2013­14 GӘLӘCӘYİn durumu



Yüklə 1,04 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/14
tarix11.01.2017
ölçüsü1,04 Mb.
#5097
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14

2013­14

GӘLӘCӘYİN

 DURUMU

1. DAYANIQLI  İNKİŞAF

Hamı üçün dayanıqlı inkişafa necә nail olmalı?

 İqlim Dәyişikliyi üzrә Hökumәtlәrarası Panel (IPCC) ötәn üç onilliyin  hәr birinin ardıcıl şәkildә daha 

isti olduğu vә Şimal Yarımkürәsindә son 1,400 il әrzindә ötәn 30 ilin әn  isti dövr olduğu vә әgәr bütün 

CO2  emissiyaları  dayandırılsa  belә,  “İqlim  dәyişikliyinin  әksәr  aspektlәrinin  bir  çox  әsrlәr  mövcud 

olacağı”, buna görә dә dünyanın bu mәsәlәyә daha ciddi şәkildә yanaşmalı olması barәdә mәlumat verir. 

10  may  2013­cü  il  tarixdә    Havay  adalarında  ölçüldüyü  kimi  hәr  gün  atmosferә  buraxılan  CO2­nin     

gündәlik orta miqdarı 400 ppm­dәn artıq olmuşdur. 2012­ci ilin oktyabr ayında bu göstәrici 391.03 ppm; 

2011­ci  ilin  oktyabr  ayında  388.92  ppm  vә  2010­cu  ilin  oktyabr  ayında  isә  387.15  olmuşdur.  NASA 

2013­cü ilin 58.3°F­nin qeydә alındığı yeddinci әn isti il olduğu vә NOAA isә bunun tarixdә dördüncü әn 

isti il olduğu vә 58.3°F­nin qeydә alındığı barәdә mәlumat vermişlәr. İstәnilәn halda, dünya istilәşmәyә 

davam edir; ötәn 13 il qeydә alınan әn isti 15 il sırasında yer alır. IPCC dәniz sәviyyәsinin 1901­ci ildәn 

2010­cu ilәdәk 19 sm qalxdığını vә әsrin sonuna әlavә olaraq 26 – 98 sm qalxa bilәcәyi haqda mәlumat 

verir. 

 

Ümumi  antropogen  istixana  qazlarının  emissiyası  ildә  CO



2

  ekvivalentinin  tәxminәn  50.1  qiqatonunu 

tәşkil edir. Tәbiәt ildә bunun tәxminәn yarısını udur,  lakin bu udma qabiliyyәti getdikcә azalmaqdadır.  

Karbon dövriyyәsindә bәrabәrliyә nail olmaq vә udma qabiliyyәtinin eyni sәviyyәdә qalması üçün biz bu 

göstәricini ildә 26 GtCO2e­yә azaltmalıyıq, bu da siyasi vә iqtisadi baxımdan qәbuledilmәz hesab olunur. 

Siyasi baxımdan qәbul edilәn hәdәf 2100­cü ilә 2

0

C artımı nәzәrdә tutur ki, bu da 2020­ci ilә tәxminәn 44 



GtCO2­yә azalma tәlәb edir. Biznesdә ümumi fәaliyyәt planı  2020­ci ilә tәxminәn 56GtCO2e­yә artımı 

nәzәrdә tutur. Okeanlar atmosferdә CO2­ni (hazırda tәxminәn 25%) udur vә әgәr әsirlәr olmasa da, on 

illәrlә insanın yaratdığı CO2­ni udmaqda davam edәcәk, bu da turşuluğu artırır vә mәrcan qayalıqlara vә 

digәr dәniz varlıqlarının hәyatına tәsir göstәrir. Uzun illәr atmosferdә artan CO2 olduqca zәhәrli qaz olan 

hidrogen sulfidi atmosferә buraxan mikrobların yayılmasına gәtirib çıxardır. Okean sәthindә olan pH artıq 

sәnayedәn әvvәlki vaxtlardan bu günәdәk tәxminәn 0.11 pH vahidә azalmış vә әgәr bu cür davam etmiş 

olarsa,  bu  әsrin  sonunda  dәniz  ekosisteminә  mәhvedici  tәsir  göstәrmәklә  0.3­0.4­ә  düşәcәyi  ehtimal 

olunur. 


 

Әgәr 1 saylı Әlavәdә göstәrilәn ölkә öhdәliklәri tam şәkildә yerinә yetirilmiş olarsa, onun emissiyaları 

2020­ci  ilә  nәzәrdә  tutulan  sәviyyәyә,  yәni  1990­cı  ilin  12­18%­dәn  aşağı  sәviyyәyә    çatacaq,  bununla 

belә onların qeyd­şәrtsiz öhdәliklәri yerinә yetirilmiş olarsa,  azalma yalnız 1990­cı il sәviyyәsindәn 5% 

aşağı olacaq. Hәmçinin, atmosferdә  CO

2

­nin 450 ppm­dәn artıq olmaması mәqsәdinin düzgün olmadığı 



vә  bu  göstәricinin  350  ppm­ә  salınmalı  olması,  yaxud  әks  halda  iqlim  dәyişikliyinin  bәşәriyyәtin  onu 

qarşısını  ala  bilmәk  iqtidarında  olmadığı  sәviyyәyә  qalxa  bilәcәyi  kimi  narahatlıq  artmaqdadır. 

Beynәlxalq  sәviyyәdә  ticarәt  üçün  istehsal  olunan  mallardan  gәlәn  emissiyalar  Kioto  Protokolunda 

nәzәrdә tutulan emissiya mәhdudlaşdırılmasından daha çoxdur. 2012­ci ildә könüllü karbon bazarlarının 

hәcmi 4% artmış, lakin dünya miqyasında fәaliyyәt göstәrәn müәssisәlәrin karbon bazarlarının qaçılmaz 

olması ilә bağlı  planlar qurmalarına baxmayaraq, bu göstәrici mәhdud qiymәtlәrin düşmәsi sәbәbindәn 

11% ­ $523 milyona düşmüşdür.

 

Hәyati  vә  iqtisadi  tәmәlin  әsasını  qoyan  qlobal  ekosistem  xidmәtlәri  $16  –  64  trilyon  civarında 



qiymәtlәndirilir.  Bu  xidmәtlәr  tәbiәtin  ehtiyatların  yerini  doldurmasından  daha  sürәtlә  azalır.  İnsan 

fәaliyyәti Yer kürәsinin buzla örtülmәmiş torpaq sәthinin 43%­ni әhatә edir vә bu sahәyә iki dәfә artıq 

tәsir  göstәrir.  ABŞ  vә  Avropanın  arı  ailәlәrinin  yarısının  son  bir  neçә  onillik  әrzindә  mәhv  olduğu  vә 

әrzaq mәhsullarımızın çox hissәsinin arı tozlanmasından asılı olduğunu yalnız az sayda insan dәrk edir. 

18  ildәn  sonra  (2030­cu  ilә)  demoqraflar  bu  ekosistem  xidmәtlәrindәn  yararlanmaq  istәyәcәk  әlavә  3 

milyard  orta  sinif  istehlakçısının  olacağı  qәnaәtindәdirlәr.  2013­cü  ildә  Ekoloji  Borc  Günü  –  insanların 

tәbiәtin verә bilәcәyindәn artıq resurslardan istifadә etdiklәri tarixdir vә bu tarix, 2012­ci ildәkindәn iki 


gün qabaq, 20 avqustda başa çatmışdır. Ekoloji Borc Günü hәr il orta hesabla 3 gün tez başa çatır.  Әgәr 

biz  öz  iqtisadi,  ekoloji  vә  sosial  davranışımızı  yaxşılaşdırmasaq,  onda  yaxın  100  il  әrzindә  bizi  fәlakәt 

gözlәyir.  Sәrvәtin  Nәzәrә  alınması  vә  Ekosistem  Xidmәtlәrinin  Qiymәtlәndirilmәsi,  qlobal  tәrәfdaşlıq 

ekosistemin nәzәrә alınması vә onun milli siyasi tәhlilә daxil edilmәsinә dair rәhbәr göstәrişlәri işlәyib 

hazırlayır. 

 

Yer  kürәsini  Müşahidә  edәn  Qrup  ­  Biomüxtәlifliyi  Müşahidә  Şәbәkәsi  (GEO  BON)  qlobal  miqyasda 



biomüxtәlifliyi  müşahidә  etmәyin  tәşkil  edilmәsi  vә  yaxşılaşdırılması  üçün  yaradılmış  vә  siyasi  kursu 

müәyyәn edәnlәr, ekspertlәr vә digәr istifadәçilәrin nәticәlәrә çıxışını daha da asanlaşdırmışdır. 

 

İstixana qazlarının yaranmasından әn az rol oynayan daha kasıb ölkәlәr iqlim dәyişikliyi tәsirinә әn çox 



mәruz  qalan  tәbәqәlәrdir,  çünki  onlar  kәnd  tәsәrrüfatı  vә  balıqçılıq  fәaliyyәtindәn  asılıdırlar  vә  bu 

çәtinliyin öhdәsindәn gәlmәkdәn ötrü maliyyә vә texnoloji resurslara ehtiyac duyurlar. 8­lik ölkәlәri 50 

milyon insanı yaxın 10 il әrzindә yoxsulluq durumundan  xilas etmәk üçün  dayanaqlı vә hәrtәrәfli kәnd 

tәsәrrüfatı  artımına  nail  olmaq  mәqsәdi  güdәn  Yeni  Әrzaq  Tәhlükәsizliyi  vә  Qidalanma  Alyansını 

maliyyәlәşdirmişlәr.    İqlimin  Maliyyәlәşdirilmәsi  üzrә  Qlobal  Mәnzәrә  2013  qlobal  iqlim 

maliyyәlәşdirilmәsinin  2012­ci  ildә  $359  milyard  tәşkil  etdiyini  vә  bunun  da  62%­nin  özәl  sektor 

tәrәfindәn  tәmin  edildiyini  göstәrir.  Әtraf  Mühit  üzrә  BMT  proqramının  Yaşıl  İqtisadiyyata  Doğru 

hesabatına  görә  10  әsas  sektora  qlobal  ÜDM­in  2%­nin  (ildә  $1.3  trilyon)  yatırılması  aşağı  karbonlu, 

resurslara qәnaәt edәn yaşıl iqtisadiyyata keçidә zәmin yaradar vә bu da adambaşına gәliri artıra vә adi 

biznes fәaliyyәti ilә müqayisәdә 2050­ci ilә ekoloji izi tәxminәn 50% azalda bilәr. Bununla belә, dünya 

qlobal  ÜDM­in  1­2%­ni  subsidiyalara  sәrf  edir  ki,  bu  da  çox  vaxt  resurslardan  dayanaqsız  istifadәyә 

gәtirib çıxardır. Ötәn әsrdә qlobal sәrfiyyat 10 qat artmış vә bu göstәrici hazırkı dövrlә müqayisәdә 2025­

ci ildә ikiqat arta bilәr.

 

İqlim  dәyişikliyini  tәhlükәli  hallar  sürәtlәndirә  bilәr:  tundralarda  buzun/qarın  әrimәsi  daha  çox  metan 



buraxmaqla  az  işıq  әks  etdirir  vә  daha  çox  istilik  udur  vә  bu  da  öz  növbәsindә  qlobal  istiliyi  artırır  vә 

tundranın  böyük  hissәsinin  әrimәsinә  gәtirib  çıxardır;  isinәn  okean  suları  dәniz  dibindәn  metan 

hidratlarını  havaya  buraxır  vә  daha  çox  buzun  әrimәsinә  sәbәb  olur  vә  bu  da  sonradan  suyu  isidir  vә 

atmosferә daha çox metan hidratları buraxır; metan hidratlardan istifadә vә ya daha dәrin dәniz diblәrinin 

oyanması atmosferә daha çox metanın buraxılmasına gәtirib çıxardır vә qlobal istiliyi sürәtlәndirir; qütb 

rayonlarında  buzun  әrimәsi  daha  az  işıq  әks  etdirir,  daha  çox  istiliyi  udur  vә  bu  da  buzların  әrimәsinә 

gәtirib çıxarır. 

 

Buzlaqlar әriyir, qütb buzlaqlarının üst sәthlәri nazilir vә mәrcan qayalıqları mәhv olurlar. Dünyanın qum 



qatı dağılır vә 60 ildәn sonra aşına bilәr. balıq ehtiyatının tәxminәn 30%­i artıq mәhv olmuş vә mәmәli 

heyvanların 21% vә bitkilәrin 70% isә tәhlükә altındadır. Okeanlar hәr gün 30 milyon ton CO

2

 udur vә 



turşuluqlarını artırırlar. Ölü zonaların – olduqca az oksigeni olan sahәlәrin sayı 1960­cı illәrdәn bәri hәr 

onillikdә iki dәfә artmaqdadır. 

 

Amerika­Çin Apollon 10­illik mәqsәdi kimi vә qlobal R&D NASA strategiyası kimi iqlim dәyişikliyinә 



diqqәtin  yönәldilmәsi,  әsas  diqqәtin  elektriklә  işlәyәn  avtomobillәr,  duzlu  su  ilә  suvarılan  kәnd 

tәsәrrüfatı,  karbonun  toplanması  vә  yenidәn  istifadәsi,  günәş  enerjisi  sistemlәri,  maqnitoplanlar,  şәhәr 

sistemlәri ekologiyası, heyvan artırmadan tәmiz әt әldә edilmәsi, vә daha yaxşı qәrarlar qәbul edilmәsi vә 

bunların hamısının izlәnmәsi üçün qlobal iqlim dәyişikliyi üzrә kollektiv idrak sistemindәn istifadә vaxtı 

çatmışdır.  Heyvan  artırmadan  sırf    әt  artımı  96%  az  istixana  qazları  emissiyasına,  45%  az  enerjidәn 

istifadәyә  gәtirib  çıxardacaq  vә  torpaqdan  istifadәni  99%  vә  әt  üçün  artırılan  heyvanlarla  müqayisәdә 

sudan istifadәni 96% azaldacaq. Bu texnologiyalara karbon emissiyaları üzrә vergilәr, son hәdd vә ticarәt 

sxemlәrini  dәstәklәyәn  siyasәtlәr,  meşә  qırılmaları  miqyasının  azaldılması,  sәnaye  sәmәrәliliyi, 

kogenerasiya,  qoruyub  saxlama,  tәkrar  emal  әlavә  edilmәli,  vә  hökumәt  subsidiyaları  hasil  edilәn 

yanacaqlardan  bәrpa  edilәn  enerji  mәnbәlәrinә  yönәldilmәlidir.  Daha  az  inkişaf  etmiş  ölkәlәrdә  uğurlu 

texnologiya vә siyasәtin hәyata keçirilmәsinin yardıma ehtiyacı olacaq.


 

Әksәr tәdqiqatlar göstәrir ki, iqlim dәyişikliyi ildә $1.2 trilyon hәcmindә xәrc vә ildә 400,000 ölüm halı 

yaradır. 2030­cu ilә bu göstәrici qlobal ÜDM­in 3.2%­i vә inkişaf edәn ölkәlәr üçün isә ÜDM­in 11%­ni 

tәşkil edә bilәr. 

 

Qlobal  istilәşmәyә  ciddi  yanaşılması  daha  yaxşı  konservasiya,  daha  çox  sәmәrәlilik,  әrzaq  vә  enerji 



istehsalında dәyişiklik, artıq atmosferdә mövcud olan istixana qazlarının azaldılması üçün metodlar vә bir 

çox  illәrdir  ki,  artıq  baş  vermәkdә  davam  edәn  iqlim  dәyişikliyinә  öyrәşilmәsini  tәlәb  edir.  Alimlәr 

hazırda mәkanda günәşdәn qorunmaq üçün çәtirlәrin necә yaradılması. havadan CO

2

­nin sorulması üçün 



qüllәlәrin yaradılması, yerin altında CO

2

­nin udulması, fitoplanktonun artırılması üçün okeanlarda dәmir 



tozunun yayılması vә sementin istehsal edilmәsi üçün elektrik stansiyalarında karbondan tәkrar istehsal 

edilmәsi vә bioyanacağın istehsalı üçün yosunların yetişdirilmәsi üzәrindә tәdqiqat işlәri aparırlar.  Günәş 

işığını  әks  etdirmәk  üçün  sulfat  aerozolların  atmosferә  yayılması  kimi  böyük  miqyaslı  geomühәndislik 

fәaliyyәti stratosferdә ozon qatının nazilmәsinә, bunun üçün beynәlxalq razılaşmaların әldә edilmәsinә vә 

gün  işığının  daha  da  parlaq  vә  işıqlı  olmasına  gәtirib  çıxarda  bilәr.  Digәr  tәkliflәrә  karbon  qazlarının 

yığılması  vә  tәkrar  istifadәsi  üçün  kömür  zavodlarının  müasirlәşdirilmәsi,  yanacaqdan  sәmәrәli  istifadә 

standartlarının  artırılması,  elәcә  dә  vegetarianlığın  artırılması  (maldarlıq  sektoru  atmosferә  nәqliyyat 

sektorundan daha çox istixana qazları buraxır)  daxildir. Digәrlәri karbon üzrә yeni vergilәri, beynәlxalq 

maliyyә әmәliyyatları, şәhәrlәrin әhalisinin sayına yenidәn baxılmasını, beynәlxalq sәyahәtlәri vә ekoloji 

izlәri  tәklif  edir.  Bu  cür  vergilәr  yüksәk  mәhsuldarlığa  malik  beynәlxalq  dövlәt/özәl  maliyyәlәşdirmә 

mexanizmlәrinә  yardım  edә  bilәr.  Peşәkar  şәbәkәlәr  vasitәsilә  (elmi  cәmiyyәtlәrdәn  tutmuş  Rotari 

Klublaradәk)  kütlәvi dövlәt tәhsil sәylәri siyasi vә digәr liderlәrә daha yaxşı tәzyiq göstәrmәmiz üçün 

sosial mediadan, mәşhur filmlәrdәn, televiziyadan, musiqi, oyunlar vә yarışlardan istifadә etmәlidirdir. 

 

İqlim dәyişikliyinә yönәlmiş qlobal strategiya olmadan ekoloji hәrәkat hasil edilәn yanacaq vә maldarlıq 



sәnayelәrinә çevrilә bilәr. Hüquqi bazalar istixana qazlarının sәbәb olduğu ziyanlara görә mәhkәmә işinin 

açılmasına imkan yaratmalıdır. İqlim dәyişikliyinә uyğunlaşma vә onun azaldılması siyasәtlәri hәrtәrәfli 

dayanaqlı  inkişaf  strategiyasına  daxil  edilmәlidir.  Dayanaqlı  artım  olmadan,  milyardlarla  insan 

yoxsulluqla  üz­üzә  qalacaqlar  vә  sivilizasiyanın  әksәr  hissәsi  mәhv  olacaq  vә  bu  da  lüzumsuz  bir 

durumdur,  belә  ki  biz  artıq  kifayәt  qәdәr  iqtisadi  artıma  nail  olmaqla  iqlim  dәyişikliyinin  hәll  edilmәsi 

yolunu  bilirik.  Ardıcıl  şәkildә  beş  il  müddәtindә  yaşıl  ÜDM  artırılan  zaman,  yoxsulluq  vә  istixana 

qazlarının atmosferә buraxılması azaldılan zaman  Çağırış 1 ciddi şәkildә nәzәrdәn keçirilәcәk. 

 

Regional Mülahizәlәr

 

Afrika: Afrika az miqdarda istixana qazları yaratdığından, o әsas diqqәtini bu cür qazların azaldılmasına 

deyil,  iqlim  dәyişikliyinә  uyğunlaşmağa  yönәltmәlidir.  Quraqlığa  davamlı  toxumlardan  istifadә,  ekoloji 

baxımdan  yararlı  tәsәrrüfatın  yaradılması,  qapalı  tәsәrrüfat  mühiti,  sahil  boyu  dәniz  suyundan  istifadә 

etmәklә fermer tәsәrrüfatının yaradılması, meşәlәrin bәrpası, әkin üçün qırılma­yandırılma tәcrübәlәrinin 

azaldılması İPCC­nin iqlim dәyişikliyinin Subsaharanın suvarılmayan kәnd tәsәrrüfatı sahәlәrinin 2020­ci 

ilә  50%  azalmasına  gәtirib  çıxarda  bilәcәyi  proqnozundan  uzaq  olmaq  üçün  lazımdır.  Әgәr  kәnd 

tәsәrrüfatı  tәcrübәlәri  dәyişmәzsә  vә  qlobal  istilik  3°С­ni  keçәrsә,  demәk  olar  ki,  Afrika  boyu  hazırda 

mövcud  olan  qarğıdalı,  çәltik  vә  kalış  әkin  sahәlәri  yararsız  hala  düşәcәk.  Sudan  2012­ci  ildә  ilk  dәfә 

olaraq Bt pambığı әkmiş vә bu da onun Cәnubi Afrika, Burkina­Faso vә Misirdәn sonra biotek bitki әkini 

ticarәti  üzrә  Afrikada  dördüncü  ölkәyә  çevrilmәsinә  gәtirib  çıxarmışdır.  Saharada  günәş  enerjisi 

Afrikanın davamlı inkişafı üçün strateji әhәmiyyәt kәsb edir. Mali merlәrindәn hazırda nikah qeydiyyatı 

prosesinin bir hissәsi kimi bir neçә ağac әkilmәsi tәlәb edilir. Afrikanın aşağı karbon emissiyasına malik 

dayanaqlı  inkişafa  nail  olması  üçün  2030­cu  ilә  tәxminәn  $675  milyard  lazımdır;  bu  faktoru  azaltmaq 

üçün  hazırda  mövcud  olan  karbon  emissiyası  bazarı  kifayәt  etmir.  Tәmiz  İnkişaf  Mexanizmi,  Qırılan 

Ağaclardan  vә  Meşәnin  Mәhv  olmasından  yaranan  Emissiyanın  Azaldılması  proqramı  vә  könüllü 

proqramdan  tam  şәkildә  istifadә  edilmir.  Afrikanın  ümumi  ekoloji  izi  2040­cı  ilә  ikiqat  artacaq.  On 

Afrika ölkәsi öz milli dәyәrlәrinә tәbii sәrvәtlәrin iqtisadi dәyәrini daxil etmәk öhdәliyi götürmüşlәr. 

 


Asiya vә Okeaniya:  Region dünya meqapolislәrinin yarısına malikdir vә bu, iqlim dәyişikliyinә hәssas 

olan gecәqondularda yaşayan vә sıx mәskunlaşmış  yoxsulların әksәriyyәtinin mәskunlaşdığı mәkandır.  

Ekoloji  şәhәr  sistemlәrinin  sürәtlә  tәtbiqi  regionun  dayanaqlı  inkişafı  üçün  zәruri  әhәmiyyәt  kәsb  edir. 

Çinin  bәrk  tullantıları  2005­ci  ildә  gündә  tәxminәn  573,000  tondan  2025­ci  ildә  1.5  milyona  artacaq. 

Kömür  tozunun  havanı  korlaması  Çindә  qiyamlara  sәbәb  olmuşdur.  2009­cu  ildә  Yaponiya  CO

2

 



emissiyasını 2020­ci ilә  1990­cı ildә mövcud olan sәviyyәdәn 25% azaltmağı vәd etmişdi. Hazırda, atom 

enerjisi  olmadan  Yaponiya  tullantıların    2005­ci  il  sәviyyәsindәn  3.8%  endirmәk  kimi  yeni  mәqsәdini 

bәyan etmiş vә bu da faktiki olaraq 1990­cı illә müqayisәdә 3% yüksәliş demәkdir. Şin 2013­cü il әrzindә 

bir neçә şәhәrdә ildә 700 milyon ton CO

2

­ni tәnzimlәyәn karbon bazarları açmışdır. Çin CO



2

 emissiyasını 

ciddi  şәkildә  nәzarәtә  almış  vә  kömür  istifadәsini  azaltmağı  planlaşdırır;  havanın  çirklәnmәsi  bәzi 

mәktәb,  hava  limanı  vә  avtobus  marşrutlarının  müvәqqәti  olaraq  bağlanmasına  sәbәb  olur.  Havanın 

çirklәnmәsinin qarşısını almaqdan ötrü Çin dörd şәhәrdә yeni avtomobillәrin satışına kvota tәtbiq etmiş 

vә  daha  sәkkiz  şәhәrdә  mәhdudiyyәt  tәtbiq  etmәyi  planlaşdırır.  Son  on  ildә  Pekindә  ağ  ciyәr  xәrçәngi 

xәstәliyinin sayı artmışdır. Meşәlәrin qırılmasının Cәnubi vә Cәnub­Şәrqi Asiya iqliminә tәsirinin daha 

yaxşı  başa  düşülmәsinә  ehtiyac  duyulur.  Hindistan  öz  iqlim  dәyişikliyi  üzrә  fәaliyyәt  planını  hәyata 

keçirmәyә başlamış vә bu yaxınlarda Himalayda  baş vermiş gözlәnilmәz daşqınları vә torpaq sürüşmәsi 

kimi  tәbii  fәlakәtin  qarşısını  almaq  vә  /  vә  ya  onun  nәticәlәrini  azaltmaq  üçün  daha  әlaqәlәndirici, 

qabaqlayıcı planlaşdırma vә sürәtli cavab reaksiyalarının tәtbiq edildiyi sistemlәrә ehtiyac duyur. Qlobal 

istilәşmәnin  tәsiri  sәbәbindәn  Kiribatinin  103,000  vәtәndaşının  qaçqın  hәyatı  yaşayacağı  gözlәnilir;  vә 

buna  görә  dә,  hökumәt  bu  tәkrar  mәskunlaşmanı  hәyata  keçirmәk  üçün  $9.6  milyon  vәsait  ayırmaqla 

Ficiyә  6,000  akr  torpaq  gәtizdirmişdir.  Banqladeş  ölkәni  okean  sәviyyәsinin  artmasından  yaranan  tәbii 

fәlakәtdәn xilas etmәk üçün yeni arxitekturaya ehtiyac duyacaq. 

 

Avropa: AB 2050­ci ilә tullantıları 80­95% azaldacaq aşağı karbonlu fәaliyyәt planı qәbul etmişdir. AB­

nin  tәqdim  etdiyi  iqlim  vә  enerjiyә  dair  yeni  2030­cu  il  tarixli  çәrçivә  konsepsiyası  istixana  qazlarının 

1990­cı il sәviyyәsinә ­ 40%­ә endirilmәsini vә bәrpa edilәn enerjinin istehsalını isә 1990­cı ilin istehlak 

sәviyyәsindәn әn azı 27% artırmağı planlaşdırır.  

 

Üzv dövlәtlәr milli mәqsәd vә siyasәtlәrini hәyata keçirmәk üçün çevikliyә malik olacaqlar. Aİ öz 2020­



ci il iqlim/enerji mәqsәdlәrinә (İstixana qazlarının emissiyasının 1990­cı il sәviyyәsindәn 20% azaltmaq; 

bәrpa  olunan  enerjini  20%  artırmaq;  enerji  sәmәrәliliyini  20%  artırmaq)  nail  olmaq  yolundadır,  lakin 

Avropanın  borc  böhranı    2015­ci  ilә  iqlim  dәyişikliyi  üzrә  mәsәlәlәrin  maliyyәlәşdirilmәsindә  mövcud 

olan  kәsiri  $45  milyarda  qaldıra  bilәr.  İqtisadiyyatda  mövcud  olan  hәddәn  artıq  durğunluq  sәbәbindәn, 

Aİ­nin  karbon  qiymәti  özünün  pik    €  30  mәblәğindәn  2013­cü  ilin  әvvәlindә  hәr  tona  tәxminәn  €3­ya 

düşmüşdür ki, bu da Tullantıların Ticarәti Sisteminin (ETS) Aİ­nin sәnayesinin karbondan azad edilmәyә 

sövq edilmәsi fәaliyyәtinә ciddi zәrbә vurur.   Fransa bәrpa olunan enerjiyә keçmәyi vә enerjiyә qәnaәt 

edilmәsinә  sövqlәndirmәk  üçün  karbon  vergisi  tәtbiq  etmişdir;  mәdәn  yanacağından  mәişәt  istifadәsinә 

vergi  2014­cü  ilin  әvvәlindәn  tәtbiq  edilmәyә  başlamışdır  vә  benzin  vә  dizel  yanacağı  kimi  nәqliyyat 

yanacağına  isә  vergi  2015­ci  ildәn  tәtbiq  edilmәyә  başlanacaqdır.    İspaniyanın  ümumi  istixana  qazı 

emissiyaları 2007­ci ildәki 432 milyon tondan 2012­ci ildә 344 milyon tona – 20%­ә azalmışdır; bununla 

belә,  bәrpa  olunan    enerjiyә  görә  subsidiyaların  azaldılması  bu  mәnzәrәni  dәyişә  bilәr.  Rusiya  istixana 

qazlarını 1990­cı illә müqayisәdә 2020­ci ilә 22­25%­ә azaltmaq mәqsәdi güdür (bu göstәrici artmaqda 

davam  edir,  belә  ki,  Rusiyanın  emissiyası    Sovet  İttifaqı  dağıldıqdan  sonra  kәskin  şәkildә  azalmışdır). 

Ferma, nәqliyyat vasitәlәri, sәnaye vә tullantıların emalından yaranan azot çirklәnmәsi Aİ­yә ildә €320 

milyarda başa gәlir. Avropada pis hava keyfiyyәti bütün ölkәlәrdә ildә tәxminәn 500,000 vaxtından qabaq 

ölüm halı ilә nәticәlәnir vә ildә €790 milyarda başa gәlir. “Hava İlinin” sonunda Aİ 2030­cu ilәdәk yeni 

strategiya tәklif etmişdir vә bu strategiya sayәsindә 58,000 erkәn ölüm hallarının qarşısını almaq vә ildә 

€140  milyarda  qәnaәt  etmәk  mümkün  olacaqdır.  BK  2020­ci  ilә  öz  “ÜDM­üstәgәl”  milli  hesablarına 

malik olmağı planlaşdırır. Norveç meşә qırılmalarını azaltmaq mәqsәdilә 2015­ci ilәdәk Braziliyaya $1 

milyard  ödәyәcәk.  O  hәmçinin  bu  fәaliyyәti  İndoneziya,  Qayana  vә  Tanzaniyada  da  hәyata  keçirmәyi 

planlaşdırır. 

 

Latın Amerikası: Braziliya 2014­cü ildә keçirilәcәk Dünya Çempionatı Kubokunda dünyanın diqqәtini 

istixana  qazları  emissiyalarını  idarә  etmәyә  yönәltmәyi  planlaşdırır.  Qlobal  temperatur  ilkin  sәnaye 

sәviyyәlәrindәn  2°C  artmış  olarsa,  onda  region  2050­ci  ilәdәk  ildә  $100  milyard  itki  ilә  üzlәşәcәkdir. 

Cәnubi Amerika tropik cәngәlliklәri sayәsindә  planetin 40% biomüxtәlifliyinә vә dünyada mövcud olan 

karbonun  tәxminәn  yarısına  malikdir.  Braziliyada  meşә  qırılmaları  sәviyyәsi  bir  neçә  il  әrzindә  aşağı 


düşmüşdür, lakin illik meşә qırılmaları sәviyyәsi 2012­ci ilin avqust ayından 2013­cü ilin iyul ayınadәk 

28%  artmışdır.  Hidroenergetika  vә  bioyanacaqlara  olan  tәlәbat  Latın  Amerikası  meşәlәrinin  karbon 

uducusu  olmaq  funksiyasını  azalda  bilәr.      Amazon  cәngәlliklәrinin  cәnub  hissәsinin  mәhv  olması 

gözlәnildiyindәn dә artıq olacağı gözlәnilir, çünki meşәlәr İPCC modellәrinin nәzәrdә tutduqlarından da 

sürәtlә qurumaqdadırlar. Braziliya müәssisәlәrinin 40%­i 2012­ci ildә emissiyanın azaldılması mәqsәdlәri 

barәdә  mәlumat  vermişlәr.  Braziliyada  tәkrar  istehsal  10  milyon  ton  istixana  qazları  emissiyasını 

azaltmaqla  ildә  $2  milyarda  qәnaәt  edir.  Kәnd  Tәsәrrüfatı  üzrә  Amerika­arası  Әmәkdaşlıq  İnstitutuna 

görә    (IICA)  Latın  Amerikası  dünyanın  kәnd  tәsәrrüfatı  artımı  üzrә  potensialının  43%­nә  malikdir.  O 

hәyati  әhәmiyyәtli  ekosistem  xidmәtlәrinә  ziyan  vurmadan  bu  potensialı  sürәtlә  artırmaqdadır. 

Meksikanın iqlim dәyişikliyi ilә bağlı yeni qanunu qanuni şәkildә mәcburi olan emissiyanın azaldılması 

mәqsәdlәrini irәli sürür: 2020­ci ilә biznes sahәsindә adi sәviyyәdәn 30% aşağı, vә 2050­ci ilә 2000­ci il 

sәviyyәsindәn  50%  aşağı.  Peruda  sahil  boyu  meşә  örtüyünün  50%­dәn  çoxu  artıq  itirilmiş  vә  150,000 

hektardan yuxarı meşә sahәsi ildә kәnd tәsәrrüfatı vә mәdәn işlәri ilә bağlı itirilmәkdәdir. 

 

 Şimali Amerika: 2013­cü ildә kömür istehlakında az artım sәbәbindәn ABŞ­da karbon emissiyaları 2% 



artmışdırOnun metan istehsalı әvvәl nәzәrә alınmamış mәdәn yanacağı istehsalı vә maldarlıq sәnayelәri 

sәbәbindәn  Әtraf Mühitin Qorunması Qanununa (EPA) uyğun olaraq  әvvәlki hesablamalardan 50% vә 

ya daha artıq ola bilәr.   2012­ci il ABŞ tarixindә әn qızmar il olmuş vә 2013­cü il isә yeddinci әn qızmar 

il sayılmışdır. Prezident Obamanın Enerji vә İqlim Dәyişikliyi Siyasәti Ofisini yaratmasına baxmayaraq, 

federal hökumәtә nisbәtәn bәlәdiyyә vә ştatlar dayanaqlı inkişaf vә istixana qazlarının azaldılması üzrә 

daha  çox  siyasәt  irәli  sürmüş  vә  hәyata  keçirir.  Kaliforniya  ABŞ­da  ilk  ticarәt  proqramını  hәyata 

keçirmәyә  başlamışdır;  2013­cü  ildә    verilmiş  vә  alınmış    karbon  kreditlәrinin  mәblәği  demәk  olar  ki, 

$1.1  milyard  dәyәrlәndirilmişdir.    Milli  Elmlәr  Akademiyasının  ekspertlәr  şurası  iqlim  dәyişikliyi    ilә 

bağlı  erkәn  xәbәrdarlıq  sisteminin  tәtbiqi  üçün  hökumәt  әlaqәlәndirilmәsinin  [gözlәnildiyindәn  daha 

sürәtlә illәri vә onilliklәri әhatә etmәklә] daha yaxşı hәyata keçirilmәsinә çağırmışdır. ABŞ 2020­ci ilә 

karbon emissiyalarını 2005­ci il sәviyyәsindәn 17% aşağı endirmәyi öhdәsinә götürmüşdür, lakin uğurlu 

yaşıllaşma fәaliyyәti olmadan ABŞ­ın neft şirkәtlәri karbon vergilәrinin tәtbiqinә başlamışlar. Arıçılar arı 

populyasiyasının  2006­cı  ildәn  bәri  tәxminәn  30%  aşağı  düşdüyü  haqda  mәlumat  vermişlәr.  Havanın 

çirklәnmәsi  vә  toksik  kimyәvi  maddәlәrin  havaya  buraxılması  ABŞ­da  uşaqlara  $76.6  milyard  sәhiyyә 

xәrclәri  sәrf  etmәyә  gәtirib  çıxarmışdır.  ABŞ  Floridanın  Bataqlıq  әrazilәrinin  tәmizlәnmәsi  üçün  $880 

milyon hәcmindә sәrmayә yatıracaq. Şimali Alyaskada  buzlaq temperaturu son әsr әrzindә 4­7 °C artmış 

vә  demәk  olar  ki,  bunun  yarısı  son  20  ilin  payına  düşür.  ABŞ  Konqresi  neft  subsidiyalarını  sona 

çatdırmaqdan imtina etmişdir. Amerika Bankı özünün 10 illik, $50 milyardlıq yaşıl investisiya proqramını 

bәyan  etmişdir.  Amerikanın  Ümumdünya  Boyskautlar  Bürosu  Dayanaqlıqla  bağlı  Fәrqlәnmә  Nişanı 

yaratmışdır. Kanadanın qatran hasilatı müәssisәlәri ekoloji problemlәri artırmaqda davam edirlәr. Alberta 

hökumәti әsas diqqәtini neftli qumlara yönәldәn yeni әtraf mühitin monitorinqi agentliyi yaratmaq üçün 

qanunvericilik tәtbiq etmişdir. Әgәr tam şәkildә istismar edilәrsә, ümumi istixana qazları Keystoun boru 

kәmәrinә qarşı çıxanların fikrincә iqlim dәyişikliyi üçün dönüş nöqtәsi olacaqdır.    Kanada rәsmi şәkildә 

2012­ci  ilin  sonunda  iqlim  dәyişikliyinә  dair  Kioto  Protokolundan  imtina  etmişdir.  Britaniya 

Kolumbiyasının karbon vergi sistemi Qәrb Yarımkürәsindә әn әhәmiyyәtli sistemlәrdәn biri hesab edilir.  

 

 



 


Yüklə 1,04 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin