Реферат mavzu: inson ekologiyasi

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY 

VA O’RTA MAXSUS TA’LIM  

VAZIRLIGI 

 

Toshkent Davlat Texnika Universiteti 

 

Fan:   Valilogiya asoslari  

 

 

Реферат 

 

MAVZU:

    

INSON EKOLOGIYASI

 

                      

 

 

 

 

Бажарилди: Хужанов А 

Текширди:Ш.Хусаинов 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                        Toshkent 2015 yil 

---

 

 

 

REJA: 

 

 

 

 

1. 

Inson ekologiyasi fani antropoekologik sistemalarning kelib 

chiqishi, yashashi va rivojlanishi qonuniyatlarini o’rgatadi. 

      

2.     Insoniyatning ekologiyaga            moslashishi 

     

3.     Ekologiya sozining ma’nosi nima? 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

INSON EKOLOGIYASI 

 

Inson ekologiyasi fani antropoekologik sistemalarning kelib chiqishi, 

yashashi va rivojlanishi qonuniyatlarini o’rgatadi. 

Antropoekologik sistemalar — muhit bilan dinamik muvozanatda 

bo’lgan va shu munosabat orqali o’z ehtiyojlarini qondiradigan odamlar 

jamoasidir. 

Antropoekologik sistemalarning tabiiy ekosistemalardan asosiy farqi — 

uning tar-kibida odamlar jamoalarining mavjudligidir. Ma'lum hududda 

yashaydigan odamlar jamoasining faolligi ularning atrof-muhitga 

ko’rsatadigan ta'sir darajasi bilan aniqlana-di. Rivojlanayotgan jamoa 

aholi sonining ortib borishi bilan birga oziq mahsulotlariga, 

xomashyoga, suv resurslariga, chiqindilarni joylashtirishga ehtiyojlari 

ham ortib borishi bilan ta'riflanadi. Bu esa o’z navbatida tabiiy muhitga 

ta'sirni kuchaytiradi, biotik va abiotik omillardan foydalanishni 

jadallashtiradi. 

Sog’liqni saqlash choralarining yaxshi yo’lga qo’yilishi, tibbiyot 

fanining qo’lga ki-ritgan yutuqlari, insonlarning o’rtacha umr ko’rish 

muddatining uzayishi, bolalar o’limining kamayishi natijasida 

sayyoramizda aholi sonining jadal o’sishi — XX asr-ning asosiy 

demografik o’ziga xosligidir. 

     1999-yilda aholi soni 6 milliardga yetdi. XX asrning o’zida aholi soni 

4,4 mlrd ga ko’paydi, XX asrning faqat oxirgi 12 yilining o’zidayoq 

aholi soni 1 mlrd ga ortdi (XIX asrda esa aholi soni faqat 0,6 mlrd ga 

ortgan 

 

---

Aholi sonining tez o’sishi uning muhitga antropogen ta'sirini (qishloq 

xo’jaligi-ning, sanoatining, transportning jadal rivojlanishi, shaharlar 

egallagan hududlarning ortishi) yanada kuchaytiradi. 

Aholisi juda ko’p bo’lgan mamlakatlarda aholi soni o’sishini cheklash, 

oilani rejalashtirish choralari amalga oshirilmoqda (masalan, Xitoyda va 

Hindistonda). 

Antropoekologik sistemalarda insonlar va tabiiy muhitning o’zaro ta'siri 

ikki xil yo’nalishda kechadi: 

1) ayrim individlarning va butun jamoaning biologik va ijtimoiy 

ko’rsatkichlari o’zgaradi; 

2) muhitning o’zi ham odamlarning ehtiyojini qondirish jarayonida 

o’zgara boradi. 

Inson ekologiyasini o’rganishda muhit biogeografik xususiyatlarining 

odamlar po-pulyatsiyasining biologik o’zgaruvchanligiga ta'siri, 

antropoekologik sistemalarda insonning salomatligi masalasi katta 

ahamiyatga egadir. 

Odam ekologik omillarning ta'sir obyekti bo’lishi bilan birga o’zi ham 

muhitga ta'sir qiladi. 

Odamning ekologik omil sifatida o’ziga xosligi, uning tabiatga 

ta'sirining ongli, maqsadga muvofiqli va kuchli bo’lishidir. 

Har qanday biologik tur cheklangan energetik resursga ega. Shuning 

uchun uning tabiatga ta'sir etish imkoniyati cheklangandir. Yashil 

o’simliklar Quyosh energiyasidan foydalanadi, boshqa organizmlar esa 

o’zidan awalgi oziq darajasining organik mod-dalari energiyasi hisobiga  

      yashaydi. 

---

Odam o’zining ongli faoliyati jarayonida juda kuchli energiya manbalari 

— yadro va termoyadro reaksiyalarini yaratdi. Natijada insonning 

imkoniyatlari juda kengaydi. U sayyoraning har qanday ekologik 

bo’shliqlarini egallay olish qudratiga egadir. 

Insonning ekologik omil sifatida o’ziga xosligi yana uning faoliyati faol, 

ijodiy xarakterda ekanligidir. Inson o’z atroflda sun'iy muhit yarata 

olishi ham unga boshqa ekologik omillardan ajratib turadi. 

Inson uchun tashqi muhitning asosiy omillaridan biri ovqatdir. Ovqat 

tufayli orga-nizmda sarflanadigan energiya o’rni to’ldiriladi, hujayra va 

organizmning plastik almashinishi ta'minlanadi. Inson uchun bir sutka 

davomida kamida 2500 kkal energiya zarur, bu energiya asosan 

uglevodlar, yog’lar va oqsillar hisobiga to’ldiriladi. Yengil hazm 

bo’ladigan hayvon, qush va baliq mahsulotlari oqsilning asosiy 

manbalari hisoblanadi. 

Ovqat sifatli va kaloriyaga boy bo’lishi, unda oqsil, yog’ va 

uglevodlardan tashqari vitaminlar (ayniqsa, organizmda 

sintezlanmaydigan vitaminlar) yetarli bo’lishi zarur. 

Organizm uchun fermentlarni faollashtiruvchi oqsillar va biologik faol 

moddalar-ning tarkibiy qismiga kiruvchi mineral moddalar (Na, K, Ca, P 

va boshqalar) ham zarurdir. 

     To’yib ovqat yemaslik yoki ovqatning tarkibida zarur moddalar 

yetishmasligi orga-nizmda har xil funksiyalar buzilishiga sabab bo’ladi. 

Masalan, ovqat tarkibida oqsil va vitaminlar yetishmasligi o’sish va 

rivojlanishning susayishiga sabab bo’ladi. 

 

 

---

     Okeanlardan uzoqlashgan kontinental hududlarda, masalan, Markaziy 

Osiyoda, tashqi muhitda, shuning natijasida ovqat tarkibida ham yod 

yetishmaydi. Natijada qalqonsi-mon bezning faoliyati buziladi. Bunday 

buzilishlarning oldini olish uchun osh tuzining tarkibiga albatta yod 

qo’shilishi lozim.