51
aniklanadi. Niverlir- gorizontal vizirlashga moslangan asbobdir. Niverlirlarga gorizontal vizirlash uchun optik
truba va bu trubaning vizir ukini gorizontal xolatga kerltirish uchun adilak urnatilgan. Trubaning gorizontal
vizirlash nuri rerykada ifodalanadi. Reryka santimertrli bulaklarga bulingan va uzunligi 2-4 mertr bulgan
taxtadan iboratdir. Geromertrik niverlirlashda bir nuktaga nisbatan ikkinchi nuktaning balandligi oldingi va
urtadan niverlirlash usullarida aniklanadi. ldinga niverlirlash. Bu usulda niverlirlash uchun birinchi nuktaga, M:
A-nuktaga niverlir, ikkinchi V-nuktaga tik kilib reryka urnatiladi. Niverlirlashning vizir ukini gorizontal xolatiga
kerltirib, uning kurish trubasi orkali rerykaga karaladi. va v-sanok olinadi. Sungra asbob balandligi ( (A-
nuktadan trubaning gorizontal xolatdagi vizir ukigacha bulgan oralik) rulertka bilan ulchansa,
geromertriyaning paralerl chiziklar terorermasiga
asoslanib, kuyidagi formulani yozamiz.
i =b+h
bundan
h = i-b
A
B
’
Dermak, oldinga nivilirlash bir nuktaga nisbatan ikkinchi
nuktaning balandligi asbob
balandligidan rerykadan olingan sanokning ayrilganiga terngdir.
Agar rerykadan olingan sanok asbob balanligidan katta, yani b>i-bulsa nisbiy balanlik manfiy
agar kichik, yani b
olingan sanok bq0215mm shunda nisbiy balanlik hqi-bq1335-0215q Q 1120mm, buladi. Agar i-
q1215 mm. bq845 mm bulsa nisbiy balanlik hq1215-1845q -630 mm buladi. Urtadan
niererlirlash. Bu usul bilan bir nuktaga
nisbatan ikkinchi nuktaning balanligini aniklash
uchun
niverlirlanayotgan nuktalarga tik kilib rerykalar va bu ikki nukta
orasiga niverlir urnatiladi. Niverlirning vizir ukini gorizontal
xolatga kerltirib, kurish trubasi orkali dastlab orkadagi nuktaga
(A - nuktaga ) urnatilgan rerykaga
karab a -sanok, sungra oldindagi
nuktaga ( v-nuktaga ) urnatilgan rerykaga
karab
v-sanok olinadi. Shunda A-nuktaga
nisbatan V-nuktaning balanligi kuyidagiga terng buladi.
52
Dermak urtadan nivirlashda nuktaning nisbiy balanligi orkadagi rerykadan olingan sanokdan oldingi
rerykadan olingan sanokning ayrilganiga terng buladi. Agar orkadagi rerykadan olingan sanok
oldindagi rerykadan olingan sanokdan katta (a>v) bulsa nisbiy balanlik musbat, aksincha orkadagi
rerykadan olingan sanok oldindagi rerykadan olingan sanokdan kichik (a
manfiy buladi. Agar A nuktaning
absalyut balanligi
(NA ) va A-nuktaga nisbatan V-nuktaning balanligi (h) -malum bulsa, V-nuktaning absalyut balanligi
Urtadan nivirlashda kuyidagiga terng buladi.
Нв=Н
А
+h
M: Orkadagi rerykadan olingan sanok (a) q1545 mm. va oldindagi rerykadan olingan sanok
vq0215mm. bulsa nisbiy balanlik hqa-vq1545-0215q Q1330mm buladi. aksincha aq0045mm,
vq1032mm bulsa hq0045-1032q-987mm buladi. Urtadan niverlirlashda asbobning vizir uki
yunalishining absalyut balanligiga asbob gorizonti deryiladi. (Hi). Asbob gorizonti orkadagi
nukta (A) ning absalyut balanligiga shu nuktaga urnatilgan rerykadan olingan sanokning
kushilganiga terng buladi yani N i-q NA Q a.
Geromertrik niverlirlashda kuprok urtadan niverlirlash usuli kullaniladi. Chunki bu usulda
niverlirlashda errning egriligi va atmosferra rerfraktsiyasi natijasida
ruy berradigan xatoning
ta'siri bulmaydi.
Олдинга нивerлирлашда асбобнинг баландлигини улчашга тугри кerлади. Асбобнинг
баландлигини аник ulchash esa ancha kiyin. Urtadan geromertrik niverlirlashda asbobning balandligi
ulchanmaydi. Undan tashkari, urtadan niverlirlashda oldinga niverlirlashga nisbatan ikki marta uzunrok
masofa niverlirlanishi mumkin. Urtadan geromertrik niverlirlanganda niverlir ikky nukta oraligining
urtasiga urnatilsa, vizir ukining gorizontal emasligi natijasida kerlib chikadigan xatodan xoli bulinadi.
Dostları ilə paylaş: