Ma’ruza matni pedagogika instituti Tarix fakulteti talabalari uchun “Tarix o'qitish metodikasi” fanini o’rganishda yordamchi ma’ruza matni bo’lib, unda mazkur fanning dolzarb muammolari yoritilgan

Uchinchidan: Balandparvoz iboralar yig’indisidan tashkil topgan  «vataniarvarlik» partiya 
hujjatlarida nazariy jihatdan asoslanib,    «sovet   jamiyatining   o’tgan   davr   ichida   qo’lga 
kiritilgan  asosiy  yutug’i  bu  yagona  sovet  xalqlarining  shakllantirishdir!»  deb,  xalq  maorifi 
xodimlari oldiga, jumladin tarix o’qituvchilariga yosh avlodni alohida olingan ma'lum bir xalq, 
millatning  milliy  va  ma'naviy  an'analari  ruhida  emas,  xayolan  «shakllaigan»  sovet  xalqi 

---

vatanpavarligi ruhida tarbiyalashni singdnrishga undar edi. Shunday ekan, bugungi kun tarix fani 
o’qituvchisi tarix ta'lnmini targ’ib etishda ayrim tarixiy shior va chaqiriqlarning ma'lum tarixiy 
davr,  tarixiy  sharoit  va  uning  manfaatidan  kelib  chiqqan  bo’lishi  sabab  va  mohiyatlarini  ham 
tarix  o’qitish  metodikasidagi  eng  asosiy  talab  va  tushuncha  yo’nalishidan  kelib  chiqib  unga 
mutlaq rioya etish lozim. 
Masalan,  o’qituvchi  «1941  -  45  -  yillarda  O’zbekiston»  mavzusini  o’tar  ekap,  fanlararo 
aloqa      metodidan  foydalanib,  o’quvchilar  e'tiborini  G’.G’ulomning  urush  yillarida  umumxalq 
shioriga  aylangan  «buyuk  Vatanning  buyuk  farzandi,  bilib  qo’yki  seni  Vatan  kutadi»  degan 
chaqirig’iga jalb etadi.Bu shior so’zsiz o’z davrining jangovar chaqirig’i yozuvchining fuqarolik 
burchini  vijdonan  ado  etishdagi  oliy  mezon  edi.  Boshqacha  qilib  aytganda,  sovet  yozuvchisi 
ustqurmaning  faol  elementi  sifatida  o’z  bazisiga  sodiq  xizmat  qilishi  kerak  edi.  Boshqacha 
bo’lishi mumkin ham emas edi. Lekin o’sha suronli 40 – yillarda «Buyuk Vatan» tushunchasiga 
ega o’zini  azaliy orzusi o’z mustaqilligiga erishgan xalq  – o’zbeklarga bugungi kunda qanday 
munosabatda  bo’lishimiz  kerak?  Shu  chaqiriq  o’sha  davrdagi  «Vatan»  tushunchasi  bugungi 
kunda ham o’z mohiyatini saqlab turibdimi? Buning uchun dars jarayonida 4) faqatgina darslik 
materiali  bilan  kifoyalanib  qolmasdan,  mavzuga  dior  qo’shimcha  adabiyotlar,  turli  metodik 
vositalardan,  jumladan  ekran  qo’llanmalari,  magnitofon  yozuvlari,  teledarslar,  mavzuning 
mazmuniga  qarab  muzey  darslari  yoki  seminar  darslaridan  maqsadga  muvofiq  foydalanmog’i 
kerak. 
Bugungi kunda mamlakatimizning bozor iqtisodiga o’tishi munosabati bilan o’quvchilarni 
o’qishga qiziqishlari borasida turlicha yondashish, qiziqishlarini bir xil emasliklari yaqqol ko’zga 
tashlanmoqda.  Ularni  o’rab  turgan  ijtimoiy  muhit  o’quvchi  yoshlarimiz  dunyoqarashlarida  o’z 
tamg’alarini  qoldirmoqda.  Bunday  sharoitda  tarix  o’qituvchisining  vazifasi  sinfda  mavjud 
bo’lgan barcha o’quvchilar diqqat – e’tiborlarini ularga nisbatan diferensiatsiya usulini qo’llab, 
bir  vaqtda  ularning  hammalari  uchun  maqbul  bo’lgan  tarixiy  materilni  bayon  qilish  bilan, 
ikkinchi  tomondan  har  bir      o’quvchining      qiziqishlarini      hisobga      olgan      holda      unga 
individual yondashmoqqa harakat qilmog’i kerak. 
Dars  jaryonida  o’quvchilar  faoliyatiga  differensial  yondashuv  qanday  nazorat  etilsa, 
ularning  uy  vazifalarini  bajarishlarini  nazorat  etish  ham  shunday  amalga  oshirib  borilmog’i 
kerak. 
Shuni  aloxida  takidlab  o’tish  lozimki,  tarix  darsining  mazmuni  mustaqil  O’zbekiston 
Respublikasining  yoshlar  orasida  olib  boriladigan  mafkuraviy  ishlar  vaznfalariga  mos  kelishi, 
tarix o’rganishning turmush bilan aloqasini bog’langanligida, O’zbekiston kelajagi buyuk davlat 
bo’lishini nazariy va amaliy ishlar bilan bog’lab olib borishga yo’naltirilgan bo’lmog’i kerak. 
Tarix darslar o’quvchi  yoshlarda shunday qat'iy tushunchani mustahkam  shakllantirmog’i 
kerakki,  Prezidentimiz  I.A.Karimovning  O’zbekiston  Respublikasi  Oliy  Kengashi  XV 
sessiyasida  alohida  qayd  etib  o’tganidek,  «Kelajak  o’z  —  o’zidan  kelmaydi.  U  bugungi 
mashaqqatli  mehnat  bilan  yaratiladi.  Bugun  yaratgan  ishlarimiz  kelajakka  ham  o’tadi.  Agar 
bugun shoshilib nimanidir unutsak, kelajak avlodlar o’sha narsadan mahrum bo’ladilar. Jamiyat 
madaniyatsiz, ma'naviy – axloqiy qadriyatlarsiz yashay olmaydi. Ularni pisand qilmagan jamiyat 
pirovardi – oqibatda tanazzulga yuz tutadi» degan konsepsiya bilan yo’g’rilgan bo’lmog’i kerak. 
Tarix  darslari  samaradorligini  oshirib  borish  uchun  o’qituvchi  tarix  fanining  rivojlanib 
borishini doimiy ravishda kuzatib bormog’i lozim. Ayniqsa, yuqori sinf o’quvchilarini tarixdan 
chop  etilayotgan  yangi  asarlar  mazmuni  bilan  tanishtirib  borishlari  o’quvchi  yoshlarda  tarixni 
o’rganishga bo’lgan qiziqishlarini yanada o’sishiga olib keladi.