Selçuklu yükseliŞ DÖnemi

---

 

 

 

SELÇUKLU 

YÜKSELİŞ 

DÖNEMİ 

MÂVERÂÜNNEHİR 

FAKİHLERİ VE FIKIH İLMİNE KATKILARI 

Ömer MENEKŞE



 

 

 

 

GİRİŞ 

Orta Asya’da Ceyhun (Amuderya) ve Seyhun (Siriderya) nehirleri 

arasında  yer  alan  bölge,  Orta  çağ  İslâm  dünyasında  Mâverâünnehir 

(nehrin  öte  tarafı)  adıyla  anılmıştır.  Buhara  ve  Semerkant  gibi  ilim 

merkezleri bu bölgede gelişmiş, İslâm medeniyetine katkı sağlamış çok 

sayıda din ve fikir adamı bu iklimde yetişmiştir.

1

 Ayrıca Türkler, İslâm 

dinini  Mâverâünnehir  kanalıyla  benimsemiş  ve  Türk-İslâm  kültürünün 

temelleri  bu  coğrafyada  atılmıştır.  Selçuklu  medeniyetini  de  besleyen 

bu kültür, Oğuz göçleriyle Anadolu’ya taşınmış ve Anadolu Türklüğüne 

kaynaklık etmiştir. 

Emevîler  zamanında  fethedilen,  Abbasîler  tarafından  bir  İslâm 

beldesi  haline  getirilen  Mâverâünnehir’i  devralan  Sâmânîler  de 

bölgede  istikrarı  sağlamış,  ilmî,  kültürel  ve  iktisadî  gelişmenin  önü 

açmışlardır.  

Sâmânîler’in 

Mâverâünnehir’de 

Karahanlılarla, 

Horasan 

bölgesinde ise Gaznelilerle yaptığı mücadelelerde yenilerek 395/1005 

yılında  ortadan  kalkması  ile  yeni  bir  güç  olarak  ortaya  Selçuklular 

çıkmıştır. Selçuklular da Gazneliler karşısında kazandıkları Dandanakan 

zaferiyle  (431/1040)  Horasan  bölgesinde  müstakil  bir  devlet  kurarak 

hızla  genişlemişler,  sonraki  süreçte  de  Mâverâünnehir  bölgesinde 

hakimiyetlerini tesis etmişlerdir. Melikşah zamanında Selçuklulara tâbi 

olan  Doğu  ve  Batı  Karahanlılar’ın  tâbiiyeti  son  Büyük  Selçuklu  Sultanı 

Sencer’in ölümüne (ö. 552/1157) kadar devam etmiştir.

 2

 

 

 



   Doç. Dr. Ömer Menekşe, Diyanet İşleri Başkanlığı, Başkanlık Müşaviri, (omenekse@ 

gmail.com) 

1

   Osman Gazi Özgüdenli, “Mâverâünnehir”, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Erişim 

09  Mayıs  2021);  Osman  Aydınlı,  Semerkand  Tarihi-Fethinden  Sâmânîler’in  Yıkılışına 

Kadar- (Ankara: TDV İSAM Yay., 2018), 396. 

2

   Özgüdenli,  “Mâverâünnehir”;  İbrahim  Kafesoğlu,  Selçuklu  Tarihi  (İstanbul: 

Başbakanlık  Kültür  Müsteşarlığı  Kültür  Yay.,  1972),  38;  Fatih  Erkoçoğlu,  “Büyük 

Selçuklu  Hâkimiyetinde  Mâverâünnehir”,  Prof.  Dr.  Fuat  Sezgin  Anısına  Geçmişten 

 

 

---