Mühazirə Kimyəvi kinetikanın mahiyyəti. Kimyəvi reaksiyanın sürəti və ona təsir edən amillər

Suyun hal diaqramı 

 

Birkomponentli sistemlərdən suyun hal diaqramına baxaq. 

Birkomponentli sistemlər ücün sistemin sərbəstlik dərəcəsi  S=K-f+2-1-f+2=3-f 

olur . Nəzərdə tutulur ki, sistemə iki xarici amil ( temperatur və təzyiq) təsir 

göstərir. Sərbəstlik dərəcəsinin ən kicik  qiyməti s=0 olduğundan f=3 olur. Yəni , 

birkomponentli sistemlərdə maksimum 3 faza tarazlıqda ola bilər.Digər tərəfdən 

sistemdə fazaların minimal sayı f=1 olduğundan, onda

  

S

max

=3-1=2 olur. Baçqa 

sözlə , sistemdə fazaların sayını dəyişmədən yalnız 2 parametr sərbəst dəyişə bilər 

. Sistemdə fazaların tarazlığının təzyiq və temperaturdan asılığını müəyyən edən 

qrafiklərə hal diaqramları deyilir.Səkildə suyun hal diaqramı verilməsidir.Əyrilər 

hal diaqramını 3 faza sahəsinə bölür. KQC sahəsində sistem bərk haldadır. BOC 

sahəsində sistem bərk haldadır.Birfazalı sahələrdə s=1-1+2=2 olduğundan , 

sistemdə fazaların sayını dəyişmədən həm təzyiq, həm də temperaturun 

qiymətlərini müəyyən həddə qədər dəyişdirmək olar . Hal diaqramında əyri xətlər 

iki fazalı tarazlıqları xarakterizə edir.OK maye



buxar tarazlığını xarakterizə edir 

. OK maye



buxar tarazlığını xarakterizə edir və buxarlanma əyrisi adlanır. Bu 

əyrini analitik olaraq 

𝑑𝑝

𝑑𝑇

=

∆𝐻

ə𝑟

𝑇(𝑉

𝑚𝑎𝑦𝑒−𝑉

𝑏ə𝑟𝑘)

 

Tənliyi ilə ifadə etmək olar. OB əyrisi bərk



maye tarazlığını xarakterizə edir, 

ərimə əyrisi adlanır və 

𝑑𝑝

𝑑𝑇

=

∆𝐻

𝑠𝑢𝑏

𝑇(𝑉

𝑚𝑎𝑦𝑒−

𝑉

𝑏ə𝑟𝑘)

 

Şəkildən döründüyü kimi 1 atmosferdə (760mm c.st ) buzu qızdırsaq buz əvvəlcə 

əriyib maye hala keçəcəkdir. Buzun sublimasiya etməsi ücün xarici təzyiq üçlü 

nöqtənin təzyiqindən kiçik olmalıdır. 

 

Təzyiq-temperatur asılılığında verilmiş diaqrama əsasən-fazalar və onlar 

arasındakı tarazlığın hansı şəraitdə pozulub və ya dəyişməz qaldığını müəyyən 

etmək olar.  

Diaqram 3 faza (buz+su+buxar) 

sahəsində məhdudlaşan OA,OB və OC 

əyrilərindən ibarətdir. 

 Burada OA əyrisi buzla+buxar, OB 

buzla + su su və OC isə ilə buxar fazaları 

---

arasındakı tarazlığı xarakterizə edir. Bu əyrilərin hər biri ayrı-ayrılıqda 2 fazalı 

sistemi təşkil edir. Yəni burada Ф=2 və K=1 olduğundan, bunun sərbəstlik 

dərəcəsi C=1 olub, monovariant sistemi əmələ gətirir. 

Diaqramda OC əyrisi üzrə su ilə buxar arasında – tarazlıq yaranan zaman 

buxarlanma sürəti kondensləşmə sürətinə bərabər olur 

 

və qaz fazasındakı buxar doymuş buxar adlanır. OC əyrisi böhran temperaturuna 

uyğun gələn nöqtədə (t

b

0

 = 374

0

C – böhran temperaturu) tamamlanır. Böhran 

temperaturundan yuxarı temperaturda maye faza tamamilə qaz fazaya keçir. Bu 

halda su buxarı özünü qaz halı kimi aparır və bu heç bir təzyiqdə mayeləşmir. 

 

OB əyrisi - buzun ərimə temperaturunun təzyiqdən asılılığını göstərir. Bu 

buzun ərimə əyrisi və ya suyun kristallaşma əyrisi adlanır.