Toshkent moliya instituti hisob va audit fakulteti «moliyaviy tahlil» kafedrasi

               1-rаsm.Xo’jalik subektlarida ish haqi to’lashni tashkil etish 

         Vaqtbay  va  ishbay  ish  haqi-bozor  iqtisodiyoti  sharoitlarida  mehnatning 

miqdori va sifatiga qarab mehnatga haq to’lashning, asosan, vaqtbay va ishbay 

tizimlari  qo’llaniladi.  Vaqtbay  ish  haqi  shaklida  xodim  oladigan  ish  haqi 

miqdori  ishlagan  vaqt  bilan  bog’liq  bo’ladi,  ya’ni  ish  haqi  miqdori  mehnat 

unumdorligi  va  intensivli   dara asiga  bog’liq  emas.  Ishbay  ish  haqi  xodimning 

ma’lum  vaqt  mobaynida  tayyorlangan  mahsuloti  miqdori  bilan  o’lchanadi. 

Ishbay ish haqining  o’rinishlaridan biri — akkord ish haqi. Bunda jamoa yoki 

ayrim  xodimga  ish  hajmi  oldindan  belgilab  beriladi,  umumiy  haq  summasi 

kelishib  olinadi.  Ish  butunlay  yakunlanganidan  keyin  ish  haqi  oxirigacha 

Asosiy ish 

haqini tashkil 

etish

 

I 

Ish haqi to’lash 

shaklini tanlash 

II 

III 

Mehnatni 

rag’batlantirish

 

мехенизмини 

танлаш 

Ta’rif

li 

Ta’rif

siz 

Vaqtb

ay 

Ishbay  

Anan

aviy 

tizim 

Yangi 

tizim 

In

d

iv

id

u

al

 i

sh

 h

aq

in

in

g

 m

iq

d

o

ri

 

 

---

 

to’lanadi.  Ish  haqining  bunday  sha lidan   o’pincha  qurilishda  foydalaniladi.

4

 

Bulardan tashqari  aksar  mamlakatlarda  ish  haqidan tashqari  mehnatda  erishgan 

yutuqlari  uchun  mukofotlash  ham  mavjud.  Bular  vaqtbay  mukofot,  ishbay 

mukofot  tizimlari  hamda  korxonada  olingan  foyda  hisobidan  ajratiladigan 

moddiy rag’batlantirish fondidan mu ofotlash tizimidir. 

         Nominal va real ish haqi- ish haqi miqdori yollanma xodimlarning turmush 

dara asini  ifodalovchi   o’rsat ichdir.  Nominal

 

va  real  ish  haqi   o’rsat ichlari 

mav ud. Nominal ish haqi yollanma xodimning o’z  mehnati evaziga olgan pul 

daromadalari.  Real  ish  haqi  xodimning  olgan  ish  haqiga  qancha  va  qanday 

iste’mol  buyumlari  sotib  olishi  va  madaniy-maishiy  xizmatlardan  foydalanish 

mumkinligini   o’rsatadi.  Boshqacha  aytganda  real  ish  haqi  -bu  nominal  ish 

haqining xarid etish qobiliyati. Real ish haqi boshqa sharoitlar bir xil bo’lganda, 

nominal  ish  haqiga  to’g’ri  mutanosibdir  va  iste’mol  buyumlari  va  xizmatlar 

narxining darajasiga teskari mutanosibdir.