Toshkent moliya instituti hisob va audit fakulteti «moliyaviy tahlil» kafedrasi

1-bob.  Iqtisodiyotni  modernizatsiya  qilish  sharoitida  ish  haqi  fondi 

hisobi va tahlilini nazariy-amaliy asoslari 

 1.1.Xo’jalik  subektlarida  ish  haqi  fondi  va  uni  hisobi  hamda  tahlilini 

nazariy-amaliy asoslari 

         Bugungi    kunda  yurtimizda  faoliyat  yuritayotgan  har  bir  xo’ ali  

yurituvchi  sube t  o’zinig  tasarrufidagi  barcha  resurslarni  ya’ni,  moliyaviy, 

moddiy  va  mehnat  resurslarini  harakati  hamda  ulardan  foydalanish 

samaradorligini  to’g’ri yo’lga qo’yishi muhim vazifahisoblanadi. 

        Xodimlarni  mehnatiga  haq  to’lash  sha illari,  tartibi  va  miqdori  hamda 

daromadlarining  boshqa  turlari  xo’ ali   yurituvchi  sube t  tomonidan  mustaqil 

ravishda  belgilanib  amalda  tadbiq  etiladi.  Bunda  xo’ ali   yurituvchi  sube t 

tomonidan  bajarilayotgan  ishlarni  murakkabligi  va  korxona  sharoitiga  qarab 

tabaqalash davlat tarif stav alari bo’yicha ish haqi hamda maoshlaridan mo’l al 

uchun  foydalanishlari  mum in.  Shuningde   xo’ ali   yurituvchi  subekt  va 

tash ilotlarga  ish  haqi  fondi  va  moddiy  rag’batlantirish  fondini  miqdorini 

belgilaydigan  normativlar  yuqori  turuvchi  organlar  tomonidan  tasdiqlanmaydi 

a sinch  xo’ ali   yurituvchi  sube t  mehnatga  haq  to’lash  xara atlarini 

meyorlashtiriladigan  miqdorini  o’zi  tomonidan  faqat  soliq  solinmaydigan 

foydani  hisoblab  chiqish  uchun  aniqlaydi.  Korxonalar,  tash ilotlar  va  xo’ ali  

yurituvchi  sube tlar  mehnatga  haq  to’lashni  amalga  tadbiq  etilgan  normativlar 

va 

qonunlar 

asosida 

amalga 

oshiradilar, 

umuman 

yuqorida 

ta idlanganide  amiyatda moddiy ne’matlarni ishlab chiqarish  arayoni mehnat 

quroli va mehnat buyumlaridan tashqari, bevosita  onli mehnatni ham o’z ichiga 

oladi.  

         Ish haqiga qisqacha tarif beradigan bo’lsa  ish haqi-mehnatgapul shaklida 

to’lanadigan  haq,  qiymatning  o’zgargan  sha li,  ish   uchining  bahosi  kabilarni 

o’z  ichiga  oladi.  Ish  kuchi  qiymati  va  narxi  bevosita  ish  haqida  ifodalanadi, 

ya’ni    ish  haqi  dara asi  mehnat  bozorida  kelishiladi.  Xodim  mehnat  bozorida 

mehnatni  emas,  o’z  ish   uchini  sotadi.  Ish  haqi  mehnatning  pul  sha lidagi 

---

 

bahosi  bo’lib,  uni  ishga  yollovchilar  ( orxona,  xo’ ali   yurituvchi  sube t, 

muassasa,  tadbir or)  mehnat  qiluvchilarga  ma’lum  vaqt  mobaynida  ma’lum 

miqdordagi  va  muayyan  sifatli  ishni  ba arganli lari  uchun  to’laydilar. 

Yo’llanma xodim uchun ish haqi asosiy daromadi manbai hisoblanadi. Ish haqi -

yollanma  xodim  daromadining  asosiy  manbai,  unga  tegishli  ish  qobiliyatiga 

bo’lgan  mul chili   huquqini  iqtisodiy   ihatdan  ro’yobga  chiqarish  sha li.  Shu 

bilan birga  ish  beruvchi  uchun  yollanma  xodimlar  mehnatiga to’lanadigan haq 

ishlab  chiqarish  harajatlarining  unsurlaridan  biri.Ish  beruvchi  mehnat 

resurslaridan  ishlab  chiqarish  omillaridan  biri  sifatida  foydalanish  uchun  uni 

xarid qiladi. Ish haqini quyidagi turlari  mav ud bo’lib ular quyidagi (1-rasmda) 

 o’rsatilgan.