201314 GӘLӘCӘYİn durumu
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Asiya vә Okeaniya
- Latın Amerikası
- Şimali Amerikası
- 15. ETİK BAXIŞLAR VӘ QLOBAL ӘHӘMİYYӘTLİ QӘRARLAR Etik düşüncәlәri qlobal qәrarlarla daha mütәmadi surәtdә necә birlәşdirmәli
- Regional Mülahizәlәr
- Latın Amerika
- Şimalı Amerika
|
Regional Mülahizәlәr Afrika: Keniyanın 30% yuxarı ÜDMi mobil telefonlar vasitәsilә ötürülür. IBM Afrikanı növbәti nәsil idrakı (“Watson”) kompüter әlavәlәri ilә tәmin etmәk üçün onillik tәşәbbüsә $100 milyon sәrmayә yatırır. Afrikanın elmi işlәmәlәrini diqqәti kәnd tәsәrrüfatından tәbabәt vә qarışıq sahәlәrә yönәlir. Afrikanın İnkişaf Bankı dayanaqlı inkişafa, insan kapitalı vә mәşğulluğunun artırılmasına sәrmayәni artırmaq üçün elm, texnologiya vә tәşәbbüs üzrә Nayrobidә ilk Afrika Forumunu tәşkil etmişdir. Elm, Texnologiya vә İnnovasiyalar üzrә Parlamentlәrarası Forum elm vә texnologiyaya ÜDM faizini artırmağı vәd edir. Elmi işlәmәlәrә yatırılan sәrmayәlәrin aşağı sәviyyәdә olması, zәif tәsisatlar, beyin axını vә bazara pis çıxış әvvәlkitәk Afrikada elm vә texnologiyada potensial innovasiyaların işlәnib hazırlanmasına maneә yaradır. Afrikada xammalın ixracı әsas yer tutmaqda davam edir; elm vә texnologiyada innovasiya ixraca әlavә dәyәr mәblәğinin yaradılması üçün vә gәlәcәk biotexnologiyaya, nanotexnologiyaya vә bәrpa olunan enerji perspektivlәrinә doğru addımlamaq üçün zәruridir. Asiya vә Okeaniya: 2011ci ildә Çin özünün dördüncü kosmik uçuşu olan Şençjou9 kosmik gәmisini Çinin kosmik laboratoriyası Tiangong 1 ilә birlәşmәk üçün bu dә üç kosmonavtla kosmosa buraxmışdır, kosmonavtlardan biri ilk dәfә olaraq qadın kosmonavtdır. Yaponiya kosmik fәzada fәaliyyәt göstәrәcәk vә enerjisini fәzadakı günәş enerjisindәn alacaq Venus zondunu buraxmışdır. Yaponiyanın MDM faizi kimi elmi işlәmәlәri 3% tәşkil edir. Çindә elmi işlәmәlәrә nisbәtәn az illik büdcәnin 2%nin xәrclәnmәsinә baxmayaraq, o dünyada dövlәt büdcәsinin hәcminә görә ikinci yerdә durur. çinin patent müraciәtlәri son beş ildә 500% artmışdır, vә әsasәn ABŞda olduöu kimi sırf enerji texnologiyalarına sәrmayә yatırır. İkirәqәmli iqtisadi artıma malik digәr Asiya ölkәlәri elmi işlәmәlәr sahәsindә hәmçinin iri rәqәmli artım xәrclәrinә malikdirlәr. Hindistan hәr hüquqi fakültә üzrә 20 mühәndis buraxır. Avstraliya öz Milli Nanotexnologiya Kompleksinә әhәmiyyәtli dәrәcәdә sәrmayә yatırır.
yatıracağını elan etmişdir. Avropanın peyk naviqasiya sistemi Galileo dünyada ilk mülki sistemdir vә peyk naviqasiya sistemi ilә idarә olunur. Virgin Galactic kosmosa turizm sәfәrlәri planlaşdırır vә artıq $200.000 bilet haqqını ödәmәyә hazır olan 500dәn artıq şәxsdәn depozit toplamışdır. ABnin 2014 2020ci illәr üçün çoxillik maliyyә bazası özünә “rәqabәtәdavamlılıq” mәqsәdilә xәrclәri 20072013cü illәr üçün BVF ilә müqayisәdә 37% artırmaq niyyәtindәdir. Elm vә texnikanın maliyyәlәşdirilmәsi proqramı Horizon 2020yә €70.96 (ABnin tәklif etdiyindәn €80 milyard az, vә EPnin tәklif etdiyindәn €100 milyard az) vәsait ayırır, Qlobal peyk naviqasiya sistemi Galileoya €6,3 milyard; ITER termonüvә reaktoruna €2.7 milyard; vә Әtraf Mühitin vә Tәhlükәsizliyin Qlobal Monitorinqi (GMES) Yer kürәsinin müşahidә edilmәsi proqramına isә €3.79 milyard vәsait ayrılır. Avropanın Patent İdarәsi 2014 cü ildә qüvvәyә minir vә bu da ixtiraçılara patent almaq üçün müraciәt etmәyә imkan verәcәk vә sözügedәn idarә 27 üzvölkәnin 25dә fәaliyyәt göstәrәcәk (İspaniya vә İtaliya patentdәnkәnar rejimdә qalacaqlar).
Lissabon Strategiyasının müddәtinin 2010cu ildә bitmәsinә baxmayaraq, onun ardında 2020 ci ilәdәk Avropa gәlir, vә ABnin ÜDMin 3%nin elmi tәdqiqatlara sәrf edilmәsi mәqsәdi qüvvәsindә qalır. 2010cu ildә AB27 ölkәlәrindә elmi tәdqiqatlara sәrf edilәn orta vәsait ÜDMin 2%ni tәşkil etmiş vә bu zaman ABnin üç üzv ölkәsi 3% sәviyyәsinә çatmış (Finlandiya 3,87%; İsveç 3,42% vә Danimarka 3,06%), sәkkiz üzvdövlәt isә öz ÜDMin 1%ni elmi tәdqiqatlara xәrclәdiklәri barәdә mәlumat vermişlәr. Rusiya son 15 il әrzindә 500.000dәn yuxarı elmi işçi itirmişdir, lakin әks tendensiya yaranmaqdadır, әmәk haqları artırılmış, innovasiya dәstәklәnir vә hazırda, yüksәk texnologiyalar dәstәklәnir. Rusiya hәtta son illәrin iqtisadi böhranına baxmayaraq nanotexnologiya, elmi tәdqiqat vә korporasiyalara әhәmiyyәtli sәrmayә yatırmışdır. Rusiya elmi tәdqiqat vә tәtbiqetmәlәri sürәtlәndirmәk üçün transmilli korporasiyalarla birgә Skolkovo İnnovasiya Mәrkәzini inşa edir vә bu tikintinin büdcәsi 20132020ci illәrdә milli kosmik tәdqiqatlar sahәsinin inkişafı üçün dövlәt proqramı çәrçivәsindә 2.1 trilyon rubl (tәxminәn $70 milyard) tәşkil edir.
Meksikanın Milli Genetik Resurslar Mәrkәzi genetik resurslar, kәnd tәsәrrüfatı, heyvandarlıq, akvabitki әkini, meşә tәsәrrüfatı vә mikrob tәdqiqatları sahәsindә inkişaf edәn ölkәlәr arasında liderdir. İӘİT, UNESCO, AB, ABŞ vә Şin regionda innovasiya sistemlәrinә yardım edirlәr. çili regionda bәzi geridә qalan göstәricilәri tam olaraq dәyişdirmәk üçün Latın Amerikası üçün elmi xәbәrlәr şәbәkәsini işlәyib hazırlamağa başlamışdır. Argentina, Braziliya, Çili vә Meksika kimi ölkәlәrin payına regionda aparılan universitet sәviyyәli elmi tәdqiqatların tәxminәn 90% düşür vә 500 ali tәhsil ocağının yarısı elmi tәdqiqatlar aparmır. Universitetlәrin elmi vә texniki kursları әn kasıb icmalara yardıma diqqәti yönәltmәk üçün tәlәb edilә bilәr. Hazırda, Meksika Latın Amerikası vә Karib hövzәsi ölkәlәri üçün innovasiya şәbәkәsi üzrә liderdir. Perunun elmi işlәrә yatırdığı maliyyә vәsaiti $300 milyona çatmış vә bu әsasәn yerli universitet vә tәdqiqat mәrkәzlәrini dәstәklәyәn şirkәtlәrin rәhbәrliyi sayәsindә baş verir.
böyük mәnbә olaraq qalır. NASA böyük sayda insan vә tәtbiqetmәlәr üçün bәşәriyyәti fәth etmәk mәqsәdilә sәrf edilәn xәrclәri azaltmaq üçün özәl buraxıcı sistemlәrә yardım göstәrir. SpaceX “Drakon” raketi 2012ci ilin yaz ayında yük modulunu uğurla kosmik stansiyaya göndәrmişdir. Bigelow üfürülmüş orbital stansiyaların istehsalı ilә mәşğuldur. Boeing aşağı yerüstü orbital yanacaq anbarları tәklif etmişdir. Blue Origin astronavtların suborbital vә orbital fәzaya buraxılması üçün çoxistifadәli raket vә kosmik aparatlar üzәrindә işlәyir. Stratolaunch kosmik kapsulların havaya buraxılması üçün iri tәyyarәlәrdәn istifadә etmәyi planlaşdırır. 2011ci ildә Stendford Universitetinin mәşhur professorunun üç AI pulsuz onlayn kursları tәklif edilmişdir. 150,000dәn artıq tәlәbә qeydiyyatdan keçmiş vә 35,000 faktiki olaraq ev tapşırıqlarını tәqdim etmişlәr. Kurslara sәrbәst çıxışı tәklif edәn digәr universitetlәr sırasında MIT, Harvard, Prinston, elәcә dә Miçiqan vә Pensilvaniya universitetlәrini göstәrmәk olar. Amerikanın Milli Elmlәr Akademiyasının, Milli Mühәndislik Akademiyasının vә Tibb İnstitutunun apardıqları tәdqiqata pulsuz şәkildә çıxış imkanı vardır. Dünyanın tәxminәn 35% elmi işlәri ABŞda saxlanılır. Hәr hәftә ABŞ ın Patent İdarәsi İnternetdә pulsuz olaraq minlәrlә yeni patentlәri yerlәşdirir.
Qrafikdә Tәsir Tendensiyasının Tәhlilindәn istifadә edilir; bu, 2012 Gәlәcәk Hesablama İndeksinin bir hissәsidir (bax: Fәsil 2, SOFI 2012)
15. ETİK BAXIŞLAR VӘ QLOBAL ӘHӘMİYYӘTLİ QӘRARLAR Etik düşüncәlәri qlobal qәrarlarla daha mütәmadi surәtdә necә birlәşdirmәli? Bütün dünyada artan etirazlar hökmranlıq edәn elitanın qәbul etdiyi qeyrietik qәrarlara qarşı artan dözümsüzlük nümayiş etdirirlәr. Daha çox tәhsili olan vә İnternetә çıxışa malik nәsil bütün dünyada hakimiyyәtdәn suiistifadә әleyhinә qalxır vә şәffaflıq tәlәb edir.
Dünya hәlә dә 2008ci ildә maliyyә böhranına gәtirib çıxarmış qeyrietik qәrarlardan özünә gәlmәyib. Bu әyani şәkildә iqtisadiyyat vә etikanın qarşılıqlı әlaqәsini nümayiş etdirmişdir. Qlobal maliyyә böhranından tez bir zamanda qurtulmağa kömәk etmiş vә dünyanı repressiyadan xilas etmiş sürәtli hәlli yollarının tәtbiqinә baxmayaraq, yenә dә qeyd edilәn etik göstәricilәr gәlәcәk böhranların qarşısının alınması üçün kifayәt qәdәr nәzәrdәn keçirilmәyib. Hazırda mövcud olan qlobal problemlәrin hәll üçün zәruri olan milli, tәşkilati, dini vә ideoloji sәrhәdlәri keçәrәk әmәkdaşlıq etmәk kimi mәnәvi istәk qlobal etika tәlәb edir. Bununla belә, dini metafizikaya әsaslanan ictimai mәnәviyyat günbәgün artan sekulyarizm sәbәbindәn mübahisә predmetinә çevrilir vә bir çoxları qәrar qәbul edilmәsi üçün mәnәvi әsaslara, idarәetmә üçün köhnә әnәnәlәrә inamla yanaşmırlar vә bununla da bir çox dinlәrdә fundamental hәrәkatların başlanğıcını qoyurlar. Tәәssüf ki, mәnәvi üstünlüyә önәm verәn din vә ideologiya bütün dünyada münaqişә yaradan “bizonlar” kimi tәbәqәlәşmәyә gәtirib çıxardır.
klonlaşdırmaq, yaxud dinozavrları hәyata qaytarmaq vә ya sintetik biologiyadan minlәrlә yeni hәyat formalarının kәşf edilmәsi etik sayılırmı? Tәhlükәsizliyi lazımi qaydada sınaqdan keçirmәdәn yeni icadları tәtbiq edilmәsi, yaxud insan nәzarәti olmadan yeni silah növlәrinin işlәnib hazırlanması vә istifadә edilmәsi etik sayılırmı? Bu fundamental elmi tәdqiqatlar sosial problemlәr vә onları maliyyәlәşdirәn cәmiyyәt birbaşa nәzәrә alınmadanmı hәyata keçirilәcәk? Sosial tәfәkkür reallığın hәqiqәtdә olduğu kimi qәbul edilmәsi gedişatını poza bilәrmi? Jurnalistlәr informasiya ilә dolu olan dünyada oxunmaları üçün “piar” kampaniyasından istifadә etmәli olduqlarından, hәqiqәt tәhrif edilә vә laqeyd cәmiyyәtin yaranmasına gәtirib çıxarda bilәr.
Dәyişikliklәri sürәtlәndirmәklә qabaqlayıcı etik sistemlәrin işlәnib hazırlanması vaxtı çatmamışdırmı? Qanun әdalәt mәhkәmәsinin әsas prinsipi olduğundan, mümkün gәlәcәk hadisәlәr barәdә etik mülahizәlәrә ehtiyac duyacayıqmı? Elm vә texnologiya sahәsindә uğurlu nailiyyәtlәr әldә etmәyimizә baxmayaraq, inkişaf vә qloballaşdırma ilә bağlı gәlәcәk risklәr qalmaqdadır (bax: Dәlәduzluq Әmәliyyatları ilә bağlı Qlobal Mәlumatlandırma Sistemindә (GFIS) Tәdqiqat üzrә Elmi vә Texnologiya bölmәsi) vә gәlәcәkdә etik problemlәrә yol açır (bax: Dәlәduzluq Әmәliyyatları ilә bağlı Qlobal Mәlumatlandırma Sistemindә (GFIS) Tәdqiqat üzrә Gәlәcәk Etik Problemlәr bölmәsi). Mәsәlәn, günlәrin birindә bir insanın kütlәvi bioloji qırğın silahı hazırlayacağı vә tәtbiq edәcәyi mümkündür. Cәmiyyәt tәbii ki, bunun qarşısını almaq istәyәcәk vә bunun qarşısını almaqdan ötrü onun erkәn aşkarlanmasını vә çox ehtimal ki, özәl hәyata müdaxilә edilmәsini vә digәr vәtәndaş hüquqlarını azaltmağı tәlәb edәcәkdir. Gәlәcәkdә bu cür potensial deskrutiv insanların sayını azaltmaq üçün uşaqların sağlam psixi inkişafı hәr bir şәxsin üzәrinә düşәn ümdә vәzifә olmalıdır. Bu cür müşahidәlәr yeni bir şey deyildir, lakin psixi sağlam vә mәnәviyyat baxımından güclü insanların tәrbiyә edilmәsindәn imtina gәlәcәkdә keçmişlә müqayisәdә gәlәcәkdә daha ciddi fәsadlara yol aça bilәr. İnsanları kütlәvi terror aktı törәtmәyә meylli olmaları vә ya kimlәrin bu cür әmәllәri törәtmәyә hazırlaşdıqları baxımından eynilәşdirmәk mümkün olduğu zaman onları bu cür әmәllәri törәtmәzdәn qabaq hәbs etmәk etik sayılırmı? Snoudenin ABŞ Tәhlükәsizlik İdarәsinin mәxfi sәnәdlәri ilә bağlı açıqlaması kollektiv tәhlükәsizliklә müqayisәdә fәrdi vә suveren hüquqların qlobal müzakirәsinә gәtirib çıxartdı. Hökumәt vә ya özәl şirkәtlәrin göstәrişlәri ilә ictimai vә siyasi aksiyalara qabaqcıl texnologiyalardan istifadә etmәklә nәzarәt edilmәsi kimi etik әsaslar da şübhәli hal alır. Eyni zamanda, әvvәlki illәrlә müqayisәdә yeni texnologiyalar әksәr insanların yaşayışını asanlaşdırır, böyük fayda gәtirir, daha yüksәk templә inkişafa rәvac verir. Ayrıayrı şәxslәr İnternetdә qruplar yaradır, bütün dünyada müәyyәn etik problemlәrlә bağlı aksiyalar tәşkil edirlәr. Kütlәvi informasiya vasitәlәrindә verilәn informasiyalar, bloqlar, mobil telefonların kameraları, etika üzrә komissiya vә qeyrihökumәt tәşkilatları getdikcә daha çox qeyrietik qәrarları vә korrupsiya hallarını üzә çıxarırlar. Çox ehtimal ki, hәr gün bütün dünyada çıxarılan әksәr qәrarlar hörmәtә layiqdirlәr. Qәrar qәbul edilmәsi prosesindә
qlobal etikaya görә kollektiv mәsuliyyәt hәlә durğunluq dövrü yaşayır vә inkişaf etmir. Korporativ sosial mәsuliyyәt, etik marketinq vә sosial investisiya kimi proqramlar inkişaf etmәkdәdirlәr. Qlobal etika da hәmçinin sivilizasiya normalarını müәyyәn edәn ISO standartları vә beynәlxalq müqavilәlәr vasitәsilә bütün dünyaya yayılmaqdadır. Riçard Brenson yalnız mәnfәәti nәzәrdә tutmayan, hәmçinin insanlar, planet vә mәnfәәtlә bağlı qәrar qәbul edilmәsi mәqsәdilә müәssisәlәr üçün B Planı yaratmışdır. Bill Qeyts milyarderlәri malik olduqları vәsaitlәrinin yarısını qlobal problemlәrin hәllinә sәrf etmәyә çağırmışdır. Әldә edilәn irәlilәyişә baxmayaraq korrupsiya әvvәlkitәk bütün dünyada geniş yayılmışdır. Hәr il $11,6 trilyon insan rüşvәt ödәyir. 2013cü il tarixli Korrupsiyanı Qavrama İndeksi müәyyәn etmişdir ki, 177 ölkә vә әrazi arasından 114 ölkә 50 baldan aşağı bal toplamış (şkala üzrә 0 = korrupsiya sәviyyәsinin yüksәk olması, 100 = olduqca tәmiz), vә bununla da dünya miqyasında hakimiyyәtdәn yüksәk sәviyyәdә suiistifadә vә korrupsiya halı nümayiş etdirmişdir. Qlobal Korrupsiya Barometri mәlumat verir ki, sorğuda iştirak edәn insanların 27%i son 12 ay әrzindә rüşvәt ödәdiklәrini, 53% isә korrupsiya halının son iki il әrzindә artdığını vә bir neçә dәfә yüksәldiyini söylәmiş vә respondentlәrin 88% isә hökumәtlәrinin korrupsiyaya qarşı mübarizәdә qeyrieffektiv hesab etmişlәr. Hesabatda göstәrilәn әn narahatedici mәqam yoxsul ölkәlәrdә rüşvәtxorluğun yüksәk sәviyyәsinin inkişafa necә mane ola bilәcәyinin göstәrilmәsidir. Bu, şәxsi vardövlәtin toplanması halını (10% әn varlılar müstәqil şәkildә dünyanın 86% vardövlәtinә sahibdir) daha da dәrinlәşdirir vә bu da, siyasi hәlli yolları etikasını vә hazırkı iqtisadi vә sosial sistemlәri şübhә altına qoyur. Dünyanın üzlәşdiyi digәr bir böyük miqyaslı etik mәsәlәyә bu gün, on doqquzuncu әsrlә müqayisәdә daha çox 12 milyon vә 29,8 milyon insanın qul vәziyyәtindә yaşaması faktına aiddir; mütәşәkkil cinayәtkarlıq ildә $3 trilyon vәsait әldә edir; dövlәtli ölkәlәr isә hәr il tәxminәn 50 milyon ton tullantını inkişaf etmәkdә olan ölkәlәrә göndәrirlәr. 514 yaşında tәxminәn 10,5 milyon uşaq tәhlükәli vә çox vaxt da qul şәraitindә çalışır vә onların 71%ni gәnc qızlar tәşkil edir. Dünya Bankının nәzdindә fәaliyyәt göstәrәn Hasilat Sәnayesi Fәaliyyәtinin Şәffaflığının Artırılması Tәşәbbüsü 2002ci ildәn etibarәn fәaliyyәtә başlamış vә şirkәt vә ölkәlәrdәn inkişaf edәn ölkәlәrlә neft, qaz vә mineral qazıntılarla bağlı bağladıqları sövdәlәşmәlәrin şәrtlәrini açıqlamağı tәlәb edir; hazırda onun sıralarında 25 ölkә vә 16 namizәd ölkә yer alır vә 35 üzv isә HSŞT üzrә hesabatlarını tәqdim etmişlәr. 2014cü ilin әvvәlinә ümumәn 170 ölkә vә Avropa Birliyi BMTnin Korrupsiya Әleyhinә Konvensiyasını qәbul etmişlәr. Bu saziş davranış qaydalarını vә onların tәrifini müәyyәn etdi vә korrupsiyaya qarşı hüquqi öhdәlik tәtbiq edәn yeganә universal sәnәd rolunu oynayır. BMTnin qlobal sazişi biznes hәlli yollarında etikanı güclәndirmәk baxımından işlәnib hazırlanmışdır. 2014ci il üzrә müqavilәyә 145 ölkәnin 7,978 şirkәti vә 4,140 vәtәndaş cәmiyyәti tәşkilatı qoşulmuş vә mәqsәdlәrә nail olunması ilә bağlı hesabat tәqdim etmәdiklәrinә görә isә 4,290 tәşkilat xaric edilmişdir. Bu, QHTlәrin әmәkdaşlığını yaxşılaşdırmış, korporativ mәsuliyyәt proqramlarının әhәmiyyәtini artırmış, bir çox ölkәdә müәssisәlәrin qeyrimaddi hesabatlılıq mandatlarını yüksәltmiş vә gәlәcәkdә müәssisәlәrin etik rolunun davam etdirilmәsi üçün 20142016cı illәr üzrә strategiya yaratmışdır. Beynәlxalq Cinayәt Mәhkәmәsi siyasi liderlәri uğurlu şәkildә ittiham etmiş, dinlәmәlәr isә İnternet yayımla geniş ictimaiyyәtә tәqdim edilmişdir. İnsan Hüquqları haqqında Ümumi Bәyannamә qlobal etikaya dair müzakirәlәri vә dini vә ideoloji fәrqlilik üzrә hәlli yollarının işlәnib hazırlanmasını davam etdirir.
Biz qlobal hәlli yollarında etika üçün әn yaxşı stimullar yaratmalı, dәyәrlәrin hiss edilmәsi üçün valideyn öyüdlәrini tәbliğ etmәli, qanuni hakimiyyәtә hörmәti aşılamalı, tәbliğetmә nümunәlәrini tәqdim etmәli, dünyanın daha da maariflәnmәsi üçün qlobal tәhsil üzrә iqtisadi baxımdan sәmәrәli olan strategiyalar tәtbiq etmәli vә davranışımızı insanların inandıqları dәyәrlәrә uyğunlaşdırmalıyıq. Әylәncәli media “Mәnә, sәnә vә bütün dünyaya yaxşı olacaq qәrarlar qәbul edin” kimi ifadәlәrin tәbliğinә yardımçı ola bilәr. Etik vә mәnәvi tәrbiyәlәndirmә texniki inkişafın bәşәriyyәtә verdiyi yeni sәlahiyyәtlәrә uyğun hәyata keçirilmәlidir.
Çağırış 15 korrupsiya 2006cı ildә 50% azaldığı tәqdirdә, Dünya Bankının qiymәtlәndirmәlәrinә görә biznesin etik standartları beynәlxalq miqyasda tәtbiq edildiyi vә müntәzәm şәkildә yoxlanıldığı, demәk olar ki, bütün tәlәbәlәr etika vә vәtәndaşlıq mәsuliyyәti üzrә tәhsil aldıqları vә qlobal etikanın din vә milli dәyәrlәr çәrçivәsindәn çıxdığı ümumәn qәbul edildiyi halda ciddi şәkildә tәnzimlәnәcәk.
Afrika: Afrika vәtәndaşları heç dә hәmişә öz tәbii sәrvәtlәrinin malik olduğu üstünlüklәri qiymәtlәndirmәdiklәrindәn, Hasilat Sәnayesindә Şәffaflıq Tәşәbbüsü ictimaiyyәtin milli tәbii sәrvәtlәrindәn necә, kim tәrәfindәn vә hansı qiymәtә istifadә edildiyi haqda mәlumatlı olması üzәrindә çalışır. Afrikadakı, qeyrietik әtraf mühitdә böyümәklә bağlı az seçim şansları olan SPİD qurbanlarının milyonlarla yetim qalmış uşaqlarına xüsusi diqqәt yetirmәk lazımdır. Şimali Afrikada baş qaldıran qiyamlar qәrar qәbul edәrkәn etikaya diqqәt ayrılması çağırışları edirdilәr. Regionda korrupsiya $150 milyard (ÜDMin bütün hәcmindәn artıq) qiymәtlәndirilir; bu, bir çox Afrika ölkәlәrindә demokratiya vә iqtisadi inkişaf yolunda ciddi maneә yaradır. Qlobal Korrupsiyanı Qavrama İndeksi Subsahara Afrikasının 90% ölkәsini 50 baldan aşağı qiymәtlәndirir, Somali dünya ölkәlәri arasında әn aşağı reytinqә malik ölkә hesab edilir. Әksәr Afrika hökumәtlәrindә mövcud olan korrupsiya әleyhinә bölmәlәr uğurlu hesab olunmurlar. 2013cü ilin hesabatında yer alan Afrika ölkәlәrindә orta hesabla 49% respondent rüşvәt vermişdir; ayrılıqda götürdükdә, әn aşağı faizә malik ölkә Ruanda hesab edilir, burada yalnız 13% insan rüşvәt verdiyini söylәmişdir. Әn yüksәk faizә malik ölkә isә SyerraLeone olmuşdur, burada 84% insanın rüşvәt verdiyi müәyyәn edilmişdir. Korrupsiyaya qarşı mübarizә potensialını yaratmaqda yardım etmәk mәqsәdilә Subsahara Afrikasında Transparency International tәşkilatı bölmәlәri yaradılmışdır. Afrikanın İqtisadi Etika Şәbәkәsi konfrans, tәdqiqat vә dәrgilәr sayәsindә inkişaf etmәkdә davam edir. Subsahara Afrikasında uşaq әmәyinә cәlb edilmiş uşaqların faizi hazırda istәnilәn region arasında әn yüksәk olaraq qiymәtlәndirilir – tәxminәn 25,3%. Bu, regionda tәxminәn hәr dörd uşaqdan birinin işlәyәn uşaq kimi tәsnif edildiyini göstәrir.
milyon dollar vәsait korrupsiyaya yol açmış vә bir daha, tәbii fәlakәtә qarşı mübarizәnin planlaşdırılması üçün yatırılan vәsaitlәrlә bağlı maliyyә hesabatlılığı vә şәffaflığın olmasını gündәmә gәtirmişdir. Çinin qlobal hәlli yollarının qәbulundakı rolu artdıqca, o, Qәrbi münaqişәlәrlә müqayisәdә әnәnәvi münaqişәlәrlә üzlәşәcәk. Bәzilәri hesab edirlәr ki, Asiyada urbanizasiya vә iqtisadi artım tempi o qәdәr sürәtlә gedir ki, qlobal etikanın nәzәrdәn keçirilmәsi çәtinlәşir, bu zaman asiyalılar ümumi qlobal etikanın mövcudluğuna inanmırlar vә onun yaradılmasına bu qәdәr sәy göstәrilmәsinin qәrbi tәfәkkürә aid olduğunu güman edirlәr. Yeni Qviyena – Papuayada torpaqların tәxminәn 12%i korrupsiyada ittiham olunan xarici şirkәtlәrә icarәyә verilmişdir. Korrupsiyanı Qavrama İndeksi üzrә Yeni Zelandiya vә Avstraliya müvafiq olaraq әn yaxşı beş ölkә arasında yer alırlar. Avropa: Avrozonanın әksәr ölkәlәri dünyanın az korrupsiyaya uğramış dövlәt sektoruna malik әn yaxşı ölkәlәri sırasında yer alırlar vә yalnız 23% ölkә (әksәriyyәti Şәrqi vә Mәrkәzi Avropada olmaqla) 50 baldan aşağı qiymәtlәndirilir. ABnin iki ildәn bir dәrc edilәn Korrupsiyaya qarşı Mübarizәyә dair hesabatı üzv dövlәtlәrin korrupsiyaya qarşı mübarizә göstәrdiklәri sәyi qiymәtlәndirmәk vә onlara yardım etmәk mәqsәdilә nәzәrdә tutulmuşdur. 2014cü ilin fevral ayında dәrc edilmiş ilk hesabat göstәrir ki, Avrobarometrin apardığı soröuda iştirak etmiş avropalıların 76%i ölkәlәrindә korrupsiyanın yayıldığını hesab edirlәr, bu faiz Danimarkada 20%, Yunanıstanda 99%, İtaliyada isә 97% tәşkil edir. Barclays Bank ilә bağlı LİBOR mәblәğindә yol verilmiş qlobal pozuntu dünya maliyyә sisteminin daha etik formada idarә edilmәsinә tәsir göstәrmәkdә davam edir. Yunanıstanın vә Cәnubi Avropanın digәr ölkәlәrinin iştirakı ilә maliyyә böhranı Avrozonanın dövlәtlәri, hökumәt vә üzvlәri arasında qarşılıqlı şәkildә bir birlәrindәn asılı olan etik öhdәliklәrlә bağlı mәnәvi mәsәlәlәri ön plana çәkir. Etika üzrә Avropa Şәbәkәsi etik qәrarların qәbulunu yaxşılaşdırmaq mәqsәdilә sәylәri birlәşdirir, bu zaman Müәssisә Etikası isә etika üzrә mütәxәssislәrin beynәlxalq şәbәkәsinin sәfәrbәr edilmәsi vә etika vә biznesә diqqәtin cәlb edilmәsi mәqsәdilә innovasiya fәaliyyәtlәrinin tәşkili üzәrindә çalışır. İspaniya vә Fransa BMTnin Qlobal Paktında әn çox müәssisәlәrә malik ölkәlәrdir vә İspaniya hәmçinin energetika menecmenti üzrә ISO 50001 standartlarına uyğun gәlәn aparıcı ölkәdir. Avropada miqrantların sayının artması Avro inteqrasiya proseslәrinin, etik normaların vә gәlәcәk immiqrasiya siyasәtinin gündәmdә olmasına gәtirib çıxardacaq vә bunların hamısı Avropada etika vә eynilәşdirmә mәsәlәlәrinin getdikcә daha çox önәm daşıyan müzakirәlәrinә rәvac verir. Şәrqi Avropa vә Mәrkәzi Asiya dünyada әn çox korrupsiyaya uğramış regionlar hesab edilir vә 95% ölkә 50 baldan aşağı qiymәtlәndirilir; Türkmәnistan vә Özbәkistan әn pis dünya ölkәlәri sırasında yer almışlar. Türkiyәdә korrupsiya ilә bağlı baş vermiş qalmaqal onun rәhbәrliyinә olan daxili vә beynәlxalq inamı azaltdı vә onun AByә daxil olmaq şansına xәlәl gәtirdi.
cәzalandırılması üçün dövlәt satınalmasına dair Korrupsiya Әleyhinә Federal Qanun qәbul etmişdir. Meksikanın Walmart törәmә şirkәtinin dövlәtin yüksәk rütbәli mәmurlarına $24 milyon hәcmindә rüşvәt vermәsi bütün ölkәdә rezonans doğurmuş bir hadisәdir vә ABŞ vә Meksika tәrәfindәn günahkarların cinayәt mәsuliyyәtinә cәlb edilmәsi üçün araşdırma aparılır. Bir çox ölkәlәrdә şәxsi tәhlükәsizliyin olmaması, tәhsilә vә tibbi xidmәtlәrә mәhdud çıxış, siyasәtә etibarın olmaması, üzәrilәrinә düşәn vәzifәlәri yerinә yetirә bilmәyәn müәssisәlәrin (mәsәlәn, әdliyyә vә polis sistemlәri) tәnәzzülә uğramaları
vә sürtәlә artan ekoloji deqradasiya etik dәyәrlәrdә mövcud olan ciddi çatışmazlıqların әsas faktorlarıdır. Digәr ölkәlәrdә hüquqi rәsmilәşdirilmәlәrin yayılması müxtәlif hüquqlara zәmanәt vermir, belә ki әhalinin geniş tәbәqәsi әvvәlkitәk vәd edilәn müdafiәdәn kәnarda qalmışdır. Bu hәmçinin kütlәvi informasiya vasitәlәrindә etik norma çatışmazlıqlarının yaranmasına gәtirib çıxarır. Latın Amerika vә Karib Hövzәsi Ölkәlәri Birliyi üzәrinә kompleks strategiyanın kömәkliyi ilә vә qanunun aliliyi prinsipinin tәtbiq edilmәsi ilә korrupsiya vә qeyrietik tәcrübәyә qarşı mübarizә aparmaq öhdәliyi götürmüşlәr.
vә siyasi nәzarәtdәn daha sürtәlә inkişaf edә bildiyindәn ABŞ vә digәr ölkәlәr Edvard Snouden tәrәfindәn AMTni ifşa edәndәn sonra tәhlükәsizlik vә mәxfiliyә olan tәlәblәrә bir daha nәzәr salmağa başlamışlar. Kütlәvi qırğın silahlarını istehsal etmәyi vә yerlәşdirmәyi planlaşdıran şәxslәrin aşkar edilmәsi üçün hansı etik üsullar mövcuddur? Kiber casusluq әleyhinә mübarizә nә qәdәr irәlilәyә bilmişdir? “İnternet Әşyaların” daima inkişaf etdirilmәsi mәxfiliyi bir xülyaya çevirә bilәrmi vә bunun da nәticәsindә, mәxfi metodları әvәz edә bilәrmi? ABŞın bir çox beynәlxalq tәşkilat vә forumlarda etik mülahizәlәrin tәmin edilmәsi sahәsindә müәyyәn liderlik nümayiş etdirmәsinә baxmayaraq, onun etik sahә üzrә rәhbәrlәri lobbiçilik maraqları göstәrmәkdә ifşa olunmuşdur. ABŞın Ali mәhkәmәsi yeni sistemlәrin hәr bir şәxsә (mütәşәkkil cinayәtkarlıq vә xarici siyasi mәnbәlәr daxil olmaqla) kütlәvi informasiya vasitәlәrindә siyasi kampaniyaların aparılmasına anonim şәkildә istәnilәn mәblәğdә yardım edә bilmәsinә imkan yaradacağı qәnaәtinә gәlmişdir. Burada hәlә dә siyasәtin vә seçki kampaniyalarının korrupsiya çirkabından uzaq olmaları vә ya tәnzimlәyici orqanlar vә onların tәnzimlәdiklәri qurumlar arasında “rahat münasibәtlәrә” son qoyulması üçün ümumәn qәbul edilmiş üsul mövcud deyildir. Federal etika qaydaları әvvәlki yüksәk rütbәli hökumәt mәmurlarının “son dәrәcә aktiv” olmaları tәcrübәsinin mәhdudlaşdırılmasında o qәdәr dә effektiv deyildir; 2007ci ildә aparılmış yoxlamadan sonra Konqresdәki 1,650 yardımçının bir il müddәtindә lobbiçilik fәaliyyәti ilә mәşğul olduqları vә buna görә ABŞ Konqresindәn istefa verdiklәri qeydә alınmışdır. 2008ci ildәn bәri mövcud dolan qeyrietik maliyyә tәcrübәsi tәdricәn tәqib edilmәkdәdir, mәsәlәn, JPMorgan Chase apardığı düzgün olmayan fәaliyyәtә görә ABŞ hökumәti tәrәfindәn $13 milyard hәcmindә cәrimә olunmuşdur. ABŞ Hasilat sәnayesinin şәffaflığına uyğun gәlәn qanun qәbul etmәyi planlaşdırır. Korrupsiyanı Qavrama İndeksinә görә Kanadanın әn yaxşı ölkәlәr sırasında yer almasına baxmayaraq, Senatın xәrclәri vә bir neçә korrupsiya halları vә xidmәti mövqedәn suiistifadә sәbәbindәn vәtәndaşların dövlәt mәmurlarına olan etibarları azalmışdır.
Qlobal korrupsiya sәviyyәsi (1 = olduqca yüksәk korrupsiya sәviyyәsi; 10 = olduqca tәmiz).
hissәsidir (bax: Fәsil 2, SOFI 2012) Yüklə 1,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|