201314 GӘLӘCӘYİn durumu
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Asiya vә Okeaniya
- Latın Amerikası
- Şimali Amerika
- 11. QADINLARIN STATUSU Qadınların dәyişәn statusunun insanların şәraitinin yaxşılaşdırılmasına kömәk еtmәsinә necә nail olmalı
- Regional Mülahizәlәr
|
Regional Mülahizәlәr Afrika: Әrәb Baharı/Oyanma uzun müddәt hakimiyyәtini qoruyub saxlayan avtoritar rejimlәri dağıdaraq әrәb dünyasının üzünә yeni idarәetmә vә demokratiya sistemlәrinin perspektiv inkişafı imkanı açdı; buna baxmayaraq, bu ümidlәr bir qayda olaraq yerinә yetirilmәdi, qeyrisabitlik isә bütün Şimali Afrikada vә Yaxın Şәrqә yaxın olan regionlarda artmaqdadır. Mali, Somali vә Yәmәn kimi şәhәrlәrdә terror zorakılığı törәtmiş vә Ben Ladendәn sonra dünya miqyasında mәrkәzi mütәşәkkil tәşkilatlanmadan tutmuş “franşiza” tipli әmәliyyatlaradәk sahәlәri әhatә edәrәk vә bütün dünyada mәrkәzlәşdirilmiş şәkildә “yalquzaqları” ekstremistlәri hazırlayan geniş şәkildә yayılmış ӘlKaidә ilә bağlı fәaliyyәt müsәlman Mәğribdә vә Әrәbistan yarımadasında artmışdır. Misirin sabit hökumәtin yaradılmasında çәtinliyi bütün İslam dünyasında dünyәvi vә dini qüvvәlәr arasında mübarizә simvoluna çevrilmişdir. Subsahara Afrikası son 10 ildә münaqişәlәri lәng şәkildә aradan qaldırır vә cinayәtkarların әn tәhlükәlisi olan Konqo Demokratik Respublikasındakı M23 qrupu zorakılıqdan uzaq olmağa çalışır. Afrikaya silah daşınması ilә bağlı alovlanan münaqişәlәrin mәblәği $11 milyard dәyәrlәndirir. Cәnubi Sudan müstәqillik әldә edә bilmiş, lakin Şimali Sudanla mövcud olan mübahisәlәr vә ölkәdaxili münaqişәlәr davam etmәkdәdir. Nil çayının hәyati әhәmiyyәtә malik Efiopiya bәndi Misirlә ciddi münaqişә yaradır. Subsahara Afrikasında 10,4 milyondan artıq mәcburi köçkün vardır, vә ümumәn götürdükdә isә onların sayı bütün dünyada 28,8 milyona çatıb. Fransa qüvvәlәri vә BMT әvvәlkitәk Malinin şimalında üsyançılarla mübarizә aparır vә Somali Keniya vә Efiopiyadan keçәn regionların әn münaqişәli әrazisi olaraq qalmaqdadır. Nigeriyada xristian vә müsәlmanlar arasında iğtişaş artmış vә regionda geniş miqyaslı dinlәrarası münaqişә tәhlükәsi hökm sürür vә ümumiyyәtlә, iğtişaşlar Qәrbi Afrikanın әksәr hissәlәrindә endemik xәstәlik tәәssüratı yaradır. Gәnclәr arasında işsizlik sәviyyәsi, gәnclәrin tәxminәn 50%nin savadsız olması vә valideynlәri SPİD xәstәliyindәn vәfat edәn 11,6 milyon uşaq yeni zorakı vә cinayәtkar nәslin yaranmasına gәtirib çıxarda bilәr.
zonaya görә mübarizә apardıqları Cәnubçin dәnizindә enerji resursları ilә bağlı münaqişәlәrin hәll edilmәsi üçün uzunmüddәtli qlobal perspektivlәr vә ola bilsin ki, beynәlxalq müdaxilәlәr zәruri ola bilәr. CәnubŞәrqi Asiya Dövlәtlәri Assosiasiyası daxilindәki Alyanslar, habelә Birlәşmiş Ştatlar gәrginlik miqyasını genişlәndirә bilәrlәr. çinin su, enerji, demoqrafiya, urbanizasiya, gәlirdә fәrqlә bağlı daxili problemlәri, elәcә dә kәnd tәsәrrüfatı sakinlәrini әvәz edәn inkişaf layihәlәri gәlәcәk münaqişәlәrin qarşısını almaqdan ötrü yaxşı idarә edilmәlidirlәr. Şimalqәrbi bölgәlәrdә müsәlman uyğurların yaratdıqları ağır iğtişaşlar әvvәlki templә davam edir, lakin Tibetdә irәlilәyişlәr dә mövcuddur. Çin beş әsas iqtisadi tәrәfdaş respublikadan dördüncü olaraq Mәrkәzi Asiyaya doğru irәlilәyir, lakin әhali arasında Yaponiyaya qarşı düşmәnçilik münasibәti yaradır. O hәmçinin Afrika vә Latın Amerikasına fәal şәkildә böyük iqtisadi inteqrasiya edir. Şimali vә Cәnubi Koreya arasındakı münasibәt bir az yaxşılaşmağa başlamışdır. Şimali Koreyanın nüvә ambisiyaları sәbәbindәn beynәlxalq miqyasda bununla bağlı hәlә dә yekdil qәrar qәbul edilmәmişdir. Mindanao uzunmüddәtli vә şiddәtli mübarizәdәn sonra nәhayәt Filippindә avtonomiyaya nail olmuşdur. Pakistanda daxili qeyrisabitlik vә Pakistan, Hindistan vә Әfqanıstan arasında mürәkkәb strateji münasibәtlәr bu üç ölkәdә ekstremizmә qarşı xoşmәramlı vә әks sәylәrin göstәrilmәsinә mane olur. Pakistana son beş ildә göstәrilmiş $7,5 milyardlıq mülki yardım başlıca olaraq sәmәrәsiz olmuş. AŞ vә Pakistan arasında münasibәtlәr heç dә yaxşı deyildir. Qeyri müsәlman әhalinin tәqibi halları mövcuddur. Hindistan maoist zorakılığı hallarının yayılması ilә üzlәşir. NATO vә ABŞ әhәmiyyәtli dәrәcәdә 2014cü ildә ordularının Әfqanıstandan çıxarılması planlarını başa
çatdırmışlar; zәngin faydalı qazıntılara vә kәnd tәsәrrüfatı resurslarına nәzarәt üzәrindә rәqabәt halını hökumәtlәr, sәhra komandirlәri vә ölkәnin bu yaxınlarda bәrpa edilmiş tәhlükәsizlik sektorunu hәdәlәyәn silahlı dәstәlәr arasında proqnozlaşdırmaq mümkündür. Yenidәnqurmanın xeyrinә ciddi humanitar yatırımlar edilmir vә mәhvedici korrupsiya bütün әraziyә yayılmışdır. İraqın daxili sabitliyi azalır, zorakılıq halları artır vә ölkә Rusiyadan $4,2 milyard hәcmindә silah alır. Çeçenistanın Filippindә yaşayan müsәlman әhalisi siyasi vә dini hüquqlarına görә mübarizә aparırlar. Әrәb inqilabı nәticәsindә Suriya, Türkiyә, İraq vә İran öz ölkәlәrindә kürd azlıqları arasında müstәqil Kürdüstan iddiasının baş qaldıracağından narahatdırlar. Suriyada kimyәvi silahlardan istifadә halları azalmış, lakin vәtәndaş müharibәsi ilә bağlı şәraitin pislәşmәsi münaqişәyә Türkiyә, İsrail vә Livanın cәlb edilmәsinә gәtirib çıxarda bilәr. Daha mötәdil olan İran prezidentinin seçilmәsi vә ABŞ ilә yeni danışıqların aparılması ölkәnin nüvә silahı istehsalını dayandırmaq vә regionda daha dinc münasibәtlәrin qurulması ümidi yaratmışdır. Fәlәstin mәsәlәsi әvvәlkitәk İsrailin köçürülmә ilә bağlı sürütdüyü siyasәt sәbәbindәn hәll edilmәmiş qalmaqdadır. Yaxın Şәrqdә gәnclәrin 50%dәn çoxu işsizdir.
vәsaitlәrinin azalması güclü sosial partlayışa gәtirib çıxarmışdır. Avrozonada işsizlik tәxminәn 12% tәşkil edir, Avropanın bәzi regionlarında işsiz gәnclәrin faizi isә tәxminәn 50% tәşkil edir. AByә gәlәn çoxlu sayda fәhlә miqrantlar münaqişәlәrin cәmiyyәtә inteqrasiya etmәlәri üçün yeni yanaşmalar tәlәb edirlәr. Әrәb qiyamı nәticәsindә İtaliyaya yeni miqrantlar axını baş vermiş, lakin digәr ölkәlәr onları qәbul etmәk istәmirlәr. ABni qoruyub saxlamaq üçün daha güclü vә daha sabit tәsisatlar vә gәlәcәk siyasi inteqrasiyalar tәlәb olunur. Xorvatiya AByә 2013cü ildә qoşulmuşdur; Türkiyәnin AByә daxil olması ilә bağlı danışıqlar bәrpa edilmiş, Serbiya vә Kosovanın daxil olmaq mәsәlәsi hazırda gündәmdәdir. Ukrayna vә Gürcüstan әvvәlkitәk Qәrb ilә sıx әlaqәlәrә üstünlük verirlәr. Roma әhalisinin vәziyyәti (bütün Avropada 4 milyon) bütün qitәdә problemli mәsәlә olaraq qalmaqdadır. ETA bask terror tәşkilatının üzvlәri zorakılığa son qoymaq qәrarına gәlmişlәr. ABŞ kәşfiyyatının AB üzv ölkәlәrinә qarşı yönәlmiş elektron mәlumatlarının açıqlanması bu münasibәtlәri ciddi şәkildә sarsıtdı. Rusiya siyasi müxalifәti vә istәnilәn xarici әlaqәlәri tәqib etmәk vә susdurmaq üçün öz qanunlarından istifadә edir vә hazırda, әvvәl hәyata keçirilmiş islahatlar tam şәkildә dәyişdirilmişdir. “Ruslar” vә Qafqazdan vә Mәrkәzi Asiyadan gәlәn vәtәndaşlar arasında gәrginlik vә zorakılıq halları artmaqdadır. Ölkә yenidәn silahlanmaq üzrә 10 illik, $770 milyardlıq plana malikdir, 2013cü ildә isә kütlәvi Qırğın Silahlarına nәzarәtә dair NannaLuqara razılaşmasının müddәtinin uzadılmasından imtina etmişdir.
çox ölüm halına sәbәb olmuşdur. Regionda milli müharibәlәrә nadir hallarda rast gәlinsә dә, mütәşәkkil cinayәtkarlıqdan yaranan daxili zorakılıq halları, hәrbi birlәşmәlәr vә iki cinayәtkar qruplar arasında baş verәn çәkişmәlәr bәzi әrazilәrdә korrupsiyaya uğramış mәmurlar, hәrbçilәr, polislәr, elәcә dә milli vә beynәlxalq şirkәtlәr tәrәfindәn qızışdırılır. 20062012ci illәrdә narkotik vasitәlәrlә bağlı zorakılıq әmәllәri nәticәsindә 60,000dәn yuxarı insan qәtlә yetirilmiş; vә 2012ci ilin dekabr ayından 2013cü ilin yanvar ayınadәk 2,200 ölüm halı qeydә alınmışdır. Cinayәtkar qrupların kökünü kәsmәk üçün Latın Amerikası qeyribәrabәrlik mәsәlәlәrini hәll etmәli vә iqtisadi bilik tәlәblәrinә cavab verәn tәhsil sistemlәrini işlәyib hazırlamalıdırlar. Son dövrlәrdә baş verәn siyasi dәyişikliklәr regionun bәzi hissәlәrindә yerli xalqlar üçün imkanları genişlәndirmәyә başlamışdır, lakin eyni zamanda, yoxsulluqla mübarizә vә inkişafla bağlı siyasi qütblәşmә hәlә dә qalmaqdadır. Uğursuz dövlәtlәrin reytinqi göstәrir ki, 2008ci ildәn bәri regionun әksәr ölkәlәrindә yaxşılaşmağa doğru irәlilәyiş müşahidә olunur. Latın Amerikası vә Karib hövzәsi ölkәlәri vә milli suverenitetin qorunması mәqsәdilә regional inteqrasiyanın vә hәmrәyliyin artırılması mәqsәdilә sülh zonası qismindә Latın Amerikası vә Karib hövzәsi ölkәlәrinin Bәyannamәsini qәbul etmişlәr.
Haaqa Beynәlxalq Mәhkәmәsi mәsәlәn: Nikaraqua vә Kolumbiya; Peru vә Çili; Boliviya vә Çili kimi Latın Amerikası ölkәlәrinin münaqişәlәrin sülh yolu ilә hәlli üçün geniş şәkildә istifadә etdiklәri mexanizmә çevrilmişdir. Braziliya dünya miqyaslı dövlәt statusu almaq yolu ilә irәlilәmәkdәdir. Argentina Folklend adaları ilә bağlı aqressiv mövqeyini bәrpa etmәkdәdir. Mәrkәzi Amerikada tüğyan edәn zorakılıq halları regionun inkişafına mane olur, bu region dünyada cinayәt әmәllәrinә vә qәtl hallarına görә birinci yerdә gedir.
(lakin ratifikasiya etmәmişdir) vә artıq İraqdan çıxmış vә 2014cü ildә isә Әfqanıstandan çıxmağı planlaşdırır. O müdafiә büdcәsini azaltmış vә bu günәdәk dünyada müdafiәyә әn çox vәsait yatıran dövlәt sayılır vә bu vәsait 2010cu ildә $691 milyard, 2013cü vә 2014cü illәrdә isә tәxminәn $615
milyard tәşkil edir. Arktik buzlaqlar әrimәkdә davam etdiyindәn böyük miqdarda tәbii qaz vә neftin hasil edilmәsi mümkün olacaq vә bu da milli sәrhәdlәri mübahisә predmetinә çevirәcәk. Bu, Rusiya, Norveç vә Danimarka ilә yanaşı AmerikaKanada arasında gәrginlik mәnbәyinә çevrilә bilәr. Ekoloji tәhlükәsizlik üzrә әmәkdaşlıq AmerikaÇin strateji etibarlılığının әsasını qoya bilәr. Etibarlılığın möhkәmlәndirilmәsi üzrә bu cür sәylәrә böyük diqqәt ayırmaq lazımdır, bu da milli dövlәtlәrin kibernetika müharibәsinә son qoya bilәr. ABŞa edilәn kiber hücumlar artmaqda davam edir vә bu, İnternet vasitәsilә elektrik şәbәkәlәri kimi milli infrastrukturun mühafizәsinә daha çox diqqәt yetirilmәsini, sәnaye avadanlıqlarına nәzarәtin artırılmasını zәruri edir.
hissәsidir (bax: Fәsil 2, SOFI 2012)
11. QADINLARIN STATUSU Qadınların dәyişәn statusunun insanların şәraitinin yaxşılaşdırılmasına kömәk еtmәsinә necә nail olmalı? Qadınların hüquq vә imkanlarının artırılması ötәn әsrin sosial tәkamülünün әn güclü tәkanverici qüvvәlәrindәn biridir vә bәşәriyyәt qarşısında duran bütün qlobal problemlәrin hәlli yolunda müstәsna әhәmiyyәt kәsb edir. Getdikcә daha çox qadın siyasiiqtisadi qәrarların qәbul edilmәsindә iştirak edir, öz fikirlәrini irәli sürür vә hesabatlılıq tәlәb edirlәr. Gender Bәrabәrsizliyinә dair Hesabat ölkәdә gender bәrabәrliyi vә rәqabәt sәviyyәsi arasında birbaşa qarşılıqlı asılılığı, adambaşına düşәn ÜDMi vә insan potensialı inkişafını göstәrir. Kişi vә qadın arasında mәşğulluq baxımından fәrqliliyin aradan qaldırılması ABŞda ÜDMin 9% vә Avrozonada 13% artmasına gәtirib çıxarda bilәr. Fortune 500 kampaniyaları daha çox genderin tarazlaşdırıldığı idarәetmәnin digәr sahәlәri tәxminәn 50% üstәlәyә bilәcәyini göstәrir. Bütün dünyada patriarxal strukturlarda daha çox problem mövcuddur. Tam şәkildә gender bәrabәrliyinә nail olunması prosesi qanılmaz bir haldır. Seçmәk hüququ demәk olar ki, universal bir hüquqdur. Bütün dünyada qanunvericilik orqanlarında tәmsil olunan qadınların faizi 21.3%ә (1997ci ildә 11.3%) çatmışdır; 31 ölkәdә bu göstәrici 30%dәn artıqdır vә 29 ölkә isә qadınların milli vә dövlәt sәviyyәsindә siyasi iştiraklarını artırmaq üçün kvotadan istifadә edir. 273 parlament prezidentlәrinin 13.9%ni qadınlar tәşkil edir, vә UNESCO, Ümumdünya Sәhiyyә Tәşkilatı, BVF vә ABŞın Federal Ehtiyat Sistemi kimi nüfuzlu tәşkilatlarına qadınlar rәhbәrlik edirlәr. Bununla belә, Social Watch versiyasına görә 2012ci ilin Gender Bәrabәrliyi İndeksi göstәrir ki, 154 qiymәtlәndirilәn ölkә arasında biri gender bәrabәrsizliyini “tәtbiq edilәn” sәviyyәyә azaltmamışdır. Dünya İqtisadi Forumunun 2013 Qlobal Gender Bәrabәrsizliyi Hesabatı da hәmçinin xәbәrdarlıq edir ki, 113 qiymәtlәndirilәn ölkәdәn 86 ölkәnin 20122013cü illәr arasında qlobal gender bәrabәrsizliyini yaxşılaşdırmalarına baxmayaraq, әksәr ölkәlәr gender bәrabәrliyindә olduqca zәif inkişaf göstәrmәkdәdirlәr. Sәhiyyә vә vә tәhsil sahәsindә mövcud olan çatışmazlıqların müvafiq olaraq 96% vә 93% azalmasına baxmayaraq, iqtisadi iştirak sahәsindә bәrabәrsizlik yalnız 60% azaldılmış vә bu göstәrici bütün dünyada siyasi hәlli yolları ilә bağlı yalnız 21% olmuşdur. İӘİTnin gender bәrabәrsizliyinin әsas sәbәblәrini, ayrıseçkiliyә yol verәn qanunları vә sosial normaları nәzәrә alan Sosial İnstitutlar vә Gender Mәsәlәlәri İndeksi (SIGI) göstәrir ki, әn yaxşı SIGI balansları olan ölkәlәrdә qadınların ödәnişli iş yerlәrindә iştirakı 50%ә yaxındır, lakin qadınların mәşğulluğu baxımından yüksәk ayrıseçkiliyin olduğu ölkәlәrdә isә bu rәqәm 20%dәn bir az yuxarıdır. SIGI 2012 belә bir qәnaәtә gәlmişdir ki, müsbәt addımlara baxmayaraq ayrıseçkilik salan sosial strukturlar inadlı olmaqda davam edirlәr; 121 qiymәtlәndirilәn ölkәdәn 86 ölkә nәsildәnnәslә keçәn ayrıseçkilik qanun vә әnәnәlәrinә malikdirlәr, yalnız torpaq sahәlәrinin 15%i qadınların adına rәsmilәşdirilmişdir, 20% qadın ailә planlamasına kifayәt qәdәr çıxışa malik deyil vә qadınlara qarşı zorakılıq әmәllәri davam edir. Dünyanın 117 ölkәsi bәrabәr ödәnişә zәmanәt verәn qanuna malikdirlәrsә, yerdә qalan әksәr ölkәlәrdә qadınlara eyni işә görә kişilәrә nisbәtәn nәzәrәçarpan dәrәcәdә az ödәniş edilir. İӘİT ölkәlәrindә gözlә görünmәyәn sәdlәrin davam etmәsi gәlir bәrabәrsizliyini daimi hala çevirir vә burada kişilәr eyni tam mәşğulluğa görә qadınlara nisbәtәn 16% artıq, eyni yüksәk ödәnişli vәzifәlәrdә isә 21% artıq mәvacib alırlar. Öz işlәrini quran qadınlar kişilәrә nisbәtәn 3040% artıq qazanc әldә edirlәr. İӘİT ölkәlәrindә qadınlar bütün biznes sahәlәrinin tәxminәn 30% dә qazanc әldә edirlәr. Qlobal miqyasda qadınlar tәxminәn korporativ idarәetmәnin 9%dә mәşğuldurlar, tәdqiqatların әksәriyyәti qadınların çalışdıqları şirkәtlәrdә idarәetmәnin yaxşı nәticәlәr әldә etdiklәrini göstәrmәlәrinә baxmayaraq, qadınlar qәrar qәbul edilmәsindә daha çox korporativ yanaşmaya malik olurlar. Köhnә strukturların qorunub saxlanması vә bir qayda olaraq, kollektiv mәsuliyyәtin ailә әnәnәlәrinin bir hissәsinә çevrilmәmәsi nәticәsindә, bir çox hallarda qadınların iqtisadi vәzifәlәrinә әnәnәvi evdә işlәmәk vәzifәsi dә әlavә olunur. Tәdqiqatlar göstәrir ki, әssәn dә inkişaf etmiş ölkәlәrdә körpә uşaqları olan gәnc analar iki gәlir mәnbәyi tәlәb edәn hәyat standartlarının orta sәviyyәdә tәmin edilmәsi üçün vә buna ehtiyac olduğundan işlәmәk mәcburiyyәtindә qalırlar. Bu da, qadınların çiyninә әlavә yük qoyur vә bir çox halda onların durumlarını yaxşılaşdırmır. Bundan әlavә, qadınlar bütün regionlarda qeyrirәsmi vә ya ödәnişli olmayan işlәrin böyük hissәsini yerinә yetirirlәr vә onlar bu cür işlәrdә çalışan 1.52 milyard insanın 50.5%ni tәşkil edirlәr vә çox zaman da hüquqi vә iqtisadi müdafiә baxımından çatışmazlıqla qarşılaşırlar.
Qadınlar ailәlәrindә ev işlәrinin böyük hissәsini görür vә tәrbiyәçi qismindә fәaliyyәt göstәrirlәr. Buna görә dә, qadınların gәlәcәk karyeraları vә onların ailә öhdәliklәri arasında harmoniya yaradılmasına kömәk etmәk üçün әn yaxşı prinsiplәrin vә sosial strukturların hazırlanmasına ehtiyac duyulur. Mәşğulluğun baza hüquqlarının, elәcә dә uşaqlara baxılması üçün mәktәbәqәdәr müәssisә vә evlәrin tәmin edilmәsi qadınların vәziyyәtlәrinin yaxşılaşdırılmasına dair strategiyaların ayrılmaz hissәsi olmalıdır. Yoxsulluq şәraitindә yaşayan insanların tәxminәn 70%i qadınlardan ibarәtdir vә bu qadınların әksәriyyәti kәnd әrazilәrindә yaşayırlar. Kәnd tәsәrrüfatının işçi qüvvәsinin әhәmiyyәtli hissәsini tәmsil etmәklә tәxminәn 500 milyon kәnd qadını kiçik torpaq sahәlәrinә malikdirlәr, yaxud da torpaqsız fәhlәlәr kimi çalışırlar vә nәticәdә kәnd tәsәrrüfatına dair biliklәrin yayılması xidmәtlәrinin yalnız 5% dәn yararlana bilirlәr. Әrzaq vә Kәnd Tәsәrrüfatı Tәşkilatının qiymәtlәndirmәlәrinә görә kişilәr kimi istehsal resursları vә aktivlәri üzәrindә mülkiyyәt hüququna vә onların idarә edilmәsi hüququna malik olunması inkişaf etmәkdә olan ölkәlәrdә kәnd tәsәrrüfatı istehsalını 4% artırmaqla әrzaq tәhlükәsizliyini tәmin edәcәk vә ac qalan әhalinin sayının 100150 milyona düşmәsinә gәtirib çıxardacaq. Mikrokreditlәrin әksәr hissәsi biznes fәaliyyәtlәri çox vaxt kiçik miqyasda olan yoxsul qadınlara verilir; onların gәlirlәrinә tәsir edәcәk biznes sәviyyәsinә çatmaları üçün sahibkarlıq vәrdişlәrinә yiyәlәnmәyә ehtiyacları olur.
Qlobal istehlak xәrclәrinin 70%dәn çoxuna nәzәrdә tutulan nәzarәt bazarda mövcud olan üstünlük vә mәdәniyyәtә güclü tәsir göstәrir.
Tәhsil sahәsindә gender fәrqliliyi demәk olar ki, azalmaqdadır vә hәtta bәzi ölkәlәrdә qızlar adәtәn oğlanlardan yaxşı oxuyurlar vә buna görә dә orta vә ali tәhsil almağa meyllidirlәr. Qadınların çoxluq tәşkil etdiklәri Yaponiya vә Sәudiyyә Әrәbistanı kim fәrqli ölkәlәrdә qadınlar fәlsәfә doktoru dәrәcәsi almış, lakin iş yerlәrindә yüksәk vәzifә tutmayan qadınlar arasında “qadın beyni axını” kimi hal adi hala çevrilmişdir. Әhәmiyyәtli uğurlara baxmayaraq, 2011ci ildә gәnc qadınların әsas savadlılıq sәviyyәsi gәnc kişilәrlә (92.2%) müqayisәdә 86.8% tәşkil etmişdir. Qadınlar әvvәlkitәk 773.5 milyon savadsız böyüklәrin 64%ni vә 123.2 milyon gәnc tәhsilsiz әhalinin 61.3%ni tәşkil edirlәr. 8000 milyondan yuxarı qadın iqtisadi imkanlarının yaxşılaşdırılması üçün zәruri olan bacarıqlara malik deyillәr. Sәhiyyә ilә bağlı gender fәrqliliyi ümumilikdә aradan götürülmüşdür, lakin qadınlara xarakterik olan problemlәr hәlә dә qalmaqdadır. Son iki onillik әrzindә ana ölümü 47% azalmışdır. Bununla belә, Ümumdünya Sәhiyyә Tәşkilatı 2013cü ildә 289,000 qadının hamilәlik vә ya doğuşla bağlı yaranmış fәsadlar nәticәsindә dünyalarını dәyişdiklәri haqda mәlumat verir. Qadın ölümünün qlobal әmsalı 100,000 doğuşdan 210 ölüm tәşkil edir vә bu hal doğuş göstәricisinin yüksәk olduğu, lakin zәif sәhiyyә sistemlәri olan Afrika vә Asiyanın bәzi hissәlәrindә geniş yayılmışdır. İnkişaf edәn ölkәlәrdә hamilәliklә bağlı ölüm halı riski sәnaye ölkәlәrinә nisbәtәn 25 dәfә çoxdur, vә kәnd yerlәrindә dünyaya uşaq gәtirәn qadınlar şәhәr mәrkәzlәrindә dünyaya uşaq gәtirәn qadınlara nisbәtәn 3 dәfә çox riskә mәruz qalırlar. Tәxminәn 10 milyon insan hәr il hamilәliklә bağlı infeksiya, xәstәlik vә digәr xәsarәtlәrdәn әziyyәt çәkir. Qadınların reproduktiv hüquqlarının tanınması vә sәmәrәli ailә planlaması anaların ölüm hallarını aradan qaldırmaq vә 2015ci ilә ana ölümünü 100000 diri doğuş halına 120 ölüm halı azaltmaq kimi Minilliyin İnkişaf Mәqsәdlәrinә nail olaq üçün olduqca vacibdir. Water Aid mәlumat verir ki, şәhәr gecәqondularında yaşayan üç qız vә ya qadından biri ayaqyoluna çıxışa malik deyil vә yararsız, yaxud da açıq ayaqyoluları fiziki vә cinsi zorakılıq riskini artırır.
Vulvada aparılan әmәliyyat sәbәbindәn hәr il artıq xәsarәt almış 140 milyon qadının sırasına xәsarәt alan 3 milyon qız uşağı әlavә edilir vә bu başlıca olaraq Afrika vә Yaxın Şәrqdә vә Asiyanın bәzi regionlarında baş verir. BMTnin Әhali Fondu hesab edir ki, әgәr bu hal davam edәrsә, onda 2030cu ilә bütün dünyada daha 86 milyon gәnc qız bu adәtin qurbanına çevrilәcәk. BMTnin vә qeyrihökumәt tәşkilatlarının birgә sәyi nәticәsindә haradasa 8000 cәmiyyәt vulva әmәliyyatını / qadınların sünnәt edilmәsini kimi әlilliyә gәtirib çıxardan әmәliyyatları dayandırmış vә tәxminәn 3000 dini rәhbәr isә bu cür hala qarşı çıxmışdır. BMTnin yeni qәtnamәsi ABŞı qadınların sünnәt edilmәsinә qadağa qoyulması üçün bütün tәdbirlәri, habelә qanunvericilik tәdbirlәrinin görülmәsinә çağırmışdır.
Hazırda qadınlara qarşı zorakılıq әmәllәri hәr il ölüm vә bәdbәxt hadisәlәr nәzәrә alınmaqla әn böyük müharibә hesab olunur. Dünya miqyasında 35% qadın fiziki vә / vә ya cinsi zorakılığa mәruz qalmış vә 38% qadın isә hәyat yoldaşları tәrәfindәn qәtlә yetirilmişdir. 125 ölkәnin mәişәt zorakılığını cәzalandıran qanuna malik olmalarına baxmayaraq, 70%dәk qadın hәlә dә ömürlәri boyu fiziki vә / vә ya cinsi zorakılığın qurbanı olaraq qalır vә 603 milyon qadın isә mәişәt zorakılığının qanun tәrәfindәn cәzalandırılmadığı ölkәlәrdә yaşayır. Demәk olar ki, bütün dünyada bu cinayәt әmәllәrinin cәzasız
qalması barәdә mәlumat verilir. İnsan alveri qurbanlarına çevrildiklәri hesab olunan 800000 insanın 80% nin qadındır, bunların da 79%i cinsi istismar mәqsәdilә satılırlar. Mәktәblәr qızlar üçün bәdәn tәrbiyәsi dәrslәrinә döyüş üsulları vә digәr özünümüdafiә formalarını daxil etmәlidirlәr. Analar cinslәri bәrabәr şәkildә tәrbiyә etmәk üçün ailәdә tәrbiyәvi üsullardan istifadә etmәlidirlәr. Qadın hüquqlarının pozulmasına mәhkәmә tәqibi vә beynәlxalq sanksiyalar tәtbiq edilmәlidir. BMTnin Mәqsәd Fondunun qadınlara qarşı zorakılıq әmәllәrinә aradan qaldırılması üçün ayırdığı qrantlar dünyanın 86 ölkәsindә 6 milyon insanı әhatә edir.
Qәtnamә müharibә şәraitindә yaşayan vә sülhün bәrqәrar olmasında fәal iştirak edәn 1325 qadını müdafiә edir vә BMTni münaqişәdәn sonrakı şәraitin yaxşılaşdırılması üçün ayrılmış büdcәnin 15%i dә bunun üçün nәzәrdә tutulmuşdur. Beynәlxalq müqavilәlәr vә BMTnin xüsusi tәşkilatları da qadın hüquqlarını fәal şәkildә müdafiә edirlәr. Әnәnәvi kütlәvi informasiya vasitәlәri gender stereotiplәri ilә mübarizә aparmırlar vә qadınlar mәtbuatın rәhbәr vәzifәlәrindә zәif tәmsil olunurlar. Buna baxmayaraq, mobil telefonlar üçün nәzәrdә tutulmuş İnternet saytları getdikcә daha çox qadınlara qarşı zorakılıq әmәllәri ilә bağlı qlobal mәlumatların verilmәsi üçün istifadә edilir vә zorakılıq әmәllәri barәdә mәlumat vermәk üçün proqramlar tәqdim edilir, zorakılığın baş verdiyi yerlәr vә kömәk almaq üçün necә müraciәt edilmәsi haqda mәlumat verilir (mәsәlәn, Safecity Zorakılığa Mәruz qalan Qadınlar Layihәsi, vә Harrass Xәritәsi) . Qlobal tәhlil göstәrmişdir ki, mobil telefonlar 93% qadının özlәrini daha tәhlükәsiz hiss etmәlәrinә yardım etmiş vә 885% qadın isә daha müstәqil olmuş, eyni zamanda 41% qadın iqtisadi imkanlarını yaxşılaşdırmışdır. Minilliyin İnkişaf Mәqsәdlәri layihәsinin stereotiplәrin dәyişdirilmәsi ilә bağlı bu yaxınlarda apardığı tәdqiqat belә bir qәnaәtә gәlmişdir ki, növbәti bir neçә onillik әrzindә gender stereotiplәrindә lәng, lakin kütlәvi dәyişikliklәr baş verәcәk.(Bax: “Tәdqiqatlar” bölmәsindә “Gender stereotiplәrindә dәyişiklik). Gender mәsәlәlәri ilә bağlı ayrıseçkiliyә qarşı qanunlar qәbul edildiyi, qadınlara qarşı ayrıseçkilik vә zorakılıq hallarına qarşı mәhkәmә tәqibi tәtbiq edildiyi, bütün ölkәlәrdә qadınların milli qanunvericilik orqanlarında 30% + tәmsil edilmәlәri mәqsәdinә nail olunduğu vә inkişaf strategiyalarına bütün sektorlarda gender bәrabәrliyi daxil edildiyi zaman Çağırış 3ә ciddi şәkildә müraciәt edilәcәk. Regional Mülahizәlәr Yüklə 1,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|