iddaolarini bildirishdi. Achinarlisi, shahar ko„chalaridagi e‟lonlar, reklamalar
matnidagi imloviy, uslubiy xatoliklar bilan bir qatorda boshqa bir muammo –
xorijiy tildagi matnlarning, nomlarning me‟yordan ortiq ko„payishi, “xorijiy tus”
millatning ildizini yemirishi mumkin: o„zbek xalqining buyuk mutafakkirlari
shunday uqtirib keladi. Afsuski, bunday ta‟sirning zararini ko„pchiligimiz anglab
Ma‟muriy javobgarlikda ko„zda tutilgan moddiy zarar insoniyatni hushyor
torttiradi. Insonda majburiyat tuyg„usini uyg„otadi. Biror faoliyatni majburiyat
yuzasidan amalga oshirish inson tabiatiga xos. Agar majburiyat bo„lmasa, inson
majburiylik shaxs harakatini ta‟minlovchi omil ekanligini ta‟kidlashgan. Xususan,
Yusuf Xos Hojib ta‟lim-tarbiya berishda majburlash lozimligini qayd etgan.
Taniqli olim, millatparvar ustozimiz professor Begali Qosimov jadidlarga monand
“...ma‟naviyatga yetaklab, kerak bo„lsa majburlab eltish kerak” degan edilar.
62
Hozirga qadar davlat tilida ish yuritishning zarurligi hech qanday jarimasiz,
ma‟muriy javobgarliksiz ta‟kidlab kelindi. Biroq arzirli natijaga erishilmadi. Bu
borada “Ma‟muriy javobgarlik to„g„risida”gi kodeksning 42-moddasiga jarima
haqidagi band ayni muddao bo„ldi (shu o„rinda yo„l harakati nazoratini tizimli
tartibda olib borishda qat‟iy belgilangan jarimalarning alohida o„rin tutganligini
ham qayd etib o„tmoqchimiz).
Umumta‟lim jarayonida savodxonlikka, ona tili va adabiyot ta‟limiga, tildan
foydalanish ko„nikma, malakalarini hosil qilishga alohida e‟tibor qaratish lozim.
O„zbek tilini o„qitish tizimini milliy pedagogika negizida, xorij tajribasi asosida
yangilash, zamon talablariga mos adabiyotlar sinfini yaratish, innovatsion
texnologiyalarni qo„llash dolzarb masalalar sirasiga kiradi. O„quvchilarda
lingvistik, nutqiy, kasbiy, kommunikativ, axborotni qabul qilish, o„z-o„zini
rivojlantirish uquvini shakllantirish juda muhim. O„zbek tilida bilimlarni baholash,
avtomatik tahrir, tarjima, til o„rgatish dasturlarini yaratish, “O„zbek tilining Milliy
korpusi”, ko„p jildli “O„zbek shevalari lug„ati”, “Turkiy arxaizmlar lug„ati”ni
tuzish ustuvor vazifalardan biridir. Davlat tilida turli bosqichlar va darajalardagi
sinovlarni joriy etish, ishga qabul qilishda davlat tilini bilish, savodxonlik
darajasini tekshiruvchi tizimni ishlab chiqish ehtiyojga aylandi.
Tabiiyki, davlat tilining takomillashuvi imlo qoidalariga rioya qilinishiga
ham ko„p jihatdan bog„liq. Xo„sh, bugungi kunda imlo qoidalariga oid muammolar
nimalardan iborat?
O„zbek tili tarixi qadim, o„z taraqqiyot bosqichlariga ega bo„lgan muloqot
vositasidir. Bu tilning o„ziga xos xususiyatlari, muayyan tizimga egaligi, qonun-
qoidalari dunyoning rivojlangan tillari qatoridan o„rin olishiga asos bo„la oladi. Bu
tilda yaratilgan katta hajmdagi tarixiy, madaniy, adabiy yodgorliklar uning keng
imkoniyatlarini aks ettiradi.
O„zbek tilining davlat tili sifatidagi mavqeyi va nufuzini oshirishdagi muhim
vazifalardan biri imlo qoidalarini takomillashtirishdan iborat. Hozirda xalqimiz
ikki xil yozuvdan foydalanmoqda. Avvalo, ikki xil yozuvning amalda bo„lishi
maqsadga muvofiq emas. 1993-yilda qabul qilingan lotin yozuvining to„liq joriy
etilishiga to„siq bo„ladigan obyektiv va subyektiv sabablar bor. Shu bois 20 yildan
ortiq muddat davomida lotin yozuvi asosidagi yangi o„zbek alifbosiga to„liq holda
o„tilmadi.
Muammo ikki xil yozuvdan foydalanilayotganida ham emas (o„zbek xalqi
ikki xil yozuvdan foydalanish tajribasini o„tagan: X-XV asrlarda arab yozuvi bilan
bir qatorda uyg„ur yozuvidan foydalanilgan). Muammo har ikki yozuvning o„ziga
tegishli bo„lgan imlo qoidalariga amal qilinmayotgani natijasida yuzaga kelmoqda.
Matbuotda kirill yozuvidagi matnlarda fevral, fakultet, albom so„zlarida
yumshatish belgisini tushirib qoldirish, yil, sanani bildiruvchi raqamlardan keyin -
63
(chiziqcha) qo„yish (2016-йил), izofali birikmalarni orttirilgan y undoshi bilan
yozish kuzatilmoqda (таржимайи ҳол).
Lotin yozuvidagi matnlarda kirill alifbosidagi e, ѐ, ю, я – yo-lashgan unlilar
imlosida xatolar uchraydi. Masalan, tarkibida shu tovushlar kelgan ismlar
qisqartirilganda ikki harf bilan ifodalash holati kuzatiladi: Ё. Ҳакимов – Yo.
Dostları ilə paylaş: