Microsoft Word G`azna maruza

2.2.  Davlat  budjeti  g`azna  ijrosining  mohiyati  va  o`ziga  xos 
xususiyatlari. 
Bizga 
maiumki, 
2004-yil 
26-avgustda 
O`zbekiston Respublika-sining "Davlat budjetining g`azna ijrosi 
to`g`risida"gi 664-II-son Qonuni qabul qilindi. Mazkur Qonunda 
ko`rsatihshicha,  "Davlat  budjetining  g`azna  ijrosi  davlat 
budjelining 
barcha 
daromadlarini 
yagona 
g`azna 
hisobraqamiga 
kiritishdan, 
shuningdek, 
davlat 
hudjetiningxarajatlarini 
shu 
hisobraqamdan 
to`lashdan 
iborat"
1
.  Davlat  budjeti  g`azna  ijrosinitig  asosiy  tamoyillari  - 
kassaning  yagonaligi  hamda  buxgalteriya  hisobi  va  hisobotini 

---

 
15 
tashMl  etishning  yagonaligidan  iborat.  Davlat  budjetining 
g`azna  ijrosi  qonun  hujjatlarida  belgilab  qo`yiladigan  maxsus 
vakolatli  moliya  organi  hamda  uning  Qoraqalpog`iston 
Respublikasi,  viloyatlar,  tumanlar,  shaharlardagi  hududiy 
bo`linmalari  tomonidan  amalga  oshiriladi.Davlat  moliyasini 
boshqarish 
davlat 
o`z 
vazifalarini 
samarali 
bajarishini 
ta'min1ash,  moliyaviy  resurslarni  safarbar  qilishda  maium 
samaraga  erishish,  yagona  tizim  asosida  moliyaviy  resurslami 
taqsimlash  va  ishlatish,  nthoyat,  iqtisodiy  barqarorlashtirish 
hamda  jamiyat  rivoji  uchun  sharoit  yaratish  borasida  davlat 
tomonidan ko`riladigan tadbirlar yig`indisidir. Davlat moliyasini 
boshqarishning 
institutsionai  tarkibida,  boshqa  vakolatli 
organlar  bilan  bir  qatorda,  g`aznachilik  ham  alohida  muhim 
o`rin egallaydi. G`aznachiiik - budjetdan mablag` oluvchilaming 
majburiyatlarini  ijroga  qabul  qiladi  va  budjet  tashktlotiariga 
yetkazib  berilgan  tovar  mahsulotlar,  bajarilgan  ishlar  va 
ko`rsattigan  xizmatlar  uchun  g`aznachilik  ularning  nomidan  va 
ularning topshiriog`iga binoan, vakolatni o`z zimmasiga oladi va 
budjet  mablag`larining  maqsadli  ishlatilishini  ta'minlash  va 
nazorat qilish asosida to`lovlami amalga oshiradi.  Davlatbudjeti 
g`azna 
tjrosi 
dcganda 
davlatbudjeti, 
davlatmaqsadli 
jamg`armalari  va  boshqa  budjetdan  tashqari  fondlarning 
mablag`lari  to`pianadigan,  ushbu  mablag`Iar  doirasida  aniq 
bclgi-langan 
yo`nalishlar 
bo`yicha 
xarajatlar 
amalga 
oshiriladigan  yagona  g`azna  hisobraqami  orqali  davlat 
budjetining  ijro  etilishi  hamda  shu  orqali  davlatmoliyasini 
maqsadli  va  samarali  boshqarishni  tashkil  etish  tushuniladi.  
Davlat budjeti g`azna  ijrosiga o`tishgacha  boigan davrda  budjet 
ijrosi jarayoni quyidagi bosqichlarda amalga oshirtlar edi: budjet 
tushumlarint 
taqsimlash; 
tegishli 
budjetlarda 
jatnlangan 
mablag`lami budjetdan mablag 
 oluvchilaming 
ularga 
xizmat  ko`rsatuvchi  banklarda  ochiigan  hisobraqamlartga 
o`tkazish.  Davlatbudjeti  ijrosining  butnday  tartibida  budjet 
mablag`larining  kcyingi  taqdiri  butunlay  foydalanuvchilarning 

---

 
 
ixtiyoriga  bog`liq  bo`lib  qoidi.  Davlat  budjeti  mablag`laridan 
qay  darajada  samarali  va  oqilona  foydalanilganligini  esa 
faqatgina  buxgaltcriya  hisobotlari  orqali  so`nggi  nazorat 
usullaridan  foydalangan  holda  tckshirish  mumkin  edi.  Mazkur 
muammolami  ciiborga  olgan  holda,  Davlat  moliyasini 
boshqarish  tizimini  isloh  qilish  tadbirlari  doirasida  O`zbekiston 
Respublikasi  Moliya  vazirligi  tizimida  budjetni  G`aznachilik 
orqali  ijro  ctish  uchun  masid  bo`lgan  institutsional  tuzilma 
shakllantiriidi.  Bu  faoliyat  bir  nccha  bosqichlarda  amalga 
oshirildi.  Ulami  xronologik  jihatdan  quyidagicha  tavsiflash 
mumktn (2.1-jadval): - 
2002-yiida 
"Davlat 
moliyasini 
boshkarishnt  isloh  qilish"  loyihasi  ma'qullandi  hamda  uni 
tayyorlash  va  amalga  oshirish  bo`yicha  masiiliyat  Moliya 
vazirligiga  yuklatildi.  Mazkur  loyihaning  maqsadi  "davlat 
rrioliyasini 
boshqarishni 
takomillashtirish, 
zamonaviy 
kotnpyutcrlar va axborot tcxnologiyalaridan  foydalangan  hoida, 
budjetmablag`larining  samarali  sarflanishini  ta'minlash,  budjet 
ijrosining  yangi  tizimini  yaratishdan  iborat"'  boldi.  2004-yilda 
O`zbekistoRcspublikasining  "Davlatbudjeti-ning  g’azna  tjrosi 
to’g’risida"gi  Qonuni  qabul  qilindi.  Bu  Qonun  budjet 
xarajatlarini  boshqarish  va  nazorat  qilish  jarayonlariga  keskin 
o`zgartirishlar 
kiritdi. 
Ushbu 
Qonunning 
maqsadi 
O`zbekistoRespublikasi davlatbudjetining (shu jumladan, davlat 
maqsadli 
jamg`armalarining) 
va 
budjet  tashkilotlarining 
budjetdan  tashqari  mablag`larining  g’azna  ijrosi  sohasidagi 
munosabatlarni  tartibga  solishdan  iborat  bidi.  "Davlatbudjeti 
g’azna  ijrosi  to’g’risida"gi  Qonunning  qabul  qiiinishi,  o`z 
navbatida, budjetdan mablag` oluvchilarning tovarlarni yetkazib 
beruvchilar  o`rtasidagi  shartnomalarini  ro`yxatdan  o`tkazish 
hamda  ularning  xarajatlaiini  to`lashga  qaratiigan  budjet 
mablag`latining  harakatini  nazorat  qilish  tartibini  aniqlash  va 
bclgilashni  taqozo  ctadi.  2005-yilda  Moliya  vazirligi  tarkibida 
davlatbudjetining  g’azna  ijrosini  joriy  qilish  uslubiyoti 
boshqarmasi  tashkil  ctildi.  Davlat  budjetining  g’azna  ijrosini 

---

 
17 
joriy etish - keng qamrovii masala bo`lib, o`zaro bog`liq bo`lgan 
qator masalalarni hal qilishni talab etardi, xususan, g’aznachilik 
faoliyatining  uslubiy  asoslarini  shakllantirish,  hisob  va  hisobot 
tizimini  qayta  tuzish,  yagona  g’azna  hisobvarag`ini  ochish  va 
shu  kabi  masalalar  Uslubiyot  boshqarmasi  faoliyatining  diqqat 
markazida  boidi  va  budjetning  g’azna  ijrosi  metodologiyasini 
yaratishga 
qaratildi. 
2007-yilda 
respubiikaning 
barcha 
hududlarida  davlat  budjetimng  g’azna  ijrosi  elementlari  joriy 
etildi,  davlat  budjeti  xarajatlarining  iqtisodiy  tasnifiga  ko`ra 
barcha  gurahlari  bo`yicha  ijrosi  g’aznachilik  bilan  qamrab 
olindi. 2007-yilda Davlat budjetming g’azna ijrosini tatbiq etish 
hisobiga  budjet  tizimini  yanada  isloh  etish,  zamonaviy  axborot 
texnoiogiyalartdan  foydalangan  holda  budjet  mablag`larintng 
maqsadli  sarflanishi  usttdan  nazoratni  kuchaytuish,  bareha 
darajalardagi  budjet  daromadlari  va  xarajatlarini  boshqarish 
samaradorligini  oshirish  maqsadtda  Moliya  vazirligt  Davlat 
budjetining g’azna ijrosini tatbiq etish va uslubiyot boshqarmasi 
hamda  mahalliy  moliya  organlarining  g’aznachilik  bo`linmalari 
negizida  O`zbekistoRespublikasi  Moliya  vazirligi  g`aznachiligi 
va  uning  hududiy  bo`linmalari  tashkil  etildi.  -2009-yilda  davlat 
budjeti  bilan  birgalikda,  davlat  maqsadli  jamg`armaianntng 
ijrosi  ham  g`aznachilikka  o`tdi.  Bu  maqsadda  davlat  maqsadli 
jamg`armalari  mablag`lari  harakatini  ta'minlovchi  tegishli 
banklardagi ularning hisobraqamlari yopilib, g`aznachilikda ular 
uchun  shaxsiy  hisobraqamlar  ochiidi  va  ulaming  daromadlari 
tushumi hamda xarajatlari to`lovi shu hisobraqamiardan amalga 
oshirila boshlandi. -2010-yildan boshlab tajriba tariqasida davlat 
budjetintng  bojxona  orqali  tushuvchi  daromadlari  ijrosi 
g’aznachilik  orqali  amalga  oshirila  boshlandi;  -2011-yildan 
boshlab yangi budjet tasnifiga asoslangan, davlat budjeti g’azna 
ijrosini amalga oshirishga xizmat qiluvchi g`aznachilik dasturiy 
majmui ishga tushirildi. 

---

 
 
-  2011-yiining 
7-fevralida 
O`zbekistoRespublikasi 
Prezidenti-ning  "Davlat  xaridlari  tizimini  muqobiilashttrish  va 
ularga  kichik  biznes  subyektlarini  jalb  qilishni  kengaytirish 
to’g’risida"gi 
PQ-1475-sonli 
qarori 
qabul 
qilindi. 
O`zbekistoRespublikasi  Prezidentining  qaronda  ko`rsatilgan 
vazifalaming  bajanhshini  taininlash  uchun  Vazirlar  Mahkamasi 
huzurida Davlat xaridlari bo`yicha hukumat komissiyasi tashkil 
qilindi  va  uning  ishchi  organi  O`zbekistoRespublikasi  Moliya 
vazirligi  g`aznachiligi  deb  belgilandi.  g`aznachiliktashkiliy 
tuzilmasi  tarkibida  esa  "Davlat  xaridlanni  amalga  oshirish 
jarayoni monitoringi axborot-tahhl bo`limi" tarkib topdi. 
 .  2012-yilning 1 -yanvaridan boshlab O`zbekistoRespubiikasi 
"Davlat  budjetining  g’azna  ijrosi  to’g’risida"gi  qonuni 
talablaridan  kelib  chiqib,  Davlat  budjetining  daromadlari  va 
xarajatlari  g`aznachilikning  Yagona  g’azna  hisob  varag`idan 
amalga  oshirila  boshlandi.  Yuridik  va  jismoniy  shaxslar 
tomonidan  davlatbudjetiga  o`tkaziladigan  soliqiar  hamda 
majburiy  to`loviar  banklar  tomonidan  qabul  qilinadigan  va 
belgilangan  tartibda  23402-,  23403-,  23407-,  23409-,  20207-, 
20205- va 23411-sonli balans hisobraqamiarda ochilgan shaxsiy 
hisobraqatniarga  (ShHR)  kirim  qiiinadtgan  va  uiar  hisobidan 
tegishli  budjetiar  va  davlatmaqsadii  jamg`armalari  hisobiga 
belgtlangan  miqdorlarda  ajratmalar  amalga  oshiriladigan  tartib 
joriy etildi. 
Moliya  vazirligi  g`aznachiligi  davlat  moliyasini  samarali 
boshqarish  uchun  ham,  undan  oqiiona  foydalaniiish  ustidan 
qat'iy nazoratni ta'minlash uchun ham mustahkam zamin yaratdi. 
Buni esa quyidagicha izohlash mumkin: 
Birinchidan, 
g’aznachilik 
davlat 
budjetining 
ijrosi 
jarayonida  yuzaga  keladigan  daromad  va  barcha  xarajatlami 
yagona g’azna hisobraqamidan amaiga oshiradi. Mablag`laming 
Yagona  g’azna  hisobraqamiga  soliq  va  soliq  bo`lmagan 
datomadlar  ko`rinishida  kelib  tushisht  moliyaviy  resurslarni 

---

 
19 
operativ  boshqarish  va  davlat  budjeti  xarajatlarini  o`z  vaqtida 
to`lash uchun barqaror asos yaratadi. 
Ikkinchidan,  dastlabki  nazoratni  arnalga  oshirish  uchun 
sharoit yuzaga keladi, ya'ni majburiyatiami qabul qilish jarayoni 
boshlanadi,  bunda  budjet  tashkiloti  tomonidan  smetada  ko`zda 
tutilgan  mablag`lar  doirasida  kelajakda  moiiyaviy  xarajatlami 
amalga oshirish bo`yicha majburiyatiar g’aznachilik organlarida 
ro`yxatdan  o`tkaziladi  va  shu  asosda  mablag`iaming  maqsadli 
harakatini taininlash uchun zarnin yaratiiadi. 
Xulosa  qilib  aytganda,  mamlakatimizda  davlat  moltyasi 
tizimini  isloh  qilish  jarayonida  amalga  oshirilayotgan  har  btr 
o`zgarish natijasida pirovard maqsad ko`zlanib ish yuritilmoqda.