Mavzuning maqsadi

XEMOSINTEZ PROTSESSI 

Xemosintez protsessining tabiatini S. N. Vinogradskiy (1887) 

liklagan.  Bu  protsessda  SO2  va  N^O  ximiyaviy  energiya  hisobiga 

---

oksidlanadi.  Xemosintez  protsessi  oltingugurt  bakteriyalari,  nitrofikatorlar,  temir, 

tion va vodorod bakteriyalari tomonidan amalga oshiriladi: 

1) 2NH

3

 + 3O

2

 = 2HNO

2

 + 2H

2

O + 658 kJ. 

2) 2HNO

3

 + O

2

 = 2HNO

3

 + 180 kJ. 

4FeCO

3

 + 6H

2

O + O

2

 = 4Fe(OH)

3

 + 4CO

2

 + 167 kJ ,  

2H

2

 + O

2

 → 2H

2

O + 575 kJ. 

Oltingugurt bakteriyalari H

2

S hosil bo‘ladigan suv xavzalarida keng tarsalgan. 

Bular H

2

S →S – H

2

SO

4

 gacha oksidlaydi. 

2H

2

S + O

2

 = 2H

2

O + S. 

S + 2H

2

O + 3O

2

 = 2H

2

SO

4

 + 479 kJ. 

Oltingugurt  bakteriyalari  tabiatda  keng  tarqalgai  bo‘lib,  S  ning  tabiatda 

aylanib  turishida  muhim  ahamiyatga  ega.  Bulardan  tashqari,  hujayrasida 

(bakteriopurpurin)  pigment  bo‘lgan  qirmizi  va  yashil  rangli  oltingugurt 

bakteriyalari ham ma’lum. Qirmizi rang bakteriyalar hujayrasida ximiyaviy tarkibi 

jihatidan  karotinoidlarga  (likopin  gruppasiga)  yaqin  turuvchi  bakteriopurpurun  va 

havoda oksidlanganda  xlorofillga  yaqin  mahsulot hosil qiluvchi  yashil  pigment—

bakterioxlorin uchraydi. 

Vannil  aniqlashicha,  bakteriyalarda  boradigan  fotosintez  protsessi  yashil 

o‘simliklarda boradigan fotosintszdan farq qiladi. Agar yashil o‘simliklarda avval 

suv  molekulasn  fotolizga  uchrasa  va  O

2

  suvdan  ajralsa,  bakteriyalarda  suv 

fotolizga  uchramaydi  va  N  boshqa  moddadan  olinadi.  Shuning  uchun  O

2

 

ajralmaydi. 

Qirmizi  rang  bakteriyalarda  fotosintsz  anaerob  sharoitda  boradi.  Bu 

bakteriyalar  2  oilaga:  hujayrasida  8  tomchi  shaklida  to‘planadi  va  hujayrasida  S 

uchramaydi,  bular  N

2

S  ni  oksidlay  olmaydi  va  organik  moddalar  bo‘lgan  oziq 

muhitida o‘sa oladi)ga bo‘linadi. Bulardagi fotosintez protsessi xuddi qirmizi rang 

bakteriyalardagiga o‘xshash boradi, faqat O

2

 ajralmaydi. Qirmizi rang bakteriyalar 

orasida avtogeterotroflar va avtotroflar ham bor. 

Yashil rang oltingugurt bakteriyalari hujayrasida yashil rangli bakterioveridin 

pigmenti  bo‘ladi.  Ular  N

2

S  ni  o‘zlashtirib,  SO

2

  ni  kaytaradi,  hujayrasida  oz 

miqdorda  bakterioxlorofill  va  karotinoidlar  uchraydi.  Xemosintez  protsessida 

organik  moddalar  ko‘p  miqdorda  to‘planmaydi,  shuning  uchun  ham  xemosintez 

fotosintez  protsessi  singari  keng  tarqalmagan,  chunki  fotosintez  protsessida  hosil 

bo‘lgan organik moddalar barcha tirik organizmlar uchun oziq manbai hisoblanadi.