O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti

3.1.Fizika fanini o’qitishda “davra suhbati”, “muammoli 

vaziyat” usullaridan foydalanish 

Davra  suhbati  texnologiyasi─  aylana  stol  atrofida  berilgan  muammo  yoki 

savollar  yuzasidan  ta’lim  oluvchilar  tomonidan  o’z  fikr-mulohazalarini  bildirish 

orqali olib boriladigan o’qitish metodidir. [29] 

Davra  suhbati  metodi  qo’llanilganda  stol-stullarni  doira  shaklida  joylashtirish 

kerak.  Bu  har  bir  ta’lim  oluvchining  bir-biri  bilan  “ko’z  aloqasi”ni  o’rnatib 

turishga  yordam beradi. Davra suhbatining og’zaki  va  yozma shakllari  mavjuddir. 

Og’zaki  davra  suhbatida  ta’lim  beruvchi  mavzuni  boshlab  beradi  va  ta’lim 

oluvchilardan ushbu savol bo’yicha o’z fikr-mulohazalarini bildirishlarini so’raydi 

va aylanma  bo’ylab  har bir ta’lim  oluvchi o’z  fikr-mulohazalarini bayon etadilar. 

So’zlayotgan ta’lim oluvchini barcha diqqat bilan tinglaydi, agar muhokama qilish 

lozim  bo’lsa,  barcha  fikr-mulohazalar  tinglanib  bo’lingandan  so’ng  muhokama 

qilinadi.  Bu  esa  ta’lim  oluvchilarning  mustaqil  fikrlashga  va  nutq  madaniyatining 

rivojlanishiga yordam beradi. 

Yozma  davra  suhbatida  ham  stol-stullar  aylana  shaklida  joylashtirilib,  har 

bir ta’lim oluvchiga konvert qog’ozi beriladi. Har bir ta’lim oluvchi konvert ustiga 

ma’lum  bir  mavzu  bo’yicha  o’z  savolini  beradi  va  javob  varaqasining  biriga  o’z 

javobini  yozib  konvert  ichiga  solib  qo’yadi  va  yonidagi  ta’lim  oluvchiga  uzatadi. 

Barcha konvertlar aylana bo’ylab harakatlanadi. 

Akademik  litseyda  fizika  fanidan  I  bosqich  o’quvchilariga  o’tiladigan 

“Dinamikanining  vazifasi.  Nyuton  qonunlari.  Inersial  va  noinersial  sanoq 

sistemalari” mavzusini o’tishda bu metodni qo’llashni ko’rib chiqaylik. 

O’qituvchi yangi mavzuni doskaga yozib e’lon qiladi. Nyutonning 1-qonunini, 

inersiya  bo’yicha  harakat,  Nyutonning  2-qonunini  tushuntiradi  va  bu  mavzularga 

tabiatdan  misollar  keltiradi.  Nyutonning  3-qonuni  ta’rifi,  mohiyati  ochib  beriladi 

va ko’rgazmali qurollar vositasida bayon etiladi. [30] 

Mavzuni  o’tish  jarayonida  o’quvchilar  faolligini  oshirish  maqsadida 

“muammoli vaziyat” yuzaga keltiriladi.[31] 

---

 

46 

Masalan,  jismlarning  inertligi,  inersiya  bo’yichа  harakatni  tushuntirishda 

quyidagi savollar o’rtaga tashlanadi: 

1.Nima uchun avtobus joyidan birdan qo’zg’algan vaqtda orqaga qarab og’ib 

ketamiz-u, yurib ketayotgan avtobus birdan toxtaganda esa aksincha oldinga qarab 

harakatga kelamiz. 

2.Nima  uchun  polga  qoqilib  yiqilib  tushgan  kishi  orqaga  emas,  oldinga 

qarab yiqiladi? 

3.Nima  uchun  avtomobil,  samolyot  yoki  raketalar  birdaniga  katta  tezlikka 

erisha olmaydi? 

Nyutonning 3-qonunini tushuntirishda quyidagi savollar o’rtaga tashlanadi: 

1)  Nyutonning  3-qonuniga  ko’ra  moddiy  nuqtalar  ta’sir  kuchlarinig 

kattaliklari  doimo  bir-biriga  teng,  yo’nalishlari  qarama-qarshi  va  ularni 

tutashtiruvchi to’g’ri chiziq bo’ylab yo’naladi.  

                                 

=

 

  

Ot qo’shilgan arava misolini olib qaraylik. Ot aravini tortsa, arava ham otni 

tortishi kerak-ku, unda nima uchun baribir ot aravini tortib ketadi?  

2)  G’o’lani  yorib  o’tin  qilinayotganda  bolta  g’o’laga  siqilib  qoldi.  G’o’lani 

yorish  uchun  qattiq  tayanchga  g’o’lani  urgan  ma’qulmi  yoki  boltaning  orqasini 

urgan ma’qulmi? Urish vaqtini bir xil deb hisoblang. [32-33] 

Bu  savollar  muammoli  vaziyatni  yuzaga  keltiradi,  butun  auditoriyani 

fikrlashga, o’ylashga  majbur qiladi. 

Shu  va  shu  kabi  boshqa  savollarga  o’quvchilar  javobi  tinglanadi. 

O’quvchilarning  javoblari  tinglangach  ular  javoblaridagi  noaniqliklar,  notog’ri 

fikrlar o’qituvchi tomonidan to’ldiriladi, aniqlashtiriladi. 

 

Yangi  mavzu  bayoni  tugatilgach,  mavzuni  mustahkamlashda  “davra 

suhbati”  texnologiyasi  qo’llaniladi.Texnologiya  quyidagi  bosqichlarda  olib 

boriladi: 

1.O’qituvchi o’quvchilarni mashg’ulotni o’tkazish tartibi bilan tanishtiradi. 

 

---

 

47 

2.Har  bir  o’quvchiga  yangi  mavzuga  oid  o’z  savolini    yozish  uchun 

varaqalar tarqatiladi. 

3.O’quvchilarga savol yozish uchun vaqt belgilanadi. 

4.Har  bir  o’quvchi  yozgan  savolini  o’zining  chap  tomonidagi  o’quvchiga 

uzatadi va unga yon tomondagi o’quvchi bu savolga javob yozadi.(1-rasm)  

Masalan, 1-o’quvchi: Nyutonning 1-qonunini ta’riflang. 

2-o’quvchi: Inersiya so’zining ma’nosi nima?  

3-o’quvchi:Massa va tezlanish orasida qanday bog’lanish bor?   

va h.k. shunday savollar yon tomondagi o’quvchiga uzatiladi.