201314 GӘLӘCӘYİn durumu
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Asiya vә Okeaniya
- Latın Amerikası
- Şimali Amerika
- 4. DEMOKRATİYANIN YAYILMASI
|
Regional Mülahizәlәr Afrika: Afrika әhalisinin yarısı 17, yaxud daha aşağı yaşdadır. 2050ci ilәdәk dünya әhalisinin artımının yarıdan çoxu Nigeriya ilә birlikdә Afrikada gözlәnilir vә 2050ci ilә dünyada әhalinin sayına görә üçüncü yeri tutacaqdır. Afrika әhalisi son 27 il әrzindә iki dәfә artaraq 1 milyarda çatmışdır. Proqnozlara görә, bu rәqәm 2060cı ildә 2,7 milyarda, ola bilsin ki, 2100 ilә 3,6 milyarda çatacaq. 1564 yaşlı insanların (әmәk qabiliyyәtinә malik yaş) sayı gözlәnildiyi kimi 2005 vә 2060cı illәr arası üç dәfә artacaq. 2050ci ilә üç doğuşdan biri Afrikada baş verәcәk vә demәk olar ki, 18 yaşadәk üç uşaqdan biri Afrikalı olacaq. 60 vә daha yuxarı yaşda olan әhalinin faizi nisbәtәn aşağı olacaq vә 2012ci ildәn 6%dәn 2050ci ilәdәk 10%ә yüksәlәcәkdir. Reproduktiv yaş dövründә olan ailәli qadınların yalnız 28%i qlobal 62% orta göstәrici ilә müqayisәdә hamilәliyә qarşı vasitәlәrdәn istifadә edirlәr. Müasir kontrasepsiyadan istifadәnin 27% tәşkil etdiyi Efiopiyada hazırda doğum әmsalı AddisAbebaya nisbәtәn aşağı sәviyyәdәdir. Liviya vә Tunisdә qadınların ilk nikaha daxil olma yaşları son 30 ildә 20 yaşdan 29 yaşa qalxmışdır. Uşaqların orta sayı hәmin dövrdә yarıya azalmışdır. UNICEFin tәxmini hesablamalarına görә, şәhәr әhalisinin 60%i gecәqondularda yaşayır; uşaqların bu şәraitdә mәktәblәrә getmәlәri az ehtimal olunur vә onların pis qidalanması, gәlәcәkdә işsizlik sәviyyәsinin artması vә uzunmüddәtli sosial münaqişәlәrin mövcud olması ehtimalı isә böyükdür. 25 yaşınadәk insanlar Afrikanın SubSahara regionu ölkәlәrindә ümumi işsizlәrin sayının tәxminәn 60%ni tәşkil edirlәr. Saharanın cәnubunda yerlәşәn әksәr ölkәlәrdә vә Şimali Afrikanın bәzi ölkәlәrindә gәnc nәslin olduqca sürәtlә artması vә mәşğulluğun aşağı sәviyyәsi әn azı 2030cu illәrәdәk uzunmüddәtli qeyrisabitliyә gәtirib çıxarda bilәr. Lakin, әhalinin tarixi artımı çox vaxt iqtisadi artıma gәtirib çıxarır. Bununla belә, torpaqların mәhsuldarlığının aşağı düşmәsi vә iqlim dәyişikliyi nәzәrә alınmaqla әhali sıxlığında artım tәbiәt resurslarına böyük tәsir göstәrәcәk. Buna görә dә, zәngin qidalandırıcı maddәlәrә malik kәnd tәsәrrüfatına investisiya yatırımının artırılması vә Afrikada kәnd tәsәrrüfatını idarә edәn qadınlar üçün imkanların yaradılması Afrikanın ictimai sәhiyyәsinin böyük problemi olan kifayәt qәdәr qidalanmamaq problemini azalda bilәr. Hazırda, şәhәr әrazilәrinin idarә olunması keyfiyyәtini xeyli azaldan amillәrdәn biri ömrü dә azaldan QİÇS xәstәliyidir. Münaqişә vә korrupsiya әvvәlkitәk inkişaf mәqsәdilә qoyulan sәrmayәlәrin qarşısını alır, mәhsuldar şumluq torpaqları korlayır, qaçqınların meydana gәlmәsinә, qitә boyu әrzaq böhranlarının baş vermәsinә sәbәb olur vә tәbii resursların daha yaxşı idarә olunmasına maneә yaradır. Afrika dünyada istifadә edilmәmiş kәnd tәsәrrüfatı sahәlәrinin yarısından çoxuna malikdir.
tәxminәn 40 trilyon ($6,5 trilyon) sәrf etmәyi planlaşdırır. 2025ci ilә Çin әhalisinin sayı 1 milyondan çox olan 220dәn artıq şәhәrә vә 10 milyon insandan artıq sәkkiz meqapolisә malik olacaq. Çin dünyada 7% şumluq torpağa malik olmaqla 22% dünya әhalisini yedizdirmәlidir. 1975ci ildә bir qocaya altı Çin uşağı düşürdü; 2035ci ildә isә iki uşağa iki qoca düşәcәk. Çin qocalan әhalinin böyük sayını saxlamaq üçün zәngin olmağa imkan tapmamış qocalmaqdadır. Çin bir uşaq siyasәtindәn әl çәkmәkdәdir. Bununla belә, Çindә sonsuzluq 12,5% reproduktiv yaşlı insanı әhatә edir vә 20 il әvvәlkindәn dörd dәfә çoxdur. Yalnız Şanxayın baş sperma bankında saxlanılan spermanın üçdә bir hissәsi ÜSTnin standartlarına cavab verir. Yaponiya әhalisi 2013cü ildә 0,21% azalmış vә bu azalma dörd il ardıcıl şәkildә davam etmişdir. 65 yaşdan yuxarı әhali әmsalı gözlәnildiyi kimi hazırda 25%dәn 2060cı ilә tәxminәn 40% artacaq. Orta yaş hәddi demәk olar ki, 45 yaşa, 2040cı ilә 55 yaşa yüksәlәcәk vә әhalinin sayı 127 milyondan 2060cı ilә 87 milyona azalacaq.
106 milyon. İntihar vә depressiya halları Yaponiyaya ildә $32 milyarda başa gәlmişdir. 2012ci ildә 15 il әrzindә ilk dәfә olaraq intihar halları 30,000 az olmuşdur. Hindistanın әhalisi 2028ci ildә Çinin әhalisini ötәcәk vә növbәti onilliklәr әrzindә artmaqda davam edәcәk. Asiya fermerlәri qocalır; Çin fermerlәrinin orta yaş hәddi, proqnozlara görә 2022ci ildә 50 yaşdan yuxarı vә ya hәtta 60 yaşdan artıq olacaqdır; Tailand fermerlәri üçün orta yaş hәddi 1985ci ildәki 31 yaşla müqayisәdә 2010cu ildә 42 yaş olmuşdur. Tәxminәn 5 milyon insan әrzaq çatışmazlığı şәraitindә yaşayır. Hindistanda genetikası dәyişdirilmiş әrzaq mәhsulları üzәrindә mәcburi nişanlanma 2013cü ilin yanvar ayından tәtbiq edilmәyә başlamışdır. İndoneziya 14 emal edilmәmiş xam mineralın ixracına qadağan tәtbiq etmişdir. Çin bәzi az tapılan strateji nadir torpaq metallarının ixracını azaltmış, yaxud da qadağan etmişdir. 2030cu ilә planlaşdırılmış layihәlәrin icrası davam edәrsә, Avstraliya Qәtәrdәn sonra STQnin istehsal hәcminә görә ikinci olacaq. Yaxın Şәrq әhalisinin tәxminәn üçdә biri 15 yaşdan aşağı yaş hәddindәdir; yerdә qalan hissәsi isә 1529 yaş arasındadır; vә gәnclәr arasında işsizliyin orta sәviyyәsi 27% (gәnc qadınların tәxminәn 44%) tәşkil edir. Yeni mәşğulluq konsepsiyası siyasi qeyrisabitliyin qarşısını almaqdan ötrü tәlәb olunur.
2030cu ilә Avropa әhalisi maksimum hәddә çatacaq, sonra isә azalacaq vә sonrakı 50 il әrzindә 100 milyon insan itirәcәk. 2060cı ilә ABdә doğulan qadınların orta ömür uzunluğu 2010cu ildәki 82,5 yaşla müqayisәdә 89.1 yaş ola bilәr; kişilәrin orta ömür uzunluğu isә 2010cu ildәki 76,7 yaş ilә müqayisәdә 84,6 yaş ola bilәr. 2050ci ilә әhalinin tәxminәn 34% 60 yaşında vә daha yuxarı yaşda olacaq vә hәr bir pensioneri saxlayacaq işçilәrin sayı dördә birә azalacaq. Şәrqi Avropanın bir sıra ölkәlәrindә әhali 2050ci ilә 15%dәn artıq azala bilәr. Bununla belә, NEET (15 29 yaş arasında) olan 14 milyon avropalı rifah vә әmәk qabiliyyәtinin itirilmәsi baxımından AByә hәftәdә €3 milyarda başa gәlir. Avropada aşağı doğum sәviyyәsi, qocalma vә әhalinin sayının azalması pensiya vә sosial tәminat sistemindә dәyişikliyә, daha çox uşağın doğulmasına hәvәslәndirmәyә, vә beynәlxalq münasibәtlәrә, mәdәniyyәt vә sosial struktura tәsir edәn immiqrant әmәk qüvvәsinin artmasına gәtirib çıxaracaqdır. AB nin digәr ölkәlәrinә köçәn yunan vә ispanların sayı 2007 vә 2013cü illәr arası iki dәfә artmışdır. Strateji vә Beynәlxalq Tәdqiqatlar Mәrkәzi 2050ci ilә müsәlman әhalinin sayının Fransada 25% vә Almaniyada 33% artacağını proqnozlaşdırır. Avropanın Şәrqindәn Qәrbinә miqrasiya kәnd rayonlarından şәhәr rayonlarına axın kimi davam etmәkdәdir. Rusiya әhalisi 1991ci ildә pik nöqtәsinә 149 milyona çatmış, sonra isә onillik azalma başlamış vә doğum göstәricisinin aşağı düşmәsi, ölüm hallarının vә emiqrasiyanın artması sәbәbindәn ildә tәxminәn 0,5% hәcmindә azalmışdır. 2011ci ildә Rusiyanın iqtisadi aktiv әhalisinin tәxminәn 2,5%i leqal miqrantlar olmuşdur.
tәzә su ehtiyatlarına, 21% tәbii meşәlәrә vә mineral resurslara malikdir. Regionun tәxminәn 85% i 2030 cu ilә kütlәvi şәhәr vә kәnd tәsәrrüfatı infrastrukturu investisiyaları tәlәb edәn şәhәr olacaq. Tәxminәn 2010cu ildә 53 milyon insanla müqayisәdә 47 milyon insan aclıq vә kifayәt qәdәr yemәk qәbul etmәmәkdәn әziyyәt çәkirlәr. Braziliya, Ekvador, Venesuela, Qvatemala, Honduras, Nikaraqua ixrac üçün deyil, әhalilәrini yedizdirmәk üçün yerli kәnd tәsәrrüfatı mәhsullarının tәmin edilmәsi ilә bağlı әrzaq tәhlükәsizliyinә dair qanunlar qәbul etmişlәr; doqquz ölkә dә bunu etmәyi planlaşdırır. Aclığa qarşı Meksika Milli Sәlib Yürüşü 2012ci ildә 7 milyon insanla müqayisәdә yalnız bir ildә 43% tәxminәn 4 milyon insanı aclıq mәngәnәsindәn xilas etmişdir.
Latın Amerikasında 60 vә daha yuxarı yaşda olan әhalinin payı hәr şeydәn әvvәl 2012ci ildә 10%dәn 2050ci ildә 25%dәk artacaq. Meksikada 2050ci ilә әhalinin yarısı 43 yaşdan yuxarı olacaq vә orta yaş dövründә 18 yaşa yüksәlәcәk. Növbәti 20 il әrzindә Braziliyada doğum tempinin vә ömür uzunluğunun aşağı düşmәsi nәticәsindә qoca insanların maliyyә vәsaiti ilә tәmin edilmәsi imkanı aşağı düşәcәk; bununla da, nәsillәr arasında gәlәcәkdә münaqişәlәrdәn uzaq olmaq üçün pensiyaya çıxan zaman ödәnilәn kompensasiya mәblәği dәyişdirilmәli vә sosial inteqrasiya yaxşılaşdırılmalıdır. Dünyada tәxminәn 12% şumluq torpaq vә şirin su ehtiyatının üçdә biri vә dünya әhalisinin 8,5%nә malik әrazi әrzaq mәhsullarının istehsalı üçün böyük potensiala malikdir. Peru GDOnın idxalına 10 illik moratoriya tәtbiqini qüvvәdә saxlayır; Peru $3 milyard potensial illik gәlirlә üzvü әrzaq mәhsullarının (qәhvә, kakao, kvinoya, banan) dünya ixracatçılarından biridir. Latın Amerikası vә Karib hövzәsi ölkәlәri faydalı qazıntıların bәrpa olunmayan әn mühüm ehtiyatlarının nәzәrәçarpan hissәsinә malikdirlәr; Latın Amerikası vә Karib Dövlәtlәri Birliyi (CELAC) ölkәnin faydasını artırmaq vә yerli әhalinin hәyat sәviyyәsini yaxşılaşdırmaq üçün tәbii ehtiyatlar üzәrindә suverenitetin artırılması mәqsәdilә yeni strategiyalar nәzәrdәn keçirir.
19%dәn 2050ci ildә 27%ә yüksәlәcәk. ABŞda yaşı 65 vә daha yuxarı olan insanların sayı gözlәnildiyi kimi 2009cu ildә 40 milyondan 2030cu ildә 72 milyona çatacaq. Hazırda, ABŞda bir yaşınadәk olan uşaqlar әhalinin azlıq tәşkil edәn hissәsidir. 1980ci ildәn etibarәn yaşlı pensionerlәrin sayı 1,300% olmuşdur. MIT hesab edir ki, havanın çirklәndirilmәsi Birlәşmiş Ştatlarda ildә tәxminәn 200,000 erkәn ölüm hallına sәbәb olur. ABŞda әhalinin 2%dәn az hissәsi dünya әrzaq ixracının әn böyük hissәsini tәmin edir, tәxminәn 47 milyon amerikalı isә әrzağa görә talon alıcılarıdır. ABŞda insanların üçdә iki hissәsi artıq çәkiyә malikdir vә ya piylәnmәdәn әziyyәt çәkir vә 8.3%i isә şәkәr xәstәsidir. Orta hesabla, hәr bir amerikalı hәr il 253 funt әrzaq istehlak edir. “İstifadә edilmәdәn atılan” әrzaq miqdarının azaldılması әhaliresurs balansını dәyişә bilәr. Biotexnologiya, nanotexnologiya vә fәrdi genom tәbabәti sahәsindә uğurlar tibbi tәcrübәyә yenicә tәsir göstәrmәyә başlamışdır; buna görә dә, ömür uzunluğunun 2550 ildәn sonra son dәrәcә inkişafı qaçılmaz haldır. Şimali Amerika fermerlәri fermerliyi iqlim dәyişikliyinә vә eksterimal hava şәraitinә qarşı daha davamlı etmәyin vә qlobal istilәşmәyin Kanadada buğda ixracını necә artıra bilәcәyi yollarını arayırlar. Vankuver, Toronto vә Kalqari kimi Kanada şәhәrlәri reytinq üzrә yaşamaq üçün dünyanın әn әlverişli beş şәhәri sırasında yer alırlar.
4. DEMOKRATİYANIN YAYILMASI Sәrhәdlәri vә ideoloji fәrqliliklәri aşan vә fundamental insan hüquqlarının ümumi dәyәrlәrinә әsaslanan çoxtәrәflilik vә tәrәfdarlığın artırılması daha demokratik qlobal idarәetmә vә siyasi strukturun yaranmasının әsasını yaradır. Demokratiyaya doğru uzunmüddәtli meyliliyin güclü olmasına baxmayaraq, son bir neçә il әrzindә mәtbuat azadlığı azalmaqdadır. Bununla yanaşı, dayanaqlı qlobal demokratik sistemlәrdә insan hüquqları uğrunda özüözlüyündә tәşkil olunan hәrәkatlar bütün dünyada baş verir. Әsas sәbәbdәn mütlәqiyyәt, siyasi repressiya, iqtisadi sistem, hakimiyyәtdәn suiistifadә vә ya çörәyin qiymәtindәn asılı olaraq daha qlobal düşüncәyә malik, publikaya işlәmәyi bacaran müqәddәrat müdafiәçilәri küçәlәrә çıxır vә İnternetdә görünmәmiş qüvvә nümayiş etdirirlәr. Onların fәal vә cәsarәtli olmaları bütün dünyada başqalarını ruhlandıraraq kütlәvi informasiya vasitәlәrinin vә İnternetin kömәkliyi ilә geniş vüsәt alır.
Bununla yanaşı, әgәr bu hәrәkatlar hazırkı fәsildә göstәrilәn Qlobal Problemlәrdәn (su, mütәşәkkil cinayәtkarlıq, energetika, maliyyә qeyribәrabәrliyi, әrzaq) bir neçәsini hәll etmәk üçün yeni, daha sәmәrәli sistemlәr kimi formalaşmasalar, sonda onlar tәnәzzülә uğraya, demokratik nailiyyәtlәrini itirә vә hәtta dünyanın bir çox regionlarında anarxiyaya çevrilә bilәrlәr. Bundan әlavә, sabit duruma malik demokratiyalar da yaddan çıxarmamalıdırlar ki, demokratiya da paslana, yaxud da mәhv ola bilәr, xüsusilә dә, dövlәt qurumlarının vә özәl şirkәtlәrin xahişi ilә ümumilikdә әhaliyә vә siyasi nümayişçilәrә nәzarәtin güclәndirilmәsi әsas insan hüquqlarına riayәt edilmәsini sübhә altına alır. İcra sәlahiyyәtlәrindәn suiistifadә edilmәsi, cәzasızlıq vә lobbilәşmә gücünün gündәngünә artması bütün dünyada vәtәndaşların seçilmiş hökumәtә olan etibarını azaldır. Dünya әhalisinin aşağı tәbәqәsindәn olan insanlar kimi yalnız 85 insan onların qayğılarına haqq qazandırıldığını, siyasi tәsisat vә hökumәt orqanlarının bitәrәfliyinin aradan qaldırıldığını vә iqtisadi elitanın maraqlarının әksәr insanların mәnafeyinә xidmәt etdiyini hesab edirlәr. demokratiyanın plutokratiyaya çevrilmәsinin qarşısını almaq üçün mәlumatlı ictimaiyyәt, müstәqil mәhkәmә sistemi vә azad mәtbuat mövcuddurmu? Bәzilәri belә hesab edirlәr ki, ictimaisiyasi hәlli yollarının әvәzinә bәzi lobbi şirkәtlәrin maliyyә gücünün artması ilә әlaqәdar demokratiyanın getdikcә daha çox monetokratiyaya çevrilmәsi tәhlükәsi artır. Bu gün, $3+ trilyon illik gәlirә malik mütәşәkkil cinayәtkarlıq nә qәdәr hökumәt qәrarlarını satın alır? Dünya Bankı hesab edir ki, bütün mәnbәlәrdәn daxil olan vәsaitin $1 trilyondan $1,6 trilyona qәdәri rüşvәt şәklindә ödәnilir. Demokratiyanın әnәnәvi formaları bu tәhlükәlәrә qarşı dura bilәrmi, yaxud artan qlobal vicdanlılıq vә yeni kommunikasiya vasitәlәri daha inkişaf etmiş demokratik idarәetmә formalarını yarada bilәrmi?
Bütün dünyada demokratiyanın qәbul edilmәsi vә reallaşmasının fәrqli olmasına baxmayaraq, bir qayda olaraq belә hesab edilir ki, demokratiya mәsuliyyәtli vәtәndaşlar vә siyasi prosesdә iştiraka sövq edәn vә әsas hüquqlara zәmanәt verәn hәssas hökumәt arasında münasibәtdir. Әksәr insanlara fayda gәtirәn qanun vә tәsisatlar, fәrdi hüquqların tәminatı hesabatlılığın tәmin edilmәsi üçün güclü vәtәndaş cәmiyyәtinin qarantıdır vә mütәşәkkil cinayәtkarlıq, korrupsiya, kütlәvi informasiya vasitәlәri üzәrindә mülkiyyәt hüququ, korporativ inhisarlıq, lobbiçiliyin artması vә cәzasızlığa qarşı mübarizәdә hәlledici әhәmiyyәtә malikdir.
Freedom House tәşkilatının fikrincә, dünyanın siyasi vә vәtәndaşlıq azadlıqları 2013cü ildә sәkkiz il ardıcıl şәkildә pislәşmiş vә 54 ölkәdә aşağı düşmüş, 40 ölkәdә isә yaxşılaşma müşahidә edilmişdir. 2014 cü il tarixli hesabatda qeyd edilir ki, siyasi, mәhkәmә, iqtisadi, tәhlükәsizlik, mülki cәmiyyәtdә vә kütlәvi informasiya vasitәlәrindә “müasir avtoritarizm” aktivlәşmiş, siyasi plüralizm isә aşağı düşmüşdür. Demokratik dәyәrlәrdәn yararlanan insanların payı 88 ölkәdә yaşayan әhalinin 40%nә enmişdir (2012ci ildә 90 “azad” ölkәdә yaşayanların 43%); 59 “qismәn azad” ölkәnin әhalisinin 25%ni vә “qeyriazad” statusa malik 48 ölkәnin әhalisinin isә 35%ni (tәxminәn 2.47 mlrd. insan) tәşkil etmişdir. Seçim demokratiyanın sayı 122 ölkәyәdәk artmışdır. Bununla belә, nümayәndә demokratiyanın vә sәsvermә sistemlәrinin aktuallığı şübhә altına alınır vә İnternet dövrünün sürәtinә ayaqlaşmalıdır. 2014cü ildә keçirilәcәk 40dan yuxarı milli seçki kampaniyası dünyanın 42% әhalisini әhatә edir. Bu, insanların elektorat demokratiyaya olan inamının artmasının barometri olacaqdır. EIUnin Demokratiya İndeksinә görә 2012ci ildә yalnız 25 ölkә (dünya әhalisinin 11%ni әhatә edәn) “tam demokratik” kimi tәsnif edilәcәk, 37 ölkә “hibrid rejimli”, 51 ölkә isә “avtoritar rejimli” (әksәr hissәsi Çindә olmaqla, tәxminәn 2,6 milyard insan) hesab edilәcәk.
Freedom House hәmçinin belә bir qәnaәtә gәlmişdir ki, son bir neçә il әrzindә Mәtbuat Azadlığı hәm avtoritar, hәm dә demokratik rejimlәrdә aşağı düşmüşdür. 2012ci ilin qiymәtlәndirmәlәrinә görә, 63 ölkәdә yaşayan dünya әhalisinin yalnız 14%i nisbәtәn “pulsuz” kütlәvi informasiya vasitәlәrindәn istifadә edir, 70 ölkәdә yaşayan әhalinin 43% “qeyriazad” mühitdә yaşayır. Sәrhәdsiz Reportyorlar tәşkilatı tәrәfindәn 2014cü il üçün azad kütlәvi informasiya vasitәlәri göstәricisi dә bütün dünyada informasiya azadlığı vә mәlumatlı olmaq azadlığı göstәricisinin aşağı düşdüyünü qeyd edir. Regional qiymәtlәndirmә (0100 şkalası üzrә 0 – tam azadlığın verilmәsi, 100 – ümumiyyәtlә azadlığın olmaması) Avropa üçün 17,6, Amerika üçün 30,3, Afrika üçün 35.6, AsiyaSakit okean hövzәsi üçün 42,2, Şәrqi Avropa vә Mәrkәzi Asiya üçün 45,5, elәcә dә Yaxın Şәrq vә Şimali Afrika regionu üçün 48,7 balı göstәrir. Jurnalistlәrin Müdafiәsi Komitәsi mәlumat verir ki, 1992ci ildәn bәri 1040 jurnalist qәtlә yetirilmiş vә bu cinayәt halının 614ü cәzasız qalmışdır. 2013cü ildә 100 qәtlә yetirilmiş jurnalistdәn tәxminәn 70i tәsdiq edilmiş motivlәr üzrә qәtlә yetirilmiş, onlardan 4 nәfәri KİV işçisi olmuş, 25 nәfәr isә tәsdiq edilmәmiş motiv üzrә qәtlә yetirilmişdir. BMTnin 2012ci ildә qәbul edilmiş Jurnalistlәrin Tәhlükәsizliyinin Tәmin edilmәsi üzrә Tәdbirlәr Planı BMTnin müxtәlif tәsisatlarının vә vәtәndaş cәmiyyәti qruplarının milli vә qlobal sәviyyәlәrdә çalışan jurnalistlәrin tәhlükәsizliyinә yardım etmәk üçün fәaliyyәtin 100 istiqamәtini tәsvir edir.
İqtisadi qeyrisabitlik sәbәbindәn mürәkkәblәşәn demoqrafik irәlilәyiş vә tәkmillәşәn tәhsil daha qlobal demokratik sistemә olan tәlәbatı artırır. Bir az, yaxud da heç müdafiә olunmayan qaçqınların sayı artmaqdadır vә çox vaxt insanlar demokratik prinsiplәr naminә öz hәyatlarını risk altına qoyurlar. 2013 cü il Qlobal Kölәlik İndeksi hesab edir ki, bütün dünyada 29.8 milyon . insan müasir kölәlik şәraitindә yaşayır vә MӘTnin qiymәtlәndirmәsinә görә tәxminәn 21 milyon . insan mәcburi әmәyin qurbanına çevrilmişdir. Müәyyәn әlillik formasına malik Yer kürәsi әhalisinin tәxminәn 15%i әvvәlki kimi fiziki, sosial, iqtisadi vә davranış sәddi ilә üzlәşir.
Köhnә ideoloji, siyasi, etnik vә milli irslәr nәzәrdәn keçirilmәli vә beynәlxalq qanunlar qazanılan hüquqların müdafiәsini vә demokratiyaya gedәn uzunmüddәtli istiqamәti müәyyәn etmәlidir. Yeni demokratiyalar vәtәndaşların etibarını qazanmaq, sosial münaqişәni minimuma endirmәk vә barışıq prosesini lәngitmәmәk üçün әvvәllәr mövcud olmuş hakimiyyәtdәn suiistifadә hallarının nәticәlәrindәn dәrs almalıdırlar. Bir az, yaxud da heç müdafiә olunmayan qaçqınların sayı artmaqdadır vә demokratik prinsiplәr naminә öz hәyatını risk altına qoymaq tәlәb olunur.
Qlobal demokratik sistemlәrin inkişafına yardım edәn bәzi faktorlar özlәrinә informasiyaya, daha demokratik tәsisatlara, diplomatiya bilgisinә, mәlumatlardan birgә istifadәyә, qlobal miqyasda mәcburi öhdәliklәr tәtbiq edәn beynәlxalq qaydalara, elәcә dә günügündәn sayı vә nüfuzu artan beynәlxalq qeyrihökumәt tәşkilatlarına çıxışı artıraraq yaxşı tәhsilә malik dünya ictimaiyyәti üçün beynәlxalq alәmdә qәbul edilmiş standartları daxil edirlәr. Romanın Beynәlxalq Cinayәt Mәhkәmәsi Statutu 122 iştirakçı dövlәtә vә 139 imzalamaq hüququ olan dövlәtә malikdir vә hesabatlılığı artırmaq vә cәzasızlıq hallarını azaltmaq üçün beynәlxalq potensialı günügündәn güclәndirir. Dünyanın 50 ölkәsindә Pirat Partiyalar kimi yeni partiyalar (Tunis Әrәb Baharından sonra yaranan partiyalar daxil olmaqla) birbaşa demokratiyaya vә hökumәtdә iştiraka, mülki hüquqlara, şәffaflığa vә azad bilik vә informasiya mübadilәsinә dәstәk olurlar. Daha çox iştirakçı demokratiyanın mövcudluğu elektron hökumәtdәn bizhökumәtә yüksәlә bilәr. enәsil daha sәrhәdsizdir vә yeni dünyalar açmaq niyyәtindәdir. Bütün dünyada aparılan imza toplantısı sadәcә milli mәhkәmә sistemlәrinә arxalanmır, ictimaiyyәtin iştirakı ilә hökumәt mәmurlarının vә iri tәşkilatların qәrar qәbul etmәlәrinә vә hesabatlılıqlarına tәsir göstәrmәyә başlayır. Xәbәrlәr müstәqil şәkildә yayılır vә ya tәsdiq edilir. Bәzilәri söylәyirlәr ki, İnternetә çıxış cәmiyyәtin mәlumatlandırılması, fikir vә toplantı azadlığı üçün bir vasitә kimi insan hüquqlarının bir hissәsi (kitabxanalar kimi) olmalıdır. BMTnin “Rәqәmsal Әsrdә Özәl Hәyatın Toxunulmazlığı Hüququ” haqqında 2013cü il dekabr tarixli qәtnamәsi bütün ölkәlәri elektron müşahidә, rәqәmsal ünsiyyәtin güclәndirilmәsi vә anket mәlumatlarının toplanması kimi “demokratik cәmiyyәtin fundamental prinsiplәrini” pozan fәaliyyәtlәrin aradan qaldırılması üçün tәbdirlәr görmәyә çağırır.
Tәhsilli vә düzgün mәlumatlı ictimaiyyәtin demokratiya üçün zәruri faktor olduğundan; dezinformasiya, kiber savaş, siyasi baxımdan әsaslandırılmış hökumәt nәzarәti vә senzurası, müxbirlәrin özünüsenzurası vә İnternet vә digәr media üzәrindәn maraq qrupu nәzarәtinin necә qarşısının alınmasını vә buna qarşı necә mübarizә aparılmasını öyrәnmәk vacibdir. Dini etiqada görә ayrıseçkilik qanunları, elәcә dә ateist vә dini olmayan qruplara qarşı qanunlar lәğv edilmәlidir.
Demokratik cәrәyanlar bir – biri ilә mübarizә aparmadığı vә humanitar böhranların demokratik rejimlәrә nisbәtәn avtoritar rejimlәr altında daha uyğun olduğu halda genişlәnәn demokratiya gәlәcәk üçün sülhün vә әdalәtin yaradılmasında kömәk edәcәk. Belә ki, uğursuz dövlәtlәrә vә ya dövlәtlәr daxilindәki bölgәlәrә yardım etmәk üçün beynәlxalq prosedurlara vә öz vәtәndaşlarına vә ya digәrlәrinә dövlәtin müәyyәn tәhlükә yaratdığı zaman müdafiә strategiyalarının tәşkilinә ehtiyac duyulur.
Yerlәrdә demokratiyaya qarşı tәhlükәlәrә yönәlmiş strategiyaların mövcud olması, dünya әhalisinin 10% dәn azının qeyridemokratik ölkәlәrdә yaşaması, İnternet vә media azadlığının qorunmasının beynәlxalq miqyasda tәmin edilmәsi, , hüquqmühafizә orqanlarının siyasi vә ya digәr müdaxilәlәr olmadan fәaliyyәt göstәrmәlәri vә bir çox demokratik seçkilәrdә sәs verәn nümayәndәlәrin sayının 60% keçmәsi halında 4 cü Çağırışa ciddi şәkildә müraciәt olunacaq.
Yüklə 1,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|