Kastamonu üNĠversġtesġ

Değerlendirme 

Azerbaycan  bölgesi  Ġslam  fırkalarının  geniĢçe  yayıldığı  bölgelerdendir.  Haricilik, 

Mutezile,  ġiilik,  ġafiilik  ve  Hanefilik  gibi  ameli  ve  itikadi  ekoller  ilk  dönemlerden  itibaren 

bölgede  etkisini  göstermiĢtir.  Bazı  ekoller  zamanla  ortadan  kaybolsa  da  bazıları  günümüze 

kadar  varlığını  sürdürmüĢlerdir.  Varlığını  günümüze  kadar  sürdüren  mezheplerden  biri  de 

Hanefiliktir.   

Hanefiliğin  Azerbaycan‘da  yayılması  konusundaki  çalıĢmaların  çok  sınırlı  olduğunu 

söyleyebiliriz.  AraĢrıtmalarımız  sonucunda  ve  bölgede  kurulan  devletler,  bölgeye  göçler  ve 

mezhebi  açıdan  kaleme  alınan  eserlere  bakıldığında  Hanefiliğin  hicri  üçüncü  asırdan  sonra 

yayıldığını görmektedyiz. Bunu hem ġirvanĢahlar hem de diğer devletlerin mezhebi eğilimleri 

ortaya koymaktadır.  

Selçuklularla  birlikte  bölgenin  mezhebi  eğiliminde  önemli  değiĢikleklerin  olduğu 

görülmektedir.  Nitekim  Selçukluların  Ehl-i  Sünnet  mezheplerine  olan  olumlu  yaklaĢımı, 

Hanefiliğe  olan  müsbet  yaklaĢımları  bölgede  Hanefi  yayılıĢına  ciddi  Ģekilde  etki  etmiĢtir. 

Selçukluların  Azerbaycan  bölgesini  elde  ettikten  sonra  bölgede  mezhebi  faaliyetleri 

derinleĢmiĢ,  Hanefilik  bölgenin  etkili  akımlarından  birine  dönüĢmüĢtür.  Özellikle  kurulan 

medreseler Hanefi itikadının yaygınlaĢması açısında ciddi etkide bulunmuĢtur.  

Hanefi  bir  zümrenin  yetiĢtiği  âlimlerin  eserlerinden  de  gözükmektedir.  Hanefiliğin 

yayılmasıyla  onlarca  Hanefi  âlimin  ortaya  çıkmasına  zemin  hazırlamıĢtır.  Berdei,  ġirvani, 

Berdici, Karabaği gibi âlimler bunlardan bir kaçıdır.  

Ehl-i  Sünnet  mezheplerinin  gerileme  süreci  Safevilerin  bölgedeki  mezhebi 

faaliyetleriyle  sekteye  uğramĢtır.  Safevilerin  Tebriz‘i  ele  geçirdikten  sonra  bölgedeki 

ġiileĢtirme  faaliyetleri  Hanefi  alimlerin  bölgeden  göç  etmesine  neden  olmuĢtur.  Bu 

alimlerden bir  çoğunun  arap ülkerine gittiği  bilinmekle birlikte, bir  çoğunun da Osmanlı‘ya 

hicret etmiĢlerdir.  

Sonuç  olarak  Ģunu  ifade  edebiliriz  ki,  hicri  3.  asrın  ortalarından  yayılmaya  baĢlayan 

Hanefilik,  bölgede  yaygınlık  kazanmıĢ,  bazı  devlertlerin  resmi  mezhebi  haline  gelmiĢtir. 

Zaman zaman Hanefilik  üzerine baskılar artsa da mezhep kendi  varlığını  devam  ettirmiĢ ve 

günümüzde de varlığını devam ettirmektedir.