ZabiTƏ teymurlu

İrişməx`//İlişməx`. Bu sözə Azərbaycan dili leksikasında (Cul-
fa, Ordubad, Şahbuz) “çatmaq” mənasında təsadüf olunub: Sə:n atun 
mə:m atıma irişməz (Şahbuz); Səni atun mə:m atıma ilişmədi (Ordu-
bad) (7, 232, 236). Sefi Behbudov bu sözü omonim söz hesab edir. 

---

Azərbaycan dilinin dialekt leksikası 

 
107
 

 
Çünki  Azərbaycan  dili  şivələrində  bu  sözün  digər  mənalarına  da 
təsadüf olunub (15, 95). 
Türk ədəbi dilində də erişmek sözü “çatmaq” mənasında işlə-
nir: Yolcular diyorlar ki erişmek ümidi az (Ali M. Arolat) (68, 867). 
İsmarramax//Sımarramax. Azərbaycan dili şivələrində (Çən-
bərək, Gədəbəy, Karvansaray, Qazax, Tovuz) “sifariş, xəbər göndər-
mək” mənasında işlənir: İsmarradım, dağdan koramaz yolleyjax ci-
jim (Karvansaray); Cijimə sımarrladım kin, dağdan yağ yollasın (Qa-
zax) (11, 237; 12, 433). 
Bu sözə eyni mənada Azərbaycan ədəbi dili nümunələrində də 
təsadüf olunur: Rəhmətlik son nəfəsində əllərimi tutub dedi: - Gülca-
han, Əşrəfi sənə, səni də Allaha ismarladım (A.Şaiq); Dərziyə bir palto 
ismarladım; Həsən qulluqçunu çağırdı, çay ismarladı  (Çəmənzəminli) 
(11, 577). 
Müasir türk dilində “tapşırmaq; nəyi isə əldə etməyi buyurmaq; 
sifariş  etmək”  mənalarında  işlənir:  Doğacak çocuğu için bir beşik 
ısmarlamış (Burhan Felek) (69, 1325). 
Örüməx`. Bu söz Azərbaycan dilinin Oğuz şivəsində “doğub-tö-
rəmək, artmaq” mənasını ifadə edir (7, 389). Azərbaycan dilinin Min-
gəçevir, Şəki şivələrində örüyüv-artmax mürəkkəb feilinin “çoxal-
maq, artmaq, doğub-törəmək” mənaları qeyd olunub (7, 389). Azər-
baycan dili şivələrində bu feilin müxtəlif variantlarına təsadüf olu-
nub: Get-gedə bı heyvannar üreyir (Şamaxı); To:xlar üriyib (Göyçay); 
Ürəyən heyvan yaxçıdı (Şamaxı) (7, 524). 
Üremek feili türk ədəbi dilində “artmak, sayca çoxalmaq, doğub–
törəmək” mənalarını ifadə edir: Hayır kardaş! Doğurmasın deme sa-
kın, var üre! (Mehmet E.Yurdakul); Nesilden nesile, kalpten kalbe arttı, 
üredi (Yâkup K.Karaosmanoğlu) (70, 3270). 
Sapıtmax. Azərbaycan dilinin İmişli, Zəngilan şivələrində “al-
datmaq; sözündən qaçmaq” mənalarında işlənir: Söz verdi ki, səni 
göndərəcəm, indi sapıdır (Zəngilan) (7, 419). 
Türk ədəbi dilində sapıtmak sözü “doğru yoldan ayrılmaq” mə-
nasını ifadə  edir (75, 955):  Benim istediğim ruhsal sapıklıklardan, 
kadın-erkek ilişkilerindeki acaipliklerden bahseden bir eser (134, 223). 

---