201314 GӘLӘCӘYİn durumu
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Regional Mülahizәlәr
- Asiya vә Okeaniya
- Latın Amerikası
- Şimali Amerika
|
201314 GӘLӘCӘYİN DURUMU 1. DAYANIQLI İNKİŞAF Hamı üçün dayanıqlı inkişafa necә nail olmalı? İqlim Dәyişikliyi üzrә Hökumәtlәrarası Panel (IPCC) ötәn üç onilliyin hәr birinin ardıcıl şәkildә daha isti olduğu vә Şimal Yarımkürәsindә son 1,400 il әrzindә ötәn 30 ilin әn isti dövr olduğu vә әgәr bütün CO2 emissiyaları dayandırılsa belә, “İqlim dәyişikliyinin әksәr aspektlәrinin bir çox әsrlәr mövcud olacağı”, buna görә dә dünyanın bu mәsәlәyә daha ciddi şәkildә yanaşmalı olması barәdә mәlumat verir. 10 may 2013cü il tarixdә Havay adalarında ölçüldüyü kimi hәr gün atmosferә buraxılan CO2nin gündәlik orta miqdarı 400 ppmdәn artıq olmuşdur. 2012ci ilin oktyabr ayında bu göstәrici 391.03 ppm; 2011ci ilin oktyabr ayında 388.92 ppm vә 2010cu ilin oktyabr ayında isә 387.15 olmuşdur. NASA 2013cü ilin 58.3°Fnin qeydә alındığı yeddinci әn isti il olduğu vә NOAA isә bunun tarixdә dördüncü әn isti il olduğu vә 58.3°Fnin qeydә alındığı barәdә mәlumat vermişlәr. İstәnilәn halda, dünya istilәşmәyә davam edir; ötәn 13 il qeydә alınan әn isti 15 il sırasında yer alır. IPCC dәniz sәviyyәsinin 1901ci ildәn 2010cu ilәdәk 19 sm qalxdığını vә әsrin sonuna әlavә olaraq 26 – 98 sm qalxa bilәcәyi haqda mәlumat verir.
2 ekvivalentinin tәxminәn 50.1 qiqatonunu tәşkil edir. Tәbiәt ildә bunun tәxminәn yarısını udur, lakin bu udma qabiliyyәti getdikcә azalmaqdadır. Karbon dövriyyәsindә bәrabәrliyә nail olmaq vә udma qabiliyyәtinin eyni sәviyyәdә qalması üçün biz bu göstәricini ildә 26 GtCO2eyә azaltmalıyıq, bu da siyasi vә iqtisadi baxımdan qәbuledilmәz hesab olunur. Siyasi baxımdan qәbul edilәn hәdәf 2100cü ilә 2 0 C artımı nәzәrdә tutur ki, bu da 2020ci ilә tәxminәn 44 GtCO2yә azalma tәlәb edir. Biznesdә ümumi fәaliyyәt planı 2020ci ilә tәxminәn 56GtCO2eyә artımı nәzәrdә tutur. Okeanlar atmosferdә CO2ni (hazırda tәxminәn 25%) udur vә әgәr әsirlәr olmasa da, on illәrlә insanın yaratdığı CO2ni udmaqda davam edәcәk, bu da turşuluğu artırır vә mәrcan qayalıqlara vә digәr dәniz varlıqlarının hәyatına tәsir göstәrir. Uzun illәr atmosferdә artan CO2 olduqca zәhәrli qaz olan hidrogen sulfidi atmosferә buraxan mikrobların yayılmasına gәtirib çıxardır. Okean sәthindә olan pH artıq sәnayedәn әvvәlki vaxtlardan bu günәdәk tәxminәn 0.11 pH vahidә azalmış vә әgәr bu cür davam etmiş olarsa, bu әsrin sonunda dәniz ekosisteminә mәhvedici tәsir göstәrmәklә 0.30.4ә düşәcәyi ehtimal olunur.
Әgәr 1 saylı Әlavәdә göstәrilәn ölkә öhdәliklәri tam şәkildә yerinә yetirilmiş olarsa, onun emissiyaları 2020ci ilә nәzәrdә tutulan sәviyyәyә, yәni 1990cı ilin 1218%dәn aşağı sәviyyәyә çatacaq, bununla belә onların qeydşәrtsiz öhdәliklәri yerinә yetirilmiş olarsa, azalma yalnız 1990cı il sәviyyәsindәn 5% aşağı olacaq. Hәmçinin, atmosferdә CO 2 nin 450 ppmdәn artıq olmaması mәqsәdinin düzgün olmadığı vә bu göstәricinin 350 ppmә salınmalı olması, yaxud әks halda iqlim dәyişikliyinin bәşәriyyәtin onu qarşısını ala bilmәk iqtidarında olmadığı sәviyyәyә qalxa bilәcәyi kimi narahatlıq artmaqdadır. Beynәlxalq sәviyyәdә ticarәt üçün istehsal olunan mallardan gәlәn emissiyalar Kioto Protokolunda nәzәrdә tutulan emissiya mәhdudlaşdırılmasından daha çoxdur. 2012ci ildә könüllü karbon bazarlarının hәcmi 4% artmış, lakin dünya miqyasında fәaliyyәt göstәrәn müәssisәlәrin karbon bazarlarının qaçılmaz olması ilә bağlı planlar qurmalarına baxmayaraq, bu göstәrici mәhdud qiymәtlәrin düşmәsi sәbәbindәn 11% $523 milyona düşmüşdür.
Hәyati vә iqtisadi tәmәlin әsasını qoyan qlobal ekosistem xidmәtlәri $16 – 64 trilyon civarında qiymәtlәndirilir. Bu xidmәtlәr tәbiәtin ehtiyatların yerini doldurmasından daha sürәtlә azalır. İnsan fәaliyyәti Yer kürәsinin buzla örtülmәmiş torpaq sәthinin 43%ni әhatә edir vә bu sahәyә iki dәfә artıq tәsir göstәrir. ABŞ vә Avropanın arı ailәlәrinin yarısının son bir neçә onillik әrzindә mәhv olduğu vә әrzaq mәhsullarımızın çox hissәsinin arı tozlanmasından asılı olduğunu yalnız az sayda insan dәrk edir. 18 ildәn sonra (2030cu ilә) demoqraflar bu ekosistem xidmәtlәrindәn yararlanmaq istәyәcәk әlavә 3 milyard orta sinif istehlakçısının olacağı qәnaәtindәdirlәr. 2013cü ildә Ekoloji Borc Günü – insanların tәbiәtin verә bilәcәyindәn artıq resurslardan istifadә etdiklәri tarixdir vә bu tarix, 2012ci ildәkindәn iki
gün qabaq, 20 avqustda başa çatmışdır. Ekoloji Borc Günü hәr il orta hesabla 3 gün tez başa çatır. Әgәr biz öz iqtisadi, ekoloji vә sosial davranışımızı yaxşılaşdırmasaq, onda yaxın 100 il әrzindә bizi fәlakәt gözlәyir. Sәrvәtin Nәzәrә alınması vә Ekosistem Xidmәtlәrinin Qiymәtlәndirilmәsi, qlobal tәrәfdaşlıq ekosistemin nәzәrә alınması vә onun milli siyasi tәhlilә daxil edilmәsinә dair rәhbәr göstәrişlәri işlәyib hazırlayır.
Yer kürәsini Müşahidә edәn Qrup Biomüxtәlifliyi Müşahidә Şәbәkәsi (GEO BON) qlobal miqyasda biomüxtәlifliyi müşahidә etmәyin tәşkil edilmәsi vә yaxşılaşdırılması üçün yaradılmış vә siyasi kursu müәyyәn edәnlәr, ekspertlәr vә digәr istifadәçilәrin nәticәlәrә çıxışını daha da asanlaşdırmışdır.
İstixana qazlarının yaranmasından әn az rol oynayan daha kasıb ölkәlәr iqlim dәyişikliyi tәsirinә әn çox mәruz qalan tәbәqәlәrdir, çünki onlar kәnd tәsәrrüfatı vә balıqçılıq fәaliyyәtindәn asılıdırlar vә bu çәtinliyin öhdәsindәn gәlmәkdәn ötrü maliyyә vә texnoloji resurslara ehtiyac duyurlar. 8lik ölkәlәri 50 milyon insanı yaxın 10 il әrzindә yoxsulluq durumundan xilas etmәk üçün dayanaqlı vә hәrtәrәfli kәnd tәsәrrüfatı artımına nail olmaq mәqsәdi güdәn Yeni Әrzaq Tәhlükәsizliyi vә Qidalanma Alyansını maliyyәlәşdirmişlәr. İqlimin Maliyyәlәşdirilmәsi üzrә Qlobal Mәnzәrә 2013 qlobal iqlim maliyyәlәşdirilmәsinin 2012ci ildә $359 milyard tәşkil etdiyini vә bunun da 62%nin özәl sektor tәrәfindәn tәmin edildiyini göstәrir. Әtraf Mühit üzrә BMT proqramının Yaşıl İqtisadiyyata Doğru hesabatına görә 10 әsas sektora qlobal ÜDMin 2%nin (ildә $1.3 trilyon) yatırılması aşağı karbonlu, resurslara qәnaәt edәn yaşıl iqtisadiyyata keçidә zәmin yaradar vә bu da adambaşına gәliri artıra vә adi biznes fәaliyyәti ilә müqayisәdә 2050ci ilә ekoloji izi tәxminәn 50% azalda bilәr. Bununla belә, dünya qlobal ÜDMin 12%ni subsidiyalara sәrf edir ki, bu da çox vaxt resurslardan dayanaqsız istifadәyә gәtirib çıxardır. Ötәn әsrdә qlobal sәrfiyyat 10 qat artmış vә bu göstәrici hazırkı dövrlә müqayisәdә 2025 ci ildә ikiqat arta bilәr.
İqlim dәyişikliyini tәhlükәli hallar sürәtlәndirә bilәr: tundralarda buzun/qarın әrimәsi daha çox metan buraxmaqla az işıq әks etdirir vә daha çox istilik udur vә bu da öz növbәsindә qlobal istiliyi artırır vә tundranın böyük hissәsinin әrimәsinә gәtirib çıxardır; isinәn okean suları dәniz dibindәn metan hidratlarını havaya buraxır vә daha çox buzun әrimәsinә sәbәb olur vә bu da sonradan suyu isidir vә atmosferә daha çox metan hidratları buraxır; metan hidratlardan istifadә vә ya daha dәrin dәniz diblәrinin oyanması atmosferә daha çox metanın buraxılmasına gәtirib çıxardır vә qlobal istiliyi sürәtlәndirir; qütb rayonlarında buzun әrimәsi daha az işıq әks etdirir, daha çox istiliyi udur vә bu da buzların әrimәsinә gәtirib çıxarır.
Buzlaqlar әriyir, qütb buzlaqlarının üst sәthlәri nazilir vә mәrcan qayalıqları mәhv olurlar. Dünyanın qum qatı dağılır vә 60 ildәn sonra aşına bilәr. balıq ehtiyatının tәxminәn 30%i artıq mәhv olmuş vә mәmәli heyvanların 21% vә bitkilәrin 70% isә tәhlükә altındadır. Okeanlar hәr gün 30 milyon ton CO 2 udur vә turşuluqlarını artırırlar. Ölü zonaların – olduqca az oksigeni olan sahәlәrin sayı 1960cı illәrdәn bәri hәr onillikdә iki dәfә artmaqdadır.
AmerikaÇin Apollon 10illik mәqsәdi kimi vә qlobal R&D NASA strategiyası kimi iqlim dәyişikliyinә diqqәtin yönәldilmәsi, әsas diqqәtin elektriklә işlәyәn avtomobillәr, duzlu su ilә suvarılan kәnd tәsәrrüfatı, karbonun toplanması vә yenidәn istifadәsi, günәş enerjisi sistemlәri, maqnitoplanlar, şәhәr sistemlәri ekologiyası, heyvan artırmadan tәmiz әt әldә edilmәsi, vә daha yaxşı qәrarlar qәbul edilmәsi vә bunların hamısının izlәnmәsi üçün qlobal iqlim dәyişikliyi üzrә kollektiv idrak sistemindәn istifadә vaxtı çatmışdır. Heyvan artırmadan sırf әt artımı 96% az istixana qazları emissiyasına, 45% az enerjidәn istifadәyә gәtirib çıxardacaq vә torpaqdan istifadәni 99% vә әt üçün artırılan heyvanlarla müqayisәdә sudan istifadәni 96% azaldacaq. Bu texnologiyalara karbon emissiyaları üzrә vergilәr, son hәdd vә ticarәt sxemlәrini dәstәklәyәn siyasәtlәr, meşә qırılmaları miqyasının azaldılması, sәnaye sәmәrәliliyi, kogenerasiya, qoruyub saxlama, tәkrar emal әlavә edilmәli, vә hökumәt subsidiyaları hasil edilәn yanacaqlardan bәrpa edilәn enerji mәnbәlәrinә yönәldilmәlidir. Daha az inkişaf etmiş ölkәlәrdә uğurlu texnologiya vә siyasәtin hәyata keçirilmәsinin yardıma ehtiyacı olacaq.
Әksәr tәdqiqatlar göstәrir ki, iqlim dәyişikliyi ildә $1.2 trilyon hәcmindә xәrc vә ildә 400,000 ölüm halı yaradır. 2030cu ilә bu göstәrici qlobal ÜDMin 3.2%i vә inkişaf edәn ölkәlәr üçün isә ÜDMin 11%ni tәşkil edә bilәr.
Qlobal istilәşmәyә ciddi yanaşılması daha yaxşı konservasiya, daha çox sәmәrәlilik, әrzaq vә enerji istehsalında dәyişiklik, artıq atmosferdә mövcud olan istixana qazlarının azaldılması üçün metodlar vә bir çox illәrdir ki, artıq baş vermәkdә davam edәn iqlim dәyişikliyinә öyrәşilmәsini tәlәb edir. Alimlәr hazırda mәkanda günәşdәn qorunmaq üçün çәtirlәrin necә yaradılması. havadan CO 2 nin sorulması üçün qüllәlәrin yaradılması, yerin altında CO 2 nin udulması, fitoplanktonun artırılması üçün okeanlarda dәmir tozunun yayılması vә sementin istehsal edilmәsi üçün elektrik stansiyalarında karbondan tәkrar istehsal edilmәsi vә bioyanacağın istehsalı üçün yosunların yetişdirilmәsi üzәrindә tәdqiqat işlәri aparırlar. Günәş işığını әks etdirmәk üçün sulfat aerozolların atmosferә yayılması kimi böyük miqyaslı geomühәndislik fәaliyyәti stratosferdә ozon qatının nazilmәsinә, bunun üçün beynәlxalq razılaşmaların әldә edilmәsinә vә gün işığının daha da parlaq vә işıqlı olmasına gәtirib çıxarda bilәr. Digәr tәkliflәrә karbon qazlarının yığılması vә tәkrar istifadәsi üçün kömür zavodlarının müasirlәşdirilmәsi, yanacaqdan sәmәrәli istifadә standartlarının artırılması, elәcә dә vegetarianlığın artırılması (maldarlıq sektoru atmosferә nәqliyyat sektorundan daha çox istixana qazları buraxır) daxildir. Digәrlәri karbon üzrә yeni vergilәri, beynәlxalq maliyyә әmәliyyatları, şәhәrlәrin әhalisinin sayına yenidәn baxılmasını, beynәlxalq sәyahәtlәri vә ekoloji izlәri tәklif edir. Bu cür vergilәr yüksәk mәhsuldarlığa malik beynәlxalq dövlәt/özәl maliyyәlәşdirmә mexanizmlәrinә yardım edә bilәr. Peşәkar şәbәkәlәr vasitәsilә (elmi cәmiyyәtlәrdәn tutmuş Rotari Klublaradәk) kütlәvi dövlәt tәhsil sәylәri siyasi vә digәr liderlәrә daha yaxşı tәzyiq göstәrmәmiz üçün sosial mediadan, mәşhur filmlәrdәn, televiziyadan, musiqi, oyunlar vә yarışlardan istifadә etmәlidirdir.
İqlim dәyişikliyinә yönәlmiş qlobal strategiya olmadan ekoloji hәrәkat hasil edilәn yanacaq vә maldarlıq sәnayelәrinә çevrilә bilәr. Hüquqi bazalar istixana qazlarının sәbәb olduğu ziyanlara görә mәhkәmә işinin açılmasına imkan yaratmalıdır. İqlim dәyişikliyinә uyğunlaşma vә onun azaldılması siyasәtlәri hәrtәrәfli dayanaqlı inkişaf strategiyasına daxil edilmәlidir. Dayanaqlı artım olmadan, milyardlarla insan yoxsulluqla üzüzә qalacaqlar vә sivilizasiyanın әksәr hissәsi mәhv olacaq vә bu da lüzumsuz bir durumdur, belә ki biz artıq kifayәt qәdәr iqtisadi artıma nail olmaqla iqlim dәyişikliyinin hәll edilmәsi yolunu bilirik. Ardıcıl şәkildә beş il müddәtindә yaşıl ÜDM artırılan zaman, yoxsulluq vә istixana qazlarının atmosferә buraxılması azaldılan zaman Çağırış 1 ciddi şәkildә nәzәrdәn keçirilәcәk.
deyil, iqlim dәyişikliyinә uyğunlaşmağa yönәltmәlidir. Quraqlığa davamlı toxumlardan istifadә, ekoloji baxımdan yararlı tәsәrrüfatın yaradılması, qapalı tәsәrrüfat mühiti, sahil boyu dәniz suyundan istifadә etmәklә fermer tәsәrrüfatının yaradılması, meşәlәrin bәrpası, әkin üçün qırılmayandırılma tәcrübәlәrinin azaldılması İPCCnin iqlim dәyişikliyinin Subsaharanın suvarılmayan kәnd tәsәrrüfatı sahәlәrinin 2020ci ilә 50% azalmasına gәtirib çıxarda bilәcәyi proqnozundan uzaq olmaq üçün lazımdır. Әgәr kәnd tәsәrrüfatı tәcrübәlәri dәyişmәzsә vә qlobal istilik 3°Сni keçәrsә, demәk olar ki, Afrika boyu hazırda mövcud olan qarğıdalı, çәltik vә kalış әkin sahәlәri yararsız hala düşәcәk. Sudan 2012ci ildә ilk dәfә olaraq Bt pambığı әkmiş vә bu da onun Cәnubi Afrika, BurkinaFaso vә Misirdәn sonra biotek bitki әkini ticarәti üzrә Afrikada dördüncü ölkәyә çevrilmәsinә gәtirib çıxarmışdır. Saharada günәş enerjisi Afrikanın davamlı inkişafı üçün strateji әhәmiyyәt kәsb edir. Mali merlәrindәn hazırda nikah qeydiyyatı prosesinin bir hissәsi kimi bir neçә ağac әkilmәsi tәlәb edilir. Afrikanın aşağı karbon emissiyasına malik dayanaqlı inkişafa nail olması üçün 2030cu ilә tәxminәn $675 milyard lazımdır; bu faktoru azaltmaq üçün hazırda mövcud olan karbon emissiyası bazarı kifayәt etmir. Tәmiz İnkişaf Mexanizmi, Qırılan Ağaclardan vә Meşәnin Mәhv olmasından yaranan Emissiyanın Azaldılması proqramı vә könüllü proqramdan tam şәkildә istifadә edilmir. Afrikanın ümumi ekoloji izi 2040cı ilә ikiqat artacaq. On Afrika ölkәsi öz milli dәyәrlәrinә tәbii sәrvәtlәrin iqtisadi dәyәrini daxil etmәk öhdәliyi götürmüşlәr.
Asiya vә Okeaniya: Region dünya meqapolislәrinin yarısına malikdir vә bu, iqlim dәyişikliyinә hәssas olan gecәqondularda yaşayan vә sıx mәskunlaşmış yoxsulların әksәriyyәtinin mәskunlaşdığı mәkandır. Ekoloji şәhәr sistemlәrinin sürәtlә tәtbiqi regionun dayanaqlı inkişafı üçün zәruri әhәmiyyәt kәsb edir. Çinin bәrk tullantıları 2005ci ildә gündә tәxminәn 573,000 tondan 2025ci ildә 1.5 milyona artacaq. Kömür tozunun havanı korlaması Çindә qiyamlara sәbәb olmuşdur. 2009cu ildә Yaponiya CO 2
emissiyasını 2020ci ilә 1990cı ildә mövcud olan sәviyyәdәn 25% azaltmağı vәd etmişdi. Hazırda, atom enerjisi olmadan Yaponiya tullantıların 2005ci il sәviyyәsindәn 3.8% endirmәk kimi yeni mәqsәdini bәyan etmiş vә bu da faktiki olaraq 1990cı illә müqayisәdә 3% yüksәliş demәkdir. Şin 2013cü il әrzindә bir neçә şәhәrdә ildә 700 milyon ton CO 2 ni tәnzimlәyәn karbon bazarları açmışdır. Çin CO 2 emissiyasını ciddi şәkildә nәzarәtә almış vә kömür istifadәsini azaltmağı planlaşdırır; havanın çirklәnmәsi bәzi mәktәb, hava limanı vә avtobus marşrutlarının müvәqqәti olaraq bağlanmasına sәbәb olur. Havanın çirklәnmәsinin qarşısını almaqdan ötrü Çin dörd şәhәrdә yeni avtomobillәrin satışına kvota tәtbiq etmiş vә daha sәkkiz şәhәrdә mәhdudiyyәt tәtbiq etmәyi planlaşdırır. Son on ildә Pekindә ağ ciyәr xәrçәngi xәstәliyinin sayı artmışdır. Meşәlәrin qırılmasının Cәnubi vә CәnubŞәrqi Asiya iqliminә tәsirinin daha yaxşı başa düşülmәsinә ehtiyac duyulur. Hindistan öz iqlim dәyişikliyi üzrә fәaliyyәt planını hәyata keçirmәyә başlamış vә bu yaxınlarda Himalayda baş vermiş gözlәnilmәz daşqınları vә torpaq sürüşmәsi kimi tәbii fәlakәtin qarşısını almaq vә / vә ya onun nәticәlәrini azaltmaq üçün daha әlaqәlәndirici, qabaqlayıcı planlaşdırma vә sürәtli cavab reaksiyalarının tәtbiq edildiyi sistemlәrә ehtiyac duyur. Qlobal istilәşmәnin tәsiri sәbәbindәn Kiribatinin 103,000 vәtәndaşının qaçqın hәyatı yaşayacağı gözlәnilir; vә buna görә dә, hökumәt bu tәkrar mәskunlaşmanı hәyata keçirmәk üçün $9.6 milyon vәsait ayırmaqla Ficiyә 6,000 akr torpaq gәtizdirmişdir. Banqladeş ölkәni okean sәviyyәsinin artmasından yaranan tәbii fәlakәtdәn xilas etmәk üçün yeni arxitekturaya ehtiyac duyacaq.
nin tәqdim etdiyi iqlim vә enerjiyә dair yeni 2030cu il tarixli çәrçivә konsepsiyası istixana qazlarının 1990cı il sәviyyәsinә 40%ә endirilmәsini vә bәrpa edilәn enerjinin istehsalını isә 1990cı ilin istehlak sәviyyәsindәn әn azı 27% artırmağı planlaşdırır.
Üzv dövlәtlәr milli mәqsәd vә siyasәtlәrini hәyata keçirmәk üçün çevikliyә malik olacaqlar. Aİ öz 2020 ci il iqlim/enerji mәqsәdlәrinә (İstixana qazlarının emissiyasının 1990cı il sәviyyәsindәn 20% azaltmaq; bәrpa olunan enerjini 20% artırmaq; enerji sәmәrәliliyini 20% artırmaq) nail olmaq yolundadır, lakin Avropanın borc böhranı 2015ci ilә iqlim dәyişikliyi üzrә mәsәlәlәrin maliyyәlәşdirilmәsindә mövcud olan kәsiri $45 milyarda qaldıra bilәr. İqtisadiyyatda mövcud olan hәddәn artıq durğunluq sәbәbindәn, Aİnin karbon qiymәti özünün pik € 30 mәblәğindәn 2013cü ilin әvvәlindә hәr tona tәxminәn €3ya düşmüşdür ki, bu da Tullantıların Ticarәti Sisteminin (ETS) Aİnin sәnayesinin karbondan azad edilmәyә sövq edilmәsi fәaliyyәtinә ciddi zәrbә vurur. Fransa bәrpa olunan enerjiyә keçmәyi vә enerjiyә qәnaәt edilmәsinә sövqlәndirmәk üçün karbon vergisi tәtbiq etmişdir; mәdәn yanacağından mәişәt istifadәsinә vergi 2014cü ilin әvvәlindәn tәtbiq edilmәyә başlamışdır vә benzin vә dizel yanacağı kimi nәqliyyat yanacağına isә vergi 2015ci ildәn tәtbiq edilmәyә başlanacaqdır. İspaniyanın ümumi istixana qazı emissiyaları 2007ci ildәki 432 milyon tondan 2012ci ildә 344 milyon tona – 20%ә azalmışdır; bununla belә, bәrpa olunan enerjiyә görә subsidiyaların azaldılması bu mәnzәrәni dәyişә bilәr. Rusiya istixana qazlarını 1990cı illә müqayisәdә 2020ci ilә 2225%ә azaltmaq mәqsәdi güdür (bu göstәrici artmaqda davam edir, belә ki, Rusiyanın emissiyası Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra kәskin şәkildә azalmışdır). Ferma, nәqliyyat vasitәlәri, sәnaye vә tullantıların emalından yaranan azot çirklәnmәsi Aİyә ildә €320 milyarda başa gәlir. Avropada pis hava keyfiyyәti bütün ölkәlәrdә ildә tәxminәn 500,000 vaxtından qabaq ölüm halı ilә nәticәlәnir vә ildә €790 milyarda başa gәlir. “Hava İlinin” sonunda Aİ 2030cu ilәdәk yeni strategiya tәklif etmişdir vә bu strategiya sayәsindә 58,000 erkәn ölüm hallarının qarşısını almaq vә ildә €140 milyarda qәnaәt etmәk mümkün olacaqdır. BK 2020ci ilә öz “ÜDMüstәgәl” milli hesablarına malik olmağı planlaşdırır. Norveç meşә qırılmalarını azaltmaq mәqsәdilә 2015ci ilәdәk Braziliyaya $1 milyard ödәyәcәk. O hәmçinin bu fәaliyyәti İndoneziya, Qayana vә Tanzaniyada da hәyata keçirmәyi planlaşdırır.
istixana qazları emissiyalarını idarә etmәyә yönәltmәyi planlaşdırır. Qlobal temperatur ilkin sәnaye sәviyyәlәrindәn 2°C artmış olarsa, onda region 2050ci ilәdәk ildә $100 milyard itki ilә üzlәşәcәkdir. Cәnubi Amerika tropik cәngәlliklәri sayәsindә planetin 40% biomüxtәlifliyinә vә dünyada mövcud olan karbonun tәxminәn yarısına malikdir. Braziliyada meşә qırılmaları sәviyyәsi bir neçә il әrzindә aşağı
düşmüşdür, lakin illik meşә qırılmaları sәviyyәsi 2012ci ilin avqust ayından 2013cü ilin iyul ayınadәk 28% artmışdır. Hidroenergetika vә bioyanacaqlara olan tәlәbat Latın Amerikası meşәlәrinin karbon uducusu olmaq funksiyasını azalda bilәr. Amazon cәngәlliklәrinin cәnub hissәsinin mәhv olması gözlәnildiyindәn dә artıq olacağı gözlәnilir, çünki meşәlәr İPCC modellәrinin nәzәrdә tutduqlarından da sürәtlә qurumaqdadırlar. Braziliya müәssisәlәrinin 40%i 2012ci ildә emissiyanın azaldılması mәqsәdlәri barәdә mәlumat vermişlәr. Braziliyada tәkrar istehsal 10 milyon ton istixana qazları emissiyasını azaltmaqla ildә $2 milyarda qәnaәt edir. Kәnd Tәsәrrüfatı üzrә Amerikaarası Әmәkdaşlıq İnstitutuna görә (IICA) Latın Amerikası dünyanın kәnd tәsәrrüfatı artımı üzrә potensialının 43%nә malikdir. O hәyati әhәmiyyәtli ekosistem xidmәtlәrinә ziyan vurmadan bu potensialı sürәtlә artırmaqdadır. Meksikanın iqlim dәyişikliyi ilә bağlı yeni qanunu qanuni şәkildә mәcburi olan emissiyanın azaldılması mәqsәdlәrini irәli sürür: 2020ci ilә biznes sahәsindә adi sәviyyәdәn 30% aşağı, vә 2050ci ilә 2000ci il sәviyyәsindәn 50% aşağı. Peruda sahil boyu meşә örtüyünün 50%dәn çoxu artıq itirilmiş vә 150,000 hektardan yuxarı meşә sahәsi ildә kәnd tәsәrrüfatı vә mәdәn işlәri ilә bağlı itirilmәkdәdir.
Şimali Amerika: 2013cü ildә kömür istehlakında az artım sәbәbindәn ABŞda karbon emissiyaları 2% artmışdır. Onun metan istehsalı әvvәl nәzәrә alınmamış mәdәn yanacağı istehsalı vә maldarlıq sәnayelәri sәbәbindәn Әtraf Mühitin Qorunması Qanununa (EPA) uyğun olaraq әvvәlki hesablamalardan 50% vә ya daha artıq ola bilәr. 2012ci il ABŞ tarixindә әn qızmar il olmuş vә 2013cü il isә yeddinci әn qızmar il sayılmışdır. Prezident Obamanın Enerji vә İqlim Dәyişikliyi Siyasәti Ofisini yaratmasına baxmayaraq, federal hökumәtә nisbәtәn bәlәdiyyә vә ştatlar dayanaqlı inkişaf vә istixana qazlarının azaldılması üzrә daha çox siyasәt irәli sürmüş vә hәyata keçirir. Kaliforniya ABŞda ilk ticarәt proqramını hәyata keçirmәyә başlamışdır; 2013cü ildә verilmiş vә alınmış karbon kreditlәrinin mәblәği demәk olar ki, $1.1 milyard dәyәrlәndirilmişdir. Milli Elmlәr Akademiyasının ekspertlәr şurası iqlim dәyişikliyi ilә bağlı erkәn xәbәrdarlıq sisteminin tәtbiqi üçün hökumәt әlaqәlәndirilmәsinin [gözlәnildiyindәn daha sürәtlә illәri vә onilliklәri әhatә etmәklә] daha yaxşı hәyata keçirilmәsinә çağırmışdır. ABŞ 2020ci ilә karbon emissiyalarını 2005ci il sәviyyәsindәn 17% aşağı endirmәyi öhdәsinә götürmüşdür, lakin uğurlu yaşıllaşma fәaliyyәti olmadan ABŞın neft şirkәtlәri karbon vergilәrinin tәtbiqinә başlamışlar. Arıçılar arı populyasiyasının 2006cı ildәn bәri tәxminәn 30% aşağı düşdüyü haqda mәlumat vermişlәr. Havanın çirklәnmәsi vә toksik kimyәvi maddәlәrin havaya buraxılması ABŞda uşaqlara $76.6 milyard sәhiyyә xәrclәri sәrf etmәyә gәtirib çıxarmışdır. ABŞ Floridanın Bataqlıq әrazilәrinin tәmizlәnmәsi üçün $880 milyon hәcmindә sәrmayә yatıracaq. Şimali Alyaskada buzlaq temperaturu son әsr әrzindә 47 °C artmış vә demәk olar ki, bunun yarısı son 20 ilin payına düşür. ABŞ Konqresi neft subsidiyalarını sona çatdırmaqdan imtina etmişdir. Amerika Bankı özünün 10 illik, $50 milyardlıq yaşıl investisiya proqramını bәyan etmişdir. Amerikanın Ümumdünya Boyskautlar Bürosu Dayanaqlıqla bağlı Fәrqlәnmә Nişanı yaratmışdır. Kanadanın qatran hasilatı müәssisәlәri ekoloji problemlәri artırmaqda davam edirlәr. Alberta hökumәti әsas diqqәtini neftli qumlara yönәldәn yeni әtraf mühitin monitorinqi agentliyi yaratmaq üçün qanunvericilik tәtbiq etmişdir. Әgәr tam şәkildә istismar edilәrsә, ümumi istixana qazları Keystoun boru kәmәrinә qarşı çıxanların fikrincә iqlim dәyişikliyi üçün dönüş nöqtәsi olacaqdır. Kanada rәsmi şәkildә 2012ci ilin sonunda iqlim dәyişikliyinә dair Kioto Protokolundan imtina etmişdir. Britaniya Kolumbiyasının karbon vergi sistemi Qәrb Yarımkürәsindә әn әhәmiyyәtli sistemlәrdәn biri hesab edilir.
Yüklə 1,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|