8. Bilingvizm.
2-ma’ruza
Mavzu: Transkripsiya
12
Reja:
1. Transkripsiya haqida tushuncha
2. Transkripsiya turlari
3. O‘zbek shevalarini o‘rganishda qo‘llaniladigan transkripsiyalar
Transkripsiya haqida tushuncha. Transkripsiya so‘zi lotincha – transcriptio
so‘zidan olingan bo‘lib – qayta yozish degan ma’noni anglatadi. Umuman transkripsiya
ilmiy yozuv bo‘lib, biror bir tildagi hamma nozik tovushlarni hisobga olgan holda,
ilmiy maqsadlar uchun talaffuziga ko‘ra yozib olish ma’nosini anglatadi. Bundan
tashqari xalq og‘zaki ijodi materiallari, geografik atamalarni yozish, musiqa asboblari
uchun birining boshqasiga moslab yozishda ham belgilar sistemasidan foydalaniladi.
Shunday qilib, biror narsaning ilmiy asosda yozib olinishiga transkripsiya
deyiladi. Bu holat transkripsiya atamasining keng ma’noda qo‘llanishiga misol bo‘ladi.
Mazkur atama tor ma’noda ham qo‘llaniladi. Ya’ni, faqat lahja va shevalarning
o‘ziga xos tomonlarini, xususiyatlarini talaffuzga moslab yozib olish tushuniladi. Bunda
u yoki bu tilga mansub alfavitlardagi belgilar tizimi yetarli bo‘lmaydi. Shunda biror
matnni talaffuzga moslab yozib olish uchun lotin grafikasidagi alfavitlar bo‘lsin, kirill
alifbosidagi harflar tizimi bo‘lsin ularga muayyan o‘zgartishlar kiritish zarur bo‘ladi.
Bunda mavjud alifbodagi harflar ostiga yoki ustiga ma’lum belgilar qo‘yish lozim
bo‘ladi. Natijada ilmiy yozuvda belgilar soni odatdagidan ancha ko‘p bo‘ladi. Shu
tariqa ilmiy yozuv – transkripsiya shakllanadi.
O‘zbek tili va shevalarini yozib olish uchun ko‘pgina olimlar transkripsiyalar
ishlab chiqqanlar. Jumladan, G‘ozi Olim Yunusov, Baskakov, Reshetov kabilarning
tuzgan transkripsiyalari boshqalariga nisbatan mukammal sanaladi. Bundan tashqari
Xalqaro transkripsiya (XT) ham mavjud bo‘lib, ularni dunyoda barcha tillarga moslab
yozish uchun foydalanish ko‘zda tutilgan. Shunday qilib transkripsiyalarning fonetik
Dostları ilə paylaş: