dəyəri də bir o qədər aşağı olar. Məhsulun maya dəyərinin aşağı düşməsi məhsul vahidinə düşən canlı və əşyalaşmış əməyin azalmasında ifadə olunur. Maddi istehsal sahələrində müvafiq göstəricilər üzrə maya dəyəri və onun aşağı salınmasına dair tapşırıqlar işlənib hazırlanır. Ayrı-ayrı istehsal sahələrində məhsulun, işin və xidmətlərin maya dəyəri planlaşdırılarkən hər bir sahənin istehsal xüsusiyyətlərini əks etdirən spesifik metodlardan istifadə olunur. İstehsalın idarə olunmasının bütün vasitələrində planların tərtib olunmasının bütün mərhələlərində texniki-iqtisadi amillər üzrə məsrəflərin azaldılmasından qənaət hesablanır. Texniki-iqtisadi amillər üzrə maya dəyərinin hesablanması vasitəsilə hesabat dövründə məhsulun həcminin, strukturunun və keyfiyyətinin, istehsalın təşkilinin və yerləşdirilməsinin, istehsal texnologiyasının, təbii şəraitin və istehsal fəaliyyətinin digər şərtlərinin dəyişilməsi nəticəsində istehsal xərclərinin kəmiyyəti və səviyyəsi müəvyən edilir. Sənaye müəssisələrində məhsulun plan maya dəyəri hesablanarkən istehsala məsrəf smetasından, əmtəəlik məhsulun maya dəyəri, 1 manatlıq əmtəəlik məhsula məsrəf və onun aşağı salınması, ayrı-ayrı məhsul növlərinin maya dəyəri, müqayisə olunan məhsulun maya dəyərinin aşağı salınması göstəricilərindən
52
istifadə olunur. Bu göstəricilərin hər biri ayrılıqda müəyyən iqtisadi məqsədi ifadə edir. Sənaye məhsulunun maya dəyərinin mühüm göstəricilərindən biri də əmtəəlik məhsulun maya dəyəridir. Bu göstərici ancaq kənara buraxılan hazır məhsullarla əlaqədar xərcləri əks etdirir. Satlıq məhsulun maya dəyəri hesablanarkən istehsal xərcləri smetasından qeyri-sənaye xarakterli işlərə və xidmətlərə məsrəflər çıxılır, yerdə qalan məbləği müəssisənin topdansatış qiymətilə hesablanmış əmtəəiik məhsulunun həcminə bölməklə 1 manatlıq əmtəəlik məhsula məsrəfin həcmi müəyyən edilir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində mənsuıun maya aəyərının aşağı salınması iqtisadiyyatın səmərəliliyinin yüksəldilməsində əsas şərtdir. Mənfəətin yaranmasında əsas amillərdən biri olan maya dəyərinin rolu get-gedə artır. Hər bir müəssisə tədavül və istehsal xərclərinin aşağı salınması hesabına mənfəətin artırılmasını nəzərdə tutur. Bütün bunlarla əlaqədar olaraq əmtəəiik məhsulun maya dəyərini təhlil etmək üçün, plan üzrə göstəricilərin yerinə yetirilməsini, onların dinamikasını və plandan kənarlaşmasını təyin etmək lazımdır. Bu baxımdan məhsulun maya dəyəri təhlilinin qarşısında duran vəzifələr aşağıdakılardan ibarətdir: 1) Müəssisədə və onun ayrı-ayrı bölmələrində məhsulun maya dəyərinin aşağı salınması tapşırığının yerinə yetirilmə səviyyəsini müəyyən etmək; 2)
Məhsulun istehsalı və satışı ilə əlaqədar olan xərclərin plana qarşı aşağı salınması üçün ehtiyatların müəyyən edilməsi və səfərbərliyə almaq; 3) Məhsulun maya dəyəri üzrə kənarlaşmalara təsir edən amillərin aşkar etmək və onların təsir dərəcəsini hesablamaq; 4)
İstifadə olunmamış istehsaldaxili ehtiyatların müəyyən etmək; 5)
Maya dəyərinin aşağı saıınması və ısıensaıın rentabelliyinin yüksəldilməsi üçün təkliflərin işlənib hazırlanması.
mənbəyi kimi aşağıdakı formalardan istifadə olunur: 53
1. «Əmtəəlik məhsulun maya dəyəri üzrə planın yerinə yetirilməsi haqqında istehsal müəssisələrinin hesabatı» statistik hesabat formasından və bu formaya əlavədən; 2. «Əmtəəlik məhsulun satışı» haqqında hesabatdan; 3. «Maliyyə nəticələri haqqında hesabat» formasının məlumatlarından; 4. «Məhsul istehsalı üzrə planın yerinə yetirilməsi haqqında sənaye müəssisələrinin hesabatı» məlumatlarından və s. istifadə olunur,
Maya dəyəri üzrə göstəricilər sistemi ehtiyat mənbələrini aşkara çıxarmaq, onun səviyyəsinə düzgün qiymət vermək və ona təsir göstərən amilləri daha dəqiq müəyyən etmək üçün imkan verir.
Maya dəyəri üzrə göstəricilər sistemində birinci növbədə məhsul vahidinin maya dəyəri diqqəti cəlb etməlidir. Bu göstərici məhsul vahidinin maya dəyərinə təsir göstərən amilləri daha konkret müəyyən etməyə imkan verir, Məhsul vahidinin maya dəyərini təhlil etdikdə, texniki-iqtisadi göstəricilərdən istifadə etməyə şərait yaranır. Bu isə müasir dövrdə texnikanın istehsala tətbiq edilməsi barədə məlumat verir.
Maya dəyəri üzrə geniş istifadə edilən göstəricilərdən biri əmtəəlik məhsulun hər manatına məsrəfdir. Bu göstərici maya dəyərinin məhsulun dəyərinə olan nisbəti kimi müəyyən edilir, bu göstərici əksinə də hesablana bilər, yəni məhsulun dəyəri maya dəyərinə bölünürsə, resursverimi göstəricisini almaq olar.
Təcrübədə müqayisəyə gələn və gəlməyən məhsulların maya dəyəri göstəricisi istifadə edilir, Son illərdə müəssisələrdə əmtəəlik məhsulun hər manatına material və əmək məsrəfi göstəricisindən də istifadə edilir, bu göstərici materialın və əmək ödənişinin məhsulun dəyərinə olan nisbəti kimi müəyyənləşdirilir.
Bunlardan başqa müəssisələrdə sex maya dəyəri, istehsal maya dəyəri,.tam maya dəyəri kimi göstəricilərdən biri də istifadə edilir, iqtisadi ədəbiyyatda sahə maya dəyəri, bölgə maya dəyəri kimi göstəricilərə də rast gəlmək olur.
Maya dəyəri haqqında tam təsəvvürə malik olmaq üçün məsrəflərin meyarları üzrə təsnifatı da diqqəti cəlb etməlidir. 54
Bunlar aşağıdakılardan ibarətdir: • istehsal prosesinə münasibətə görə məsrəflər istehsal və qeyri-istehsal xərclərinə bölünür; • məsrəflərin istehsal prosesində iştirakına görə əsas və üstəlik xərclərə bölünür: • məsrəflər məqsədəuyğunluqlarına görə məhsuldar və qeyri məhsuldar xərclərə bölünür; • məsrəflər istehsalın həcminə görə sabit və dəyişən xərclərdən ibarətdir; • məsrəflər planla əhatə olmalarına görə planlaşdırılan və planlaşdırılmayan xərclərə bölünür; • məsrəflər yaranma vaxtına görə cari və perspektiv qruplara bölünür; • məsrəflər eyni tipli əlamətlərinə görə bir elementli və kompleks qruplara bölünür.
Bəzi inkişaf etmiş ölkələrdə standart maya dəyəri göstəricisindən də istifadə edilir. Bu müasir dövrdə mənsuiun maya dəyərinin hansı səviyyədə olmasını əks etdirir. Standart maya dəyərinə müvafiq olaraq ölkəmizdə normativ məsrəf göstəricisindən istifadə edilir, bunların arasında böyük fərq yoxdur. Bütün bunlar maya dəyərinin daha ətraflı təhlil edilməsinə imkan verir.
Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|