Selçuklu yükseliŞ DÖnemi
Yüklə 1,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ömer MENEKŞE
Belh, Buhara ve Semerkant olmak üzere bölgeye yayılmasıyla başlamıştır. Nitekim V. (XI.) asırdan itibaren Mâverâünnehir’de pek çok ilmî merkez ve fıkıh havzası 6 ortaya çıkmıştır. Bu havzalardan Buhara ve Semerkant, Hanefî fıkıh anlayışını geliştirmede bu ekolün geleneksel merkezi olan Irak-Bağdat’ın önüne geçmiş, bu durum Irak meşâyihi/ Mâverâünnehir meşâyihi tarzında bir ayrım ile Mâverâünnehir Hanefiliğini oluşturmuş ve yaklaşık üç asır boyunca Hanefî fıkıh ekolünün en önemli eserleri Mâverâünnehir’de üretilmiştir. 7
Hicri V. yüzyıldan itibaren Hanefiliğin ağırlık merkezi haline gelen Mâverâünnehir’de özellikle Selçuklular idaresindeki Karahanlılar devrinde 300 kadar fakih yetişmesi ve bunlara ait %98’i Hanefî fıkhına dair 350’den fazla eserin vücuda gelmesi dikkate şayandır. 8
güden mezhep imamları hakkındaki menâkıb kitaplarının yanı sıra mezhebin görüşlerini savunan, izah eden müstakil ve geniş kapsamlı eserler ile mezhebin doktrinini özetleyen metin ya da muhtasar adıyla anılan el kitapları kaleme almışlardır. 9 Dolayısıyla fıkıh, özellikle kendilerinden “Mâverâünnehir Ulemâsı” veya “Mâverâünnehir Ekolü” diye söz ettiren Hanefilerin eserleriyle taçlanmış ve fıkıh adına yapılan hizmetler, Hanefi fıkhının gelişerek yaygınlaşmasını sağlamıştır. 10
Bölgede az sayıda Şafiî fukahâsı olup Hanbelî ve Malikî mezhebine mensup fakihler ise pek yoktu. Hanefi mezhebinin Irak ve Horasan’dan sonra en çok yaygın olduğu yer Makdisî’nin “âlimler menbaı” olarak tavsif
ettiği 11
Mâverâünnehir topraklarıydı. Zira Hanefilik Mâverâünnehir’de silsileler halinde bir nevi aynı aileye bağlı Hanefi
6 Fıkıh mezheplerinin muayyen bazı bölgelerde yoğunlaşarak söz konusu bölgenin fıkhî karakteristik özelliğini ifade etmesi. (Orhan Çeker- Fatiha Bozbaş, “Fıkıh Havzalarına İlişkin Bir Deneme”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 34 (2019), 4, 41. 7 Murteza Bedir, Buhara Hukuk Okulu: Vakıf Hukuku Bağlamında X-XIII. Yüzyıl Orta Asya Hanefi Hukuku Üzerine Bir İnceleme (Ankara: TDV. İSAM Yay., 2019), 27, 56; Yusuf Şen, “Mâverâünnehir Fıkıh Kültürünün Etkileri (Kırgızistan Örneği)”, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 56 (2016), 1410. 8 Kavakçı, Karahanlılar Devrinde Māvarā’ al-Nahr İslâm Hukukçuları, 305-307; Ahmet Yıldırım, “Orta Asya’da İslâmî İlimlerin Ortaya Çıkışı ve Gelişimi”, Orta Asya’da İslâm -Temsilden Fobiye-, ed. Muhammet Savaş Kafkasyalı, (Ankara-Türkistan 2012), 2/670.
9 Yıldırım, “Orta Asya’da İslâmî İlimler”, 671; Başoğlu, “Hicrî Beşinci Asırda Fıkıh”, 118-119. 10 Aydınlı, Semerkant Tarihi, 405, 440. 11 Münteha Maşalı, “Makdisî Ahsenü’t-Tekâsim’i Bağlamında Fıkıh Coğrafyası/Fıkhın Coğrafyası”, Usûl: İslam Araştırmaları, 25 (2016), 95.
|