3-mavzu. Klassik psixoanaliz va uning modifikatsiyalari 2-ma’ruza Reja

Zamonaviy  psixoanalizning  asosiy  yo’nalishlari  egopsixologiya  (X. 

Gartmann, A. Freyd, E. Erikson). 

Amerikalik  psixolog  E.Erikson  (1902—1994)  ego-psixologiya  yo‘nalishining 

vakili  sifatida  mashhurdir.  Erikson  nazariyasi  Anna  Freyd  nazariyasi  kabi 

psixologik  tahlil  amaliyotidan  keyin  yuzaga  keldi.  E.Eriksonning  o‘zi  tan 

olganiday,  Yevropadan  emigratsiya  qilingach  yashagan  urushdan  keyingi 

Amerikada  kichik  bolalardagi  xavotirlilik,  hindlardagi  umidsizlik,  urush 

veteranlaridagi  sarosima,  natsist  (german  fashist)laridagi  shafqatsizlik  kabi 

ko‘rinishlarni  tushuntirish  va  korreksiya  qilish  talab  qilinadi.  Bu  barcha 

ko‘rinishlarga  psixoanalitik  yondashuv  nizo  mavjudligini  ko‘rsatdi,  Z.Freydning 

ishlari esa nevrotik nizolarni birmuncha o‘rganilgan insoniy axloq aspekti qila oldi. 

Biroq  E.Erikson  sanab  o‘tilgan  ommaviy  ko‘rinishlarni  nevrozning  faqat  analogi 

deb  hisoblamaydi.  Uning  fikriga  ko‘ra,  insoniy  «Men»ning  asoslari  jamiyatning 

ijtimoiy  uyushtirilishida  ildiz  otadi.  E.Erikson  «Men»  va  jamiyat  munosabatlari 

haqidagi psixoanalitik konsepsiyani yaratdi. Shu bilan birgalikda, uning konsep103 

siyasi  —  bu  bolalik  konsepsiyasidir.  Uzoq  muddatli  bolalikka  ega  bo‘lish  aynan 

insonga xos. Bundan tashqari, jamiyatning rivojlanishi bolalikning uzayishiga olib 

keladi. «Uzoq davom etuvchi bolalik insonni texnik va intellektual mazmunda o‘z 

ishiga  mohir  odam  qilib  qo‘yadi,  biroq  u  insonda  butun  umr  hissiy  yetilmaganlik 

izini qoldiradi», — deb yozadi E.Erikson. 

E.Erikson  shaxs  tuzilmasini  xuddi  Z.Freyd  kabi  talqin  qiladi.  Agar  kundalik 

hayotimizning  qaysidir  lahzasida,  deb  yozadi  u,  biz  to‘xtab,  o‘zimizdan,  ayni 

daqiqada  nimalarni  orzu  qilganimizni  so‘rasak,  unda  bizni  qator  kutilmagan 

kashfiyotlar  kutadi:  biz  taajjub  bilan  fahmlaymizki,  bizning  fikrlarimiz  va 

tuyg‘ularimiz  nisbiy  muvozanat  holatidan  goh  u,  goh  bu  tomonga  o‘zgarib, 

ikkilanishni  sodir  etadi.  Bu  holatdan  bir  tomonga  og‘sak,  bizning  fikrlarimiz  biz 

istagan  narsaga  nisbatan  qator  fantastik  g‘oyalarni  tug‘diradi;  boshqa  tomonga 

og‘gancha  biz  to‘satdan  burch  va  majburiyatlar  to‘g‘risidagi  fikrlar  hukmi  ostida 

qolamiz,  biz  endi  nimalarni  istashimiz  haqida  emas,  balki  nimalar  qilishimiz 

kerakligini  o‘ylaymiz;  uchinchi  holat,  bu  chegaralar  o‘rtasida  go‘yoki  «jonsiz 

nuqta»,  eslash  qiyinroq.  Bu  yerda  qayerdaki  biz  104  o‘zimizni  kamroq  anglagan 

joyimiz,  E.Erikson  fikriga  ko‘ra,  biz  hammasidan  ko‘ra  ko‘proq  o‘zligimizni 

anglaymiz,  o‘zimiz  bo‘lamiz.  Shunday  qilib,  qachonki  biz  istasak  —  bu  «U», 

---

qachonki biz  majburmiz  —  bu  «Boshqa  Men», «jonsiz nuqta»  esa  —  bu  «Men». 

Bu  ikki  instansiyalar  chegaralari  o‘rtasida  doimiy  ravishda  muvozanatlashgancha 

«Men»  odamga  jadal  istaklar  va  «vijdon  kuchi  bilan  bostirilganlar»  o‘rtasida 

murosaga kelish imkonini beradigan himoya mexanizmlaridan foydalanadi.