o‘tishdeb ataladi. Ko‗p sonli yarim o‗tkazgichli asboblar va integral
mikrosxemalarning ishlash prinsipi p-n o‗tish xossalariga asoslangan.
P-n o‗tish hosil bo‗lish mexanizmini ko‗rib chiqamiz. Soddalik uchun, n–
sohadagi elektronlar va r– sohadagi kovaklar sonini teng olamiz. Bundan tashqari,
har bir sohada uncha katta bo‗lmagan asosiy bo‗lmagan zaryad tashuvchilar
miqdori mavjud. Xona temperaturasida r–turdagi yarim o‗tkazgichda akseptor
manfiy ionlarining konsentratsiyasi N a kovaklar konsentratsiyasi p
p ga, n–turdagi
yarim o‗tkazgichda donor musbat ionlarining konsentratsiyasi N d elektronlar
konsentratsiyasi n n ga teng bo‗ladi. Demak, p- va n–sohalar o‗rtasida elektronlar
va kovaklar konsentratsiyasida sezilarli farq mavjudligi tufayli, bu sohalar
birlashtirilganda elektronlarning p –sohaga, kovaklarning esa n-sohaga diffuziyasi
boshlanadi.
Diffuziya natijasida n– soha chegarasida elektronlar konsentratsiyasi musbat
donor ionlari konsentratsiyasidan kam bo‗ladi va bu soha musbat zaryadlana
boshlaydi. Bir vaqtning o‗zida r-soha chegarasidagi kovaklar konsentratsiyasi
kamayib boradi va u akseptor kiritmasi bilan kompensatsiyalangan ion zaryadlari
hisobiga manfiy zaryadlana boshlaydi (10 –rasm). Musbat va manfiy ishorali
aylanalar mos ravishda donor va akseptor ionlarini tasvirlaydi.
Hosil bo‗lgan ikki hajmiy zaryad qatlami p-n o‗tish deb ataladi. Bu qatlam
harakatchan zaryad tashuvchilar bilan kambag‗allashtirilgan. Shuning uchun uning
solishtirma qarshiligi p- va n–soha qarshiliklariga nisbatan juda katta. Ba‘zi
adabiyotlarda bu qatlam kambag‘allashgan yoki i – soha deb ataladi.
Hajmiy zaryadlar turli ishoralarga ega bo‗ladilar va p-n o‗tishda
kuchlanganligi
E
ga teng bo‗lgan elektr maydon hosil qiladilar. Asosiy zaryad
tashuvchilar uchun bu maydon tormozlovchi bo‗lib ta‘sir ko‗rsatadi va ularni p-n o‗tish bo‗ylab erkin harakat qilishlariga qarshilik ko‗rsatadi. 10 b-rasmda o‗tish
yuzasiga perpendikulyar bo‗lgan, X o‗qi bo‗ylab potensial o‗zgarishi ko‗rsatilgan.
Bu vaqtda nol potensial sifatida chegaraviy soha potensiali qabul qilingan.
29
29
10 – rasm. p-n o‘tish.
Rasmdan ko‗rinib turibdiki, r-n o‗tishda voltlarda ifodalanadigan kontakt