TeleviZİya nəZƏRİYYƏSİNİN Əsaslari
Kommersiya kanallarında xəbər proqramları
Yüklə 7,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Kommersiya kanallarında xəbər proqramları. Azərbaycan döv
lət televiziyasının bazasında 1991ci ildə yaranan ANS tez bir za manda kommersiya kanalı kimi yayımlandı və tamaşaçı marağı na, rəğbətinə səbəb oldu. Elə adından göründüyü kimi, ANS təşkil olunanduğu ilk vaxtlardan informasiyaya böyük yer ayırırdı. AzTVdə fəaliyyət göstərdiyi müddətdə efirə gedən və sonra ANS in xəbərlər proqramına çevrilən “Xəbərçi” müstəqil informasiya proqramı, bu sahənin avanqardı kimi çağdaş televiziya tarixində özünəməxsus yer ala bilmişdir. “Xəbərçi” informasiya sahəsində uzun və şərəfli bir yolu qət edərək yeni kanalların informasiya proqramlarına müsbət təsir edərək, jurnalistikada daha müstəqil düşüncəyə, analitik təhlilə malik nəslin yetişməsində əhəmiyyətli rol oynaya bilmişdir. Mir şahin Ağayev, Sevil Nuriyeva, Sevda Həsənova və daha bir neçə aparıcının yeni tərzi, aparıcı vərdişləri ilə “Xəbərçi” tamaşaçı üçün yeni bir informasiya proqramının obrazının yaradılmasında işti rak etmişdir. Xəbəri qərəzsiz, vicdanla, dəqiq və operativ çatdı ran, hadisə yerində olan, baş verənləri olduğu kimi yeni tərzdə, fərqli yanaşma ilə çatdıran proqram tez bir zamanda tamaşaçı üçün inam və etibar mənbəyinə çevrildi. Azərbaycan tamaşaçısını 176 ən son xəbərlərin dəqiq və operativ alınması üçün ANS kanalını izləməsi, əslində, bu inam və etibar hissinin məntiqi nəticəsi idi. Bu gün də ölkədə bir neçə kanalın fəaliyyətdə olduğu, xəbərlər proqramlarının çoxluğu şəraitində ANS kanalı özünün informasi ya sahəsində öncüllüyünü saxlayır. ANS kanalında informasiya funksiyasının təcəssümolunma mənzərəsinə diqqət yetirərkən, sözsüz, informasiya proqramla rı içərisində liderlik edən “Xəbərçi”ni, onun yaradıcı tərəflərini, yenilikçi cəhətlərini, həmçinin qüsurlu məqamlarını qeyd etmək lazımdır. Gün ərzində bir neçə dəfə ekranlara çıxan “Xəbərçi” ölkənin ictimaisiyasi, sosialmədəni həyatında özünün təsirli, bu sahələrin tərəfsiz işıqlandırıcısı kimi nüfüzlu rolunu oynamaqla, bir çox hallarda televiziyanın informasiya funksiyasından daha çox işlər görməklə, həm də təşkilati funksiya ilə məşğul olur. Bu, proqramın ədalətli mövqe tutaraq problemlərlə üzləşən insanla rın məmur özbaşınalığına qarşı mübarizəsini tam işıqlandırmaq, göstərmək və dəfələrlə əks etdirməklə problemlərin həllinə nail olmaqda prinsipial mövqe tutması ilə bağlıdır. Bu barədə biz tele viziyanın təşkilati funksiyasından danışarkən məlumat verəcəyik. Xəbər, onun tərəfsiz təqdimatı, qərəzsiz yanaşma metodu və demokratik mühitin yaranmasında əvəzsiz rolu yeni kanalla rın yaranmasına baxmayaraq, “Xəbərçi” proqramının, reytinq cədvəllərində lider olmasını təmin etmişdir. Burada, sözsüz ki, peşəkar komandanın, nyusmeykerlərin – informasiya işçilərinin operativliyi, dəqiqliyi böyük rol oynamışdır. “Xəbərçi” özünün texniki təchizatları və avadanlıqlarının imkan verdiyi sərhəddə baş verən hadisələri maksimum operativliklə çatdırmaq işində böyük təcrübə qazandığından, bu gün Azərbaycan tamaşaçısı baş vermiş xəbərin sorağını məhz bu proqramda axtarır. Bu, televiziya və xəbər xidməti üçün kifayət qədər böyük uğurdur ki, bunu qeyd etməmək olmaz. Bir çox hallarda ANS kanalını daha çox informa siya kanalı kimi dəyərləndirirlər ki, bu da onun bu sahədə kifayət qədər böyük diqqətlə çalışması ilə əlaqələndirilməlidir. İstər ölkədaxili hadisələri – bədbəxt hadisələr, qəzalar, təbii fəlakətlər, seçkilər, siyasi, iqtisadi tədbirlər – istərsə də xaricdə baş verən ən qaynar xəbərləri dərhal, operativliklə çatdırmaq təcrübəsi “Xəbərçi”nin ölkə kanallarının xəbər verilişləri arasında öndə getməsinə imkan vermişdir. Cəbhə xətlərində, hadisələrin baş ver diyi yerlərdə jurnalistlər öz peşə borclarını həyata keçirmək üçün təhlükələrlə üzləşmələrinə baxmayaraq, tamaşaçıya həqiqəti tez çatdırmaq üçün artıq uzun illərdir ki, çalışırlar. Döyüşlərdən, ter 177 ror hadisələrindən operativliklə hazırlanan süjetlər; Bakı şəhərində 2000ci ilin 25 noyabrında baş ver miş zəlzələ zamanı fasiləsiz xəbərlərin verilməsi, şəhərdəki durumun əks olunması; 2003cü ilin 15 oktyabr prezident seçkiləri, 16 oktyabr müxalifətin qanun suz hərəkətləri vaxtı operativ xə bərlərin çatdırılması; 2003cü ilin 12 dekabrında Azərbaycan xalqının Ümummilli lideri Heydər Əliyevin vəfatı ilə bağlı bütün gecəni efirdə olaraq tamaşaçılara olanları çatdırıb, bu acı xəbərdən təsirlənən insanlara təskinlik vermək cəhdi və sonrakı günlərdə baş verən hadisələri ətraflı işıqlandırılması; İraq savaşı zamanı döyüşlərin getdiyi ən qaynar yerlərdən birbaşa hazırlanan süjetlər, Türkiyə, Gürcüstan, Rusiya da baş verən siyasi hadisələri operativliklə çatdırma “Xəbərçi”nin fəaliyyətində qazandığı uğurların yalnız bir hissəsidir. İnfor masiya cəbhəsində qazandıqları bütün bu uğurlar “Xəbərçi”nin püxtələşməsi, onun yenilikləri, axtarışları cəsarətlə öz fəaliyyətinə cəlb etməsi ilə müşayiət olunması baxımından təqdirəlayiqdir. “Xəbərçi”nin özünün informasiya sahəsində əldə etdiyi uğurlar la kifayətlənməyib yeni yaradıcı axtarışlarla bərabər, proqramın yeniləşməsi, müasirləşməsi və daha əhatəli olması istiqamətində də durmadan çalışması təqdirəlayiq hal kimi televiziya yaradı cılığı prosesində bir uğurlu hadisə kimi dəyərləndirilməlidir. “Xəbərçi” proqramı periodik olaraq özünün studiyasının dizay nında, aparıcılarda dəyişiklik etməklə, əslində, yeniləşməni ek rana gətirmək istəyir. Bu, olduqca mühüm və əhəmiyyətli bir iş kimi televiziya işində qeyd olunmalı, digər kanallar tərəfindən də həyata keçirilməlidir. Doğrudur, bir çox hallarda dünya kanalla rında yeniləşmə, adətən, zahiri xarakter daşımaqla bədiiestetik yük daşıyır və aparıcılara, tanınmış sifətlərə, həmçinin təcrübəli reportyorlara aid olmur. Bir çox hallarda məhz uzun illər çalı şan və tamaşaçıda inam, rəğbət hissi qazanmış aparıcıların efirdə görünməsini kanal, proqram üçün ən böyük uğur sayıldığını nəzərə alıb, aparıcıların teztez dəyişimi prosesini birmənalı uğur adlandıra bilmərik. Lakin ANS tərəfindən bu işin yeni nəsil daha peşəkar aparıcıların yetişməsi naminə edildiyini nəzərə alaraq, müsbət hadisə kimi qeyd edə bilərik. ANSin efirdə gənc aparı cılara yer verməsi heç də həmişə lazımi nəticəni vermir. Bir çox hallarda “Xəbərçi” efirində kifayət qədər gənc, zahiri cəhətdən bir o qədər də efirə yararlı olmayan, nitqində kifayət qədər orfoepik, təbii qüsurlar olan; ekran qarşısında gərginlik keçirən; xəbər apa rıcısından daha çox xaotik danışan diktora bənzəyən; xəbərlərin mozaik strukturu arasında məntiqli rabitə qurmağa qadir olma 178 yan; gedəcək süjetlərdən tam xəbərsiz olduğu görkəmindən, da varanışından duyulan; gözü kifayət qədər böyük diqqətlə sufl yora dikilmiş, səhv etmək təhlükəsinin bütün əlamətləri üzündə əks olunan, bir çox hallarda düzgün oxuya bilməyən; monoton, quru, ifadəsiz nitqi, jest, mimikadan istifadə etmədiyi üçün can sız görünən aparıcıların görünməsi proqramın gücünə mənfi təsir göstərmiş olur. Bir çox hallarda ekranda xəbər aparıcısından daha çox, diktorla aparıcının simbiozuna bənzəyirlər ki, bu da tamaşa çıda emosional təsiri azaltmaqla onun süjetə, bütövlükdə xəbərə köklənməsinə imkan vermir. Həmçinin tamaşaçıda bu qüsurlu və cansıxıcı aparıcılara qarşı inamsızlıq, etibarsızlıq hissi aşılanır ki, bu da nəticədə proqramın işinə mənfi təsir etmiş olur. Daha bir misalla bu faktın ictimai tənqidə məruz qaldığını göstərmiş olar dıq. “525ci qəzet”in yazarı Sevda “Azərbaycan yaraları” yazısında aparıcı probleminə toxunaraq yazır: “Kanalların informasiya bu raxılışlarının əksər aparıcılarının xəbərin necə çatdırılması, efirdə xəbərləri təqdimetmə zamanı özlərini necə aparmaları haqda təsəvvürləri məhduddur” (81, səh. 4). Daha sonra “Xəbərçi”nin aparıcısı Aytən Səfərovanın Türkiyədə mitinq iştirakçılarının polis tərəfindən qovulması ilə bağlı canlı bağlantıya münasibətini qeyd edən yazar bunu cəsarətlə tənqid edir “Bağlantının sonunda Aytən Səfərova üzündə təbəssüm həmkarını bir daha təqdim etdi. Elə bil ki, S. Həsənova Türkiyədən ona hansısa şad xəbəri çatdırıb” (81, səh. 4) . “Xəbərçi” proqramının vaxtaşırı bədii cəhətdən yeniləşmə ya şaması tamaşaçının ovqatına təsir etməklə onun uzun müddət eyni bir görüntüyə alışması üzündən yarana biləcək yoruculu ğun da qarşısının alınmasına xidmət edir. Lakin “Xəbərçi”nin müsbət cəhəti təkcə yoruculuğun qarşısının alınması naminə ye nilik etməkdə deyil, həm də biçim etibarı ilə daha da kamilləşmə prosesini yaşamaqdadır. “Xəbərçi”nin estetik görünüşündə har moniya, rənglərin əlvanlığı, rəng dəyişiminin ümumi əhvala təsiri olduqca maraqlı tapıntı kimi dəyərləndirilməlidir. Qırmızı və narıncı rənglərin üzvi qarışığının dominantlıq etdiyi başlıqda halqaların musiqinin ritminə uyğun dəyişimini, halqanın real kad rı əhatə etməklə buraxılış başlayana qədər tamaşaçını aparıcı ilə tanış etməsini, onu xəbərə kökləməsi baxımından uğurlu tapıntı adlandırmaq olar. Həmçinin başlığın hazırlanmasında qrafika işinin kamilliyini də qeyd etmək lazımdır. Proqram başlığının uğurlu icrası məhz qrafika işinin uğuru ilə dəyərləndirilməlidir. Kompyuter qrafikası və animasiyası artıq bir neçə müddətdir ki, 179 televiziya işinə cəsarətlə daxil olaraq onun rəngarəngliyinin ar tırılmasında, effektlərin görünməsində iştirak edir. Audiovizual sənətin bir qolu olan kompyuterlə verilən dizayn, yəni qrafika işi teleproqramların başlıqlarının, kanalın arakəsmələrinin, həmçinin göstərilməsi mümkün olmayan, çətinlik yaradan mənzərələrin ya ranmasında cəsarətlə iştirak edir. Texniki nailiyyətlər bu işin asan laşmasına xidmət etsə də, yenə də yaradıcı, sənətkar münasibəti özünün aktuallığını saxlayır. Qrafika təsviri sənətin prinsipləri ilə uzlaşan kamil estetik platformaya, ahəngə, harmoniyaya söykənən mürəkkəb bir proses kimi həqiqi sənətkarlıq qabiliyyəti tələb edir. Qeyripeşəkarlıqla icra olunmuş qrafika işi teleekranda “çirklilik“ yaratmaqla ifadə vasitəsi olmaq əvəzinə, lazımsız yükə çevrilə bilər. Məhz bu baxımdan, qrafika işinin kamilliyi televiziya işində kifayət qədər lazımlı və vacib məsələdir. “Xəbərçi”nin bədii cəhətdən tamamlanmasında böyük rol oyna yan başlıq, həmçinin proqram boyu titrlərda, müxtəlif yazılarda və ya kadrları əvəz edən fotogörüntülər zamanı, telefon bağlantıla rında təsvirlərin fonda, həmçinin digər yerlərdə verilməsi özünün kamil, ustalıqla hazırlanmış forması ilə ekrana bədiilik, dolğunluq, estetik kamillik gətirir. Tamaşaçı hətta ən tərpənməz fotoya baxa raq uzunuzadı telefon müsahibəsini dinləyərkən yorulmamalı, özünü radio dinləyicisi kimi hiss etməməlidir. Televiziya işinin ən çətin məqamlarından biri də məhz budur. Tamaşaçı həmişə videocanlılığı, ekran aktivliyini duymalıdır. Bu amil həm də psi xoloji yük daşıyır, dəyişən və ya fəal görüntü tamaşaçını ekrana daha da yaxınlaşdırır, onun usanmasına imkan vermir. Ekran ak tivliyi görüntü azlığı zamanı və ya onun ümumiyyətlə olmaması vaxtı digər ifadə vasitələri və ya texniki əvəzləmələrlə yaradılır. Əvvəldə danışdığımız studiya monitoru, qrafik izah və fotonun ekrana gəlməsi, arxa fonun qrafik həllin köməyi ilə aktiv olması əvəzləyici funksiya daşıyır. “Xəbərçi”də qrafik həllin icra səviyyəsinin yüksək olması, uğurlu rəng və biçim seçimi, onun bütün veriliş boyu iştirak etməsi proq ramın estetik həllinin kamil, bütöv, üzvi vəhdətdə görünməsinə imkan verir. Bu amil televiziya proqramı üçün olduqca vacib və taleyüklüdür. Belə ki, verilişin əsas mahiyyətinin görüntü zama nı açıldığını və məhz göz qavramasına işlədiyini nəzərə alsaq, deməli, onun zövqlə biçimlənməsinə, estetik cəhətdən kamilliklə bəzədilməsinə ehtiyac var; daha dəqiq desək, bu, qaçılmaz tələbdir. Estetik həll zamanı proqramın xarakter, forma quruluşuna uyğun vahid konsepsiyaya söykənmədikdə, ekrana xaos çıxa bilər ki, 180 bu da mənfi təsirini göstərməklə bərabər, proqramın baxımlılıq səviyyəsini də aşağı salmaq iqtidarındadır. “Xəbərçi”nin estetik həllində bu üzvi vəhdət özünü tamlıqla göstərdiyindən ekrana baxımlı proqramın çıxması ilə nəticələnir ki, bu da yaradıcıların: rejissor, rəssam və qrafika dizaynerinin uğuru hesab oluna bilər. Proqramın qrafik həllində tapılan forma, rəng harmoniyası özü nü studiya dizaynında da büruzə verir. Studiyanın özünə gərəkli görüntü verilməsi baxımından arxa fonun şüşə olması və onun ar dında xəbər otağının görünməsi, otaqda kompyuterlər, televizor lar, işçilərin olması, onların hərəkəti ilə yaranan dinamika, dərinlik xəbər verilişinin xarakterinə uyğun olaraq maraqlı, diqqəti cəlb edən formadır. Həmçinin şüşənin ətrafında qırmızı rəngdən və proqramın qrafik həllində işlədilən elementlərdən istifadə olun ması, masanın qırmızı rəngdə seçilməsi rəngforma vəhdətini ya ratmaqla proqrama görünüş gözəlliyi bəxş edir. Onu da deyək ki, qırmızı rəng bütövlükdə kanalın rəngi kimi qəbul olunub və bütün proqramlarda, arakəsmələrdə dominantlıq edir. Bu, televiziyanın bədiiestetik simasının yaranmasında olduqca vacib bir element kimi dəyərləndirilməlidir. “Xəbərçi”nin rejissor həllindən danışarkən yuxarıda qeyd etdi yimiz forma bitkinliyinə nail olunmasını kifayət qədər uğurlu he sab edərək, bunu rejissor konsepsiyasının olması ilə əlaqələndirə bilərik. Lakin süjetlərin görüntü həllində rejissor və montaj işində olan kifayət qədər nöqsanlar özünü qabarıq şəkildə əks etdirir. Burada cəsarətlə deməliyik ki, bir çox hallarda xəbərə üstünlük verən efir prodüseri və ya redaktoru televiziyanın əsas dili olan görüntü həllini ikinci plana atmaqla, əslində, informasiyanın yoru cu tərzdə təqdimatına rəvac verirlər. “Xəbərçi”nin bir buraxılışına nəzər yetirək: 2 yanvar 2004cü il buraxılışında birbirinin ardınca gedən xəbərlər görüntüsüz və telefon rabitəsi vasitəsilə yetirilirdi. Prezidentin əfv fərmanı ilə bağlı sabiq Daxili İşlər naziri İsgəndər Həmidovun ailəsi ilə görüşən müxbirin, onun ardınca “Rustavi 2” teleşirkətinin ofisinə bomba zərbəsi yetirilməsi, ardınca Gürcüs tanda seçkiöncəsi durum, ardınca Macarıstanla, sonra İranın Bəm şəhəri ilə bağlı telefon bağlantılarının verilməsi və bu bağlantıların görüntü ilə müşayiət olunmadan 34 dəqiqəyədək davam etməsi proqramın tempini öldürməklə barəbər, onun televiziya imkanları nı tamam aradan qaldıraraq radioburaxılışa oxşatdı. Belə halların ANSin efirində kifayət qədər çox olmasının bir səbəbi də operativ yayımın həyata keçirilməsi üçün lazımi avadanlığın olmaması və bundan irəli gələrək xəbərlərin telefon vasitəsilə çatdırılmasıdır. 181 Bu problemi diqqətə alsaq da, operativlik naminə “Xəbərçi”nin birbirinin ardınca telefon bağlantılarına yer verməsini yüksək dəyərləndirsək də, deməliyik ki, televiziya ilk növbədə görüntü dür. Hətta texniki imkanlar yol vermədikdə belə, arxiv görüntüləri ilə telefon danışığını verməklə olsa da, vizuallığı qorumaq lazım dır. Doğrudur, arxiv görüntüsü və ya digər kanallardan götürülən videocərgə proqram üçün o qədər də müsbət iş sayılmır, lakin hər halda bu, boş ekranda telefon nitqinin verilməsindən daha üstün dür və ən azı, bununla görüntü həlli verilmiş olur. Ümumiyyətlə, bir buraxılışda bu qədər telefon bağlantısından istifadə etmək düz gün sayılmır və belə hallar proqramın qavranılmasına maneə ya radır. Göstərilən bu nümunə və daha neçə belə hallar imkan verir ki, “Xəbərçi”ni jurnalist proqramı adlandıraq və buradakı rejissor işi nin ikinci dərəcəli olduğunu söyləyək. Bu isə yuxarıda qeyd et diymiz kimi, proqramın vizual kamilliyinə xələl gətirir. Nəticədə görüntü sözü izləyərək ikinci dərəcəli olur. Bu halı süjetlərdə də izləmək olar: bir çox hallarda verilən xəbərin heç bir formada vi zual həlli tapılmadığından, haqqında söhbət açılan təşkilatların bina və ad lövhələri verilir, şəhər planları ilə mətnin xronometrajı doldurulur; təkrarçılıqla zəngin süjetlərdə lazımsız kadrların bir neçə dəfə təkrar verilməsi halları olur; arxiv çəkilişlərindən yer siz, yalnız xronometrajı başa vurmaq üçün istifadə olunur. Bü tün bu sadalananlar isə televiziya üçün ziyanlı tendensiya kimi dəyərləndirilməli və aradan qaldırılmalıdır. Bir çox hallarda mon taj pultu arxasında reportyorun özünün oturması bu hallara geniş rəvac verir ki, burada artıq heç bir görüntü plastikasından danış maq olmaz – müxbir yalnız əlində olan kadrları calamaqla sözü nü deməyə çalışır. Deyilən problem “Xəbərçi”nin vizual tərəfini zəiflətməklə bərabər, tamaşaçının marağının azalmasına gətirib çıxarır.
Lakin deyilən qüsurlarla bərabər operativ, yaddaqalan, ma raqlı kadrlarla zəngin kifayət qədər süjetləri də göstərmək müm kündür. Xüsusən Azərbaycan Respublikası Milli Məclisindən ha zırlanan süjetlərdə ope rator işinin yüksək peşəkarlığını, du yum qabiliyyətini, yaradı cı yanaşmasını qeyd etmək gərəkdir. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarını müx təlif və ziyyətlərdə çəkən, bu məqamları duyan operatorun yaradı cı münasibəti yekunda montaj işinə də təsir edir və parlament xəbərlərinin yüksək səviyyədə hazırlanmasına səbəb olur. Cə sarətlə deməliyik ki, “Xəbərçi”də efirə gedən parlamentdən və 182 ya digər rəsmi tədbirlərdən hazırlanmış süjetlərdə olan yaradıcı ta pıntılara bir çox əcnəbi kanallarda belə rast gəlmək mümkün deyil. Ümumiyyətlə, “Xəbərçi”də operator işinin peşəkarlığını xüsusi qeyd etmək gərəkdir. İstər rakurs və plan seçimi, istərsə də lazımi məqamların tapılması işində duyulan ustalıq proqramı zənginləşdirir, onun görüntü həllində digər xəbər proqramlarını üstələməsinə imkan verir. “Xəbərçi” proqramının bütün buraxılışlarının birinci xə bə rini Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyi Mətbuat Xid mətinin məlumatı ilə başlaması, olduqca böyük xidmət kimi də yərləndirilməlidir. Hər gün bir neçə dəfə ölkəmizin müharibə şə raitində olmasının təkrarlanması hərbi vətənpərvərlik ruhunun qaldırılmasına xidmət et məklə tamaşaçını bu əhvalda kökləyir. “Xəbərçi”nin aparıcı probleminə yuxarıda toxunaraq qüsurlu məqamları qeyd etdik. Burada aparıcı və müxbirlərin nitq prob lemini qabardaraq, onun bir çox hallarda televiziya dilinə uyğun suzluğu, orfoepiya qaydalarına uyuşmaması kimi qüsurları, yana şı, informasiyadan uzaqlaşmağa gətirib çıxaran nəqllərə, monoton nitqlərə və ən qüsurlu cəhət kimi jurnalistin peşəsinə uyğun ol mayan məsləhətlərlə çıxış etməsinə rast gəlindiyini qeyd etmək istərdik. Son vaxtlarda “Xəbərçi” proqramının görkəmində, estetik tərtibatında ciddi yeniliklər duyulmur, xəbər solğunluğu, məlumat azlığı dərhal nəzərə çarpır. Son illər ölkə kanallarında özünə yer tutmuş mənfi bir ənənə – müxtəlif tədbirlərdə rast gəlinən dövlət məmurlarından alınan cari müsahibə əsasında süjetin qurulma sı artıq bütün xəbər buraxılışını doldurur. İnformasiyaçılıqdan, xəbər mahiyyətindən uzaq, heç bir şəkildə əsaslandırılmamış bu addım ciddi tənqid olunmalıdır. İnformasiya buraxılışı yuxarıda dediyimiz kimi müəyyən hadisəni işıqlandırmalı, onunla bağ lı müxtəlif qütblərdə duran şəxslərin mövqelərini əks etdirməli, müəyyən struktura, biçimə malik olmalıdır. Lakin tətbiq olunmuş bu yenilik informasiya mədəniyyətindən uzaq, yalnız efir doldur maq mahiyyəti daşıyır. Dalbadal qurulan süjetlər yalnız bir nəfərin proqnoz və ya rəy xarakterli müsahibəsindən və müxbirin öz səsi ilə müsahibədə söylənilənlərin başqa tərzdə təkrarlamasından ibarətdir. Misal kimi 10 oktyabr 2006cı ildə efirə getmiş buraxı lışda Fransa parlamentinin qondarma erməni soyqırımını qəbul etməyənlərə qarşı cəzanın tətbiqini nəzərdə tutan antidemokra tik və qeyriinsani, ədalətsiz qanun layihəsini müzakirə etməsi ilə bağlı süjetin yalnız Türkiyə Cümhuriyyətinin Baş naziri Rəcəb 183 Tayyib Ərdoğanın çıxışı və bu çıxışla bağlı müxbirin xülasəsindən ibarət olmasının informasiya anlayışına zidd olduğunu göstərə bilərik. Deməliyik ki, “Xəbərçi”nin efirində daha bir qüsurlu cəhət – telefonla verilən məlumat və bu informasiyanın vizual həllinin tapılmaması getdikcə daha da genişlənmişdir. Həmçinin yeni nəsil aparıcıların və müxbirlərin qüsurlu tərəfləri də aradan qaldırılma mış, yeni çatışmazlıqlar ekrana yol tapmışdır. Görüntü həllində çox ciddi qüsurları olan “Xəbərçi”də plastika, kadrın kompozisiyası anlayışları ümumiyyətlə qorunmur. Montaj zamanı verilən informasiyanın vizual həllinin önəmliliyi unudu lur, təkrar kadrlarla uzunuzadı kadrarxası mətn doldurulur. Pen siyaların artırılması ilə bağlı süjetin yalnız Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun, pulların və bir əlin pul sayması görüntüsündən ibarət olması, müsahibələr zamanı kompozisiyanın pozulması, studiya çəkilişi vaxtı orta planların bulanıq, solğun, ümumi planın aydın və rəngarəng görüntüdə verilməsi hesabına yaranan yolverilməz fərqlilik proqramın ekran həllini zəiflədir. Həmçinin “Xəbərçi”nin süjetlərində üzə çıxan qüsurlar onun təsir gücünü zəiflədir. Müəyyən hadisə yerindən və ya tədbirdən hazırlanmış reportajların da qüsurlu şəkildə ekrana yol alma sına rast gəlinir. Misal kimi 10 oktyabr buraxılışında “Difloma siya haqqında qanun”la bağlı müzakirə süjetində müxbir Mahir Məmmədlinin yalnız tədbirin xronoloji stenoqramını çatdırmaq la kifayətlənməsini, bütün çıxışçıların danışdıqlarını qısa şəkildə təkrarlanmasını göstərmək olar. Burada informasiyanın təqdimatı, struktur cəhətləri unudularaq, xəbər proqramının mahiyyətinin bir kənara qoyulmasının şahidi oluruq. Bu isə jurnalistikanın təməl prinsiplərinə zidd olan bir haldır. Yaxud şəhid ailələrinin etiraz aksiyası haqqında süjetdə müxbir Kəmalə Xəlilovanın əsassız hal da bir neçə dəfə göstərilməsi, digər müsahiblə isə başqa müxbirin danışması kimi yolverilməz hallar “Xəbərçi”nin nüfuzunə zərər vurmuş olur. Kəsilmiş orqanların taleyi ilə bağlı süjetdə müxbir Tural Səttarovun əməliyyat otağına daxil olması, orada müsahibə alması və heç bir xəbər yükü daşımayan nəql süjetinin proqramda yer alması, hesab edirik ki, peşəkarlığa xələl gətirən cəhətdir və yolverilməzdir. Fikrimizcə, deyilən qüsurların aradan qaldırılma sına və estetik həlldə nəzərə çarpan qüsurların uzaqlaşdırılmasına ehtiyac duyulur. Çünki bütün illər ərzində “Xəbərçi” Azərbaycan seyrçisinin ən çox etibar etdiyi, fövqəladə hallarda ona baxdığı in formasiya proqramı statusunu qoruyub saxlaya bilmişdir. Bundan
184 sonra da bu yerin qorunmasına, inam, etibar hissinin artırılmasına ehtiyac duyulur. “Xəbərçi” proqramının yaradıcı tərəflərini çözərək deyilənlərə yekun kimi onu qeyd etməliyik ki, informasiya operativliyi, xəbərçatdırma işində qərəzsizlik, ədalət prinsipinin pozulmama sı işin də əvəzsiz fəaliyyəti, operator, rəssam işinin peşəkarlığı ve rilişin bitkin, səviyyəli informasiya buraxılışı olduğunu deməyə imkan verir. Uğurlarla yanaşı, aparıcı və müxbirlərlə, həmçinin montajla bağlı duyulan nöqsanların aradan qaldırılması ilə proq ramın daha da effektivliyinə nail olmaq olar. “Xəbərçi”nin idman xəbərlərində olan operativlik, məlumat bolluğu, hava durumunun təqdimatı ilə bağlı seçilmiş maraqlı forma və dizayn proqramın ümumi konsepsiyasına uyğun tərzdə təzahür olunur, ümumi ge dişata müsbət təsir göstərir. Buraxılışların sonunda hava durumu ilə bağlı məlumatın Azərbaycan bəstəkarlarının musiqi əsərləri ilə müşayiət olunması olduqca maraqlı və orijinal tapıntıdır. Bütün bu komponentlərin iştirakı “Xəbərçi”nin peşəkarlıq səviyyəsini yüksəldir. “Xəbərçi”nin ölkə teleməkanında ilk dəfə xəbərlərin ana buraxılışının 1 saat həcmində olması və bütün ölkəni, cəmiyyətin əksər sahələrini əhatə etməsi telekanalın olduqca böyük uğu ru kimi səciyyələndirilməlidir. İnformasiya funksiyasının ölkə teleməkanında təcəssüm prosesində “Xəbərçi”nin olduqca böyük yeri var. Məhz bu, ilk addım olaraq, gələcək proqramların da xəbər vaxtının artırılması işində addım atacaqlarına stimul verəcək ki, nəticədə Azərbaycan tamaşaçısı əhatəli, dolğun, çoxsahəli, ətraflı xəbərlər almaq imkanı qazanacaqdır. Kommersiya kanallarının çoxalması, onların ictimai həyatda yer alması cəmiyyətin siyasi və iqtisadi inkişafının göstəricisi kimi çıxış edir. Demokratik mühit və iqtisadi əsaslar televiziya kommersiya sının təməl pirinsipi kimi onun yaranmasına, sonrakı fəaliyyətinə təsir etmiş olur. Məhz Azərbaycanda siyasi müstəqillik və iqtisa di yüksəlişin duyulması yeni televiziya şirkətlərinin yaranmasını, onların tezlikdə yer alaraq yayım həyata keçirməsini reallaşdırdı. Lakin elə hallar da olurdu ki, yaranan kanallar hüquqi cəhətdən ölkə qanunvericiliyinə uyğun olmadığından, yaxud da özlərinin müflisləşməsi ilə əlaqədar fəaliyyətlərini dayandırmalı olurdular. “SARA”TV, BMTİ, ABA kimi kanallar yaranıb yayıma çıxsalar da, yuxarıda göstərilən səbəblər üzündən efir məkanını tərk etmiş oldular. Bu kanallar bilavasitə əyləncə üzərində qurulduğundan, yalnız fəaliyyətinin son illərində xəbər xidməti ilə işləyən “SARA” istisna olmaqla, informasiya funksiyasınından imtina edərək ixti 185 saslaşmış kanal kimi işlərini qururdular. 1997ci ilin noyabrında ölkə teleməkanında daha bir kanal yayımlandı – “Space” Müstəqil Teleradio Şirkəti. “Space”in efirindəki informasiya proqramı “Hər gün” yaran dığı ilk illərdə “Xəbərçi” ilə rəqabətə girmək imkanı qazanmışdı. “Xəbərçi”nin saat 20:30, “Hər gün”ün 21:00da yayımlanması na baxmayaraq, bu proqramda xəbərə fərqli yanaşma olduğun dan öz tamaşaçı kütləsini toplaya bilmişdi. Lakin bunu da qeyd etməliyik ki, “Space”in xəbərləri operativlikdə, çevik informa siya təqdimatında kifayət qədər problemlərlə qarşılaşırdı. İlk dönəmlərdə Mirsəməd Cəfərli, Fuad Babayevin xəbər aparıcılığı sərbəst, rəvan nitqlə seçilirdi, davranışlarında müstəqil fikirləri, xəbərdən məlumatları olduqları dərhal duyulurdu. Müəyyən dövrdən sonra “Hər gün”ün efirinə yeni nəsil aparıcı ların gəlməsi bir ənənə halını aldı və gənc qızların tamaşaçı önünə çıxması özünün uğuru ilə seçilmədi. Günay Malikqızı və ondan sonra ekranda görünən Ruzanna Rəşidqızı və başqaları təmiz, düzgün və dəqiq nitqləri ilə fərqlənsələr də, aparıcıdan daha çox diktora bənzəməklə “Hər gün”ün dinamikasını, xəbərvermə gü cünü zəiflətmiş oldular. “Hər gün”ün bədii tərtibat və dizaynından danışarkən solğun və uzun müddət efirdə olan, artıq göz yorğunluğu gətirən başlığın, studiyanın solğun sarı rəngdə yaratdığı qeyriməhrəm abhavanın, tempə lənglik gətirən arxa fonda şəhər təsvirinin (günün hansı vaxtı efirə çıxmasından asılı olmayaraq şəhər günəşli və işıqlıdır) proq ramın baxımlılığını azaltdığını deməliyik. Həmçinin “Hər gün”də haqqında xəbər verilən hadisəni videogörüntüsünün olmaması ilə bağlı yaranan ciddi qüsurlar da duyulmaqdadır. Xüsusən səhər (saat 11:00 və 13:00) buraxılışlarında birbirinin ardınca informasi yaların aparıcı oxunuşu ilə çatdırılması xəbər gücünü zəiflətməklə bərabər, proqramın informasiya məkanında yer almasına da im kan vermir. Bəzən bir neçə xəbərin ardıcıl olaraq aparıcı mətni ilə oxunması, əslində, xəbər xidmətinin zəif işləməsindən və in formasiya qaynaqlarının yalnız agentliklərdən götürüldüyünü, hadisələrlə bağlı çəkilişlər aparılmadığını göstərən amillərdir ki, bu amillər də proqramın işinə mənfi təsirini göstərməkdədir. Tele viziya xəbər xidməti təkcə şifahi xəbər operativliyi ilə deyil, görün tü eksklüzivliyi ilə də seçilməlidir ki, bunun reallaşmasını “Hər gün”ün buraxılışlarında izləmək mümkün deyil. Məhz bu amil onun tamaşaçı auditoriyasının azalmasına gətirib çıxartdı. Saat
186 21:00da yayımlanan “Səda” ilə rəqabətə girə bilməyərək axşam buraxılışının vaxtını 20:30a təyin edən “Hər gün” hazırda bu sa atda “Son xəbər” (ATV) ilə rəqabətdə geriləyir. Deyilən nöqsanlar kanalın informasiya verilişinə ciddi xələl gətirən amil kimi aradan qaldırılmalı, çevik və operativ xəbər komandası formalaşdırılma lıdır. “Space”də 2006cı ilin aprelində rəhbərlik dəyişikliyi onun bütün efir həyatına təsir etmişdir. Yarıtmaz efir siyasətinin nəticəsində olduqca səviyyəsiz verilişlərin ekranda görünməsi adi hal almış dı. Yeni rəhbərlik birinci mərhələdə bu cür məzmunsuz, biçim siz verilişlərdən xilas olmaqla dönüş yaratmış oldu. Həmçinin “Hər gün”ün olduqca aşağı düşən nüfuzu və seyrçilərin baxmaq dərəcəsinın azlığı kanalın informasiya məkanında yerini sarsıt mış oldu. Yeni rəhbərlik “Hər gün”ün işində də dəyişikliklərin yaradılması üçün addımlar atdı. Artıq ekranda bir çox yararsız aparıcıları peşəkarlığı ilə seçilənlər əvəz ediblər. Lakin onlar qar şısında vəzifənin düzgün qoyulmaması, imkanlarından səmərəli istifadə etməklə həqiqi spikerə çevrilməyərək diktor kimi qalma ları, sözsüz ki, yolverilməzdir. Bu barədə qəzet məqaləsində yazı lan “aparıcılar kanala gəlişləri ilə yenilik yox, AzTVnin pafosunu, bozluğunu, danışıq tərzini gətiriblər. “Hər gün”də təsvirlər çox kasaddır. Yəni xəbərlər təsvirin dilindən çox sözlə çatdırılır” (87, səh. 3) fikrilə razılaşaraq, bu sahədə ciddi dəyişikliyin aparılma sı zərurətini qeyd etməliyik. Türkiyənin “D” Kanalı telekanalı ilə müqayisə aparan Fehruzun “Operativliyin vacibliyi” məqaləsində “ana xəbər buraxılışında aparıcı informasiyanı elə formada təqdim edir ki, həmin xəbəri izləməyə tamaşaçı, sanki, məcbur olur” fikri aparıcının canlı ünsiyyətə girmək məharətini, onun seyrçi ilə kör pü quraraq dediyinə inandırmaq qabiliyyətini göstərir. Aparıcı verdiyi informasiyanı daxilən duymalı, ona müvafiq münasibə ti biçimləndirməklə seyrçidə əhval yaratmalı, həmçinin izləmə yə həvəs, istək biçimləndirməlidir. “D” Kanalında “aparıcınının cümlələrinin əksəriyyəti şou xarakterlidir. Hətta dövlət rəsmiləri və onların fəaliyyətləri haqqında informasiyalarda da aparıcı eyni tərzi saxlayır” (35, səh. 6) fikri, əslində, dünyada artıq çoxdan öz tətbiqini tapan və informasiyanın əyləncəli təqdimatı yolu ilə ma raq yaratmaq məqsədinə xidmət edən infoteynmentin mövcud luğunu göstərir. İnfoteynmentin aparıcıya canlı, eyni zamanda, üzvi münasibətə girməyə imkan yaradaraq çərçivədən, vaxtı ilə mövcud olan ciddi, sərt obrazdan çıxıb, daha çox əyləndirməyə
187 (nəzərə alsaq ki dünyanın bir çox kanallarında yaşlı xəbər aparıcı larına yer verilir, onda infoteynment onların ifasında daha tutarlı görünür) meyilli fəaliyyət kimi yerli xəbər məkanında da özünə al masını istərdik. Bu baxımdan yeni quruculuğunu yaşayan “Space” kanalı “Hər gün”ün itirilmiş çəkisini, nüfuzunu özünə qaytarmaq üçün bu vasitədən səmərəli istifadə edərək istənilən nəticəni əldə edə bilər. 2000ci ilin sentyabrından yayıma başlayan “Lider” kanalı infor masiya məkanına öz dəstxətti ilə daxil olan “Səda” informasiya buraxılışı ilə tamaşaçı marağına səbəb olmağa başladı. Texniki təchizat baxımından müasir avadanlıqlarla zəngin “Səda” hadisə yerlərindən canlı bağlantılar etmək imkanı ilə digər kanalların xəbər buraxılışlarını üstələyir, həmçinin yarandığı gündən bütün ölkəyə keyfiyyətli təsvirlə yayımlanan “Lider”in xəbər xidməti ölkənin müxtəlif yerlərində baş verən hadisələri də işıqlandırmaq la, əslində, ANSin yaratdığı təcrübəni davam etdirmiş oldu. “Səda”nın yaradıcı işinə nəzər yetirərkən bir məsələni xüsusi qeyd etməliyik ki, dörd illik efir tarixində özünün bədiiestetik tərəflərində, dizaynında yeniləşməyə yer ayırmayan proqram tamaşaçıda, əslində, göz yorğunluğu yaratmış olur. Texniki cəhətdən kamil “Lider” kanalında dizayn işinin digərlərindən üs tün olduğunu, dizayn yaradıcı qrupunun yenilikçi fəaliyyətini, te leviziyada arakəsmələrin xüsusi zövqlə hazırlanmasını, həmçinin məzmun və forma etibarı ilə Azərbaycan tarixinə, mədəniyyətinə uyğun, onun minillik yaddaşından süzülüb gələn naxışlar dan istifadə etməklə zənginləşdiyini, bu işlərə görə 2002ci il II Beynəlxalq Audiovizual Festivalda “Ən yaxşı kompyuter qrafi kası” nominasiyasını qazandığı və digər uğurlarını nəzərə alaraq, son vaxtlarda proqramın dizaynında yaranmış solğunluğu, primi tivliyi tənqid etmək gərəkdir. Bu hal proqram yaradıcılarının öz işlərinə qeyriyaradıcı münasibətinin nəticəsi kimi təzahür olu nur. Proqramın bədii tərtibat işi, onun dizaynı kifayət qədər ciddi, yaradıcı münasibət tələb edən iş kimi onun uğurlu görüntüsünə xidmət edir. Görüntünün estetik cəhətdən kamil, zövqlü olması yalnız proqramın baxımlılığını artıra bilər, əksinə gedən prosesdə tamaşaçının estetik qavramasına heç bir zövqverici elementlə daxil olmayan görüntünün daxil olması, hesab edirik ki, ciddi nöqsan kimi önə çıxır. Başlıqda olan qrafik həllin solğunluğu, primitivliyi artıq tamaşaçını xəbərə, proqrama yükləmək imkanından məhrum edən amildir. Doğrudur, başlıqla proqramın studiya dizaynında bir həmahənglik, harmoniya duyulsa da, formaca bəsit olması la 188 zımi effektin alınmasına imkan vermir. Göy rəngin dominantlıq etdiyi studiyada nöqtələrlə verilən dünya xəritəsinin konturla rından ibarət arxa fon aparıcıya kifayət qədər yaxın qoyulmaqla lazım olan dərinliyin alınmasına imkan vermir. Ekranda cansıxı cı bir əhvalın yaranmasında istər tünd, soyuq rəngin dominant lığı, istərsə də duyulan darısqallıq, həmçinin kameranın yalnız bir planda və rakursda durması öz mənfi rolunu oynayır. Verilən təsvir tamaşaçı üçün, əslində, bir məngənə əhvalı yaradır və apa rıcının bu məngənədə danışması kifayət qədər yorucu, usandırıcı mənzərəni canlandırmış olur. Xəbərin kifayət qədər rəsmi, templi olduğu bir vaxtda studiyanın bədii sərbəstliklə, həmçinin tempin yaranmasına şərait verən bir dizaynda verilməsi daha doğru iş olardı. Hesab edirik ki, “Səda” deyilən qüsurların aradan qaldırıl ması işində daha səmərəli fəaliyyət göstərməlidir. “Səda”da aparıcı mövzusuna toxunarkən deməliyik ki, bura da da müstəqil düşüncəli aparıcılıqdan daha çox, diktoraparıcı simbiozundan danışmaq mümkündür. Biz yuxarıda xəbər aparı cısının şəxsiyyət məsələsinə, onun televiziya ifadə vasitələrindən istifadə etməsinə toxunmuşduq, burada yalnız onu qeyd edək ki, “Səda”nın aparıcı seçimi kifayət qədər uğurlu və perspektiv lidir və biz inanırıq ki, bir müddət sonra məhz bu aparıcıların kamilləşməsi ilə ekranda daha müstəqil fikrə, hökmə sahib olan, tamaşaçı inamı, etibarı qazanmış aparıcını görmək imkanı olacaq “Səda”nın süjet və reportajlarından danışarkən bunu qeyd etməliyik ki, görüntü plastikası məsələsi digər kanalların xəbər bu raxılışları ilə müqayisədə daha peşəkar səviyyədə qurulub. Burada istər maraqlı operator işinin olması, istərsə də montaj prosesində kadrların seçilməsindəki yaradıcı yanaşma, rejissor işinin dəqiq ol ması, ifadəlilik süjetləri daha baxımlı və yaddaqalan edir. Burada nəzərə çarpan çatışmazlıq müxbir fəaliyyətinin səthi, üzdən olma sıdır. Bir çox informasiyalar yalnız faktların ardıcıl sadalanması, rəqəmlərin verilməsi ilə yekunlaşır. Burada jurnalist yanaşması na, təhlilə, araşdırmaya ciddi tələbat olduğu halda, tamaşaçı tam əksinin şahidi olur. Televiziya xəbər xidmətinin işi yalnız informa siyanın çatdırılması ilə bitmir, burada tədqiqata, araşdırmaya da ciddi zərurət var. Göstərilən qüsurlarla bərabər, “Səda”nın operativ iş prinsi pi: 2003cü il prezident seçkilərində 24 saat fasiləsiz efir vaxtı səs vermənin gedişatı, səsvermə başa çatdıqdan sonra səslərin hesablan ması, 16 oktyabr iğtişaşlarının operativ təqdimatı, faktla rın göstərilməsi proqramın nüfuzunun yüksəlməsinə xidmət etmiş 189 oldu. Həmçinin ölkənin idman həyatına xüsusi diqqət ayıran proq ramda idman xəbərlərinin daha əhatəli, maraqlı tərzdə təqdimatı uğurlu cəhətlərdən sayıla bilər. Deyilənlərə yekun kimi “Səda”nın peşəkar üstünlükləri ilə yanaşı, mövcud qüsurlarının da aradan qaldırılması ilə ölkə teleməkanının informasiya cəbhəsində özünə sarsılmaz mövqe tutmasını istərdik. “Səda”da informasiyanın hazırlanması işində köklü də yi şikliklərin baş verdiyini xüsusilə qeyd etməliyik. Peşəkar yana şım, görüntünün əsas götürülməsi xəbər buraxılışının süjetlərində aydın görünür. İnformasiyanın hazırlanmasında və təqdimatında televiziyaçılıq prinsiplərinin əsas götürülməsi, hesab edirik ki, “Səda”nın yaradıcı sıçrayışı kimi dəyərləndirilməlidir. 2005 ci il parlament seçkiləri öncəsi və sonrakı günlərdə operativ xəbərvermə, müxtəlif siyasi hadisələrdən dərhal, ətraflı infor masiyanın çatdırılması proq rama olan tamaşaçı marağını artır dı. “Səda”nın daha bir üstün cəhəti onun sosial, mədəni, ictimai proseslərə nüfuz edərək bu sahələri vaxtaşırı işıqlandırmasıdır ki, bunu bir çox digər xəbər buraxılışlarında izləmək mümkün deyil. Xüsusən də ölkənin mədəni həyatında baş verən hadisələrdən hazırlanan süjetlər, turizm, gənclər problemləri, təhsil, mənəvi tərbiyə işinin çatdırılması proqramın sosial əhəmiyyətini artıran göstəricilərdir. “Səda”nın aparıcı heyətinin hər birinin fərdi xüsusiyyətlərinin üzə çıxması da qeyd olunmalıdır. Günay Malikqızı, Günay Nov ruzqızı, Nərgiz Məmmədzadə, Mehman Mehdiyevin aparıcılıqla rında səmimi ünsiyyətə girmək cəhdləri, seyrçini xəbər əhvalına kök ləməklə həmsöhbətə çevirmələri xüsusi qeyd olun malıdır. Mehman Mehdiyevin tələsik nitqi onun jestikulyasiyası ilə uzlaş dığından, seyrçidə mənfi emosiyanın yaranmasına imkan vermir. Günay Novruzqızının təbəssümlü yanaşımı “xəbər şoku”nun ya ranmasına imkan verməyərək tamaşaçını izləyiciyə çevirməklə nəticələnir ki, bu da çağdaş xəbər aparıcılığının nəzəri və psixolo ji aspektləri ilə məşğul olan bir çox mütəxəssislərin rəyincə daha gərəklidir. Ölkə teleməkanında ən cavan kanal sayılan, 2000ci ilin dekab rından yayımlanan Azad Azərbaycan Teleradio Yayım Şirkəti (ATV) əyləncəli proqramlar kanalı kimi bir müddət yayımlandıq dan sonra öz efirində tədricən xəbər proqramına da yer verməyə başladı. “Son xəbər” adı ilə gün ərzində bir dəfə axşam buraxılışı ilə saat 20:30da efirə çıxan proqram bir müddət sonra saat 09:00
190 və 14:00da da yayımlandı. Xəbər məkanında gənc olmasına bax mayaraq, “Son xəbər”in özünə kifayət qədər tamaşaçı auditoriyası qazanmasını informasiyalara daha dərindən, operativ yanaşma ilə izah etmək olar. Texniki təchizat problemi və ATV kanalının bü tün ölkəyə yayımlanmaması proqramın efirində bölgə xəbərlərinə az yer verilməsi ilə nəticələnsə də, ölkədaxili və xarici xəbərlər mükəmməl tərzdə işıqlandırılır. Tərtibat və dizayn işi xüsusi ya radıcı yeniliklərlə seçilməsə də, tapılan başlığın maraq doğurma sı tamaşaçının proqram öncəsi xəbərə köklənməsinə xidmət edir. Studiya tərtibatında dərinliyin olmaması, həmçinin fonun birton lu, cansıxıcı olması əsas problem kimi proqram qarşısında durur. Lakin proqramın yayım tarixinin çox olmadığını nəzərə alıb bu məsələyə diqqət ayırmadan proqramda rejissor işinə nəzər yetirək. “Son xəbər” proqramında da açıqaydın jurnalist montajının özü nü əks etdirməsinin şahidi ola bilərik. Bir çox hallarda süjet təkrar kadrlar, binaların, obyektlərin müxtəlif rakurslardan verilməsi, şəhər planları ilə doldurulan videocərgə ifadəsizliyi ilə seçilir və yuxarıda qeyd etdiyimiz qüsurların meydana gəlməsi ilə süjetlərin təsvir solğunluğuna səbəb olur. 2 yanvar 2004cü ildə efirə getmiş “Barmekin xalqımızı təhqir etməsinə Millət vəkillərinin etirazı” süjetində Milli Məclisin deputatı haqqında danışıb, parlament binasının, bina üzərindəki yazının verilməsi (K. Həsənovun sü jeti), 10 yanvar buraxılışında Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin fəaliyyətinə həsr olunmuş süjetdə həmin günlərdə baş verən hadisədən danışarkən təsvirdə yay aylarını göstərməsi kimi ol duqca ciddi problemlər proqramın yaradıcı işini zəiflətmiş olur. Ötən müddət ərzində xəbər heyətinin peşəkarlaşması nəzərə çarp sa da, müxtəlif qüsurların, yolverilməz nöqsanların efirə çıxması hallarına rast gəlinir. “Son xəbər”in 6 oktyabr 2006cı il buraxılı şında qaçqınların evlərə köçürülməsi ilə bağlı süjetdə məcburi köçkünlərin qaçqın adlandırılması, süjetin birtərəfli olaraq Qaç qınlar və Məcburi Köçkünlərlə İş Üzrə Dövlət Komitəsinin məsul şəxsinin müsahibəsi üzərində qurulması, müxbir Jalə Əsgərovanın narkomaniyaya qarşı mübarizə ilə bağlı süjetində yalnız bir mü sahibin dediklərinin təkrarlanması hesabına informasiya verilməsi xəbərçilik xüsusiyyətini dağıtmış, proqramın marağını azaltmış olur. Fındığın tərkibi ilə bağlı 10 oktyabr 2006cı ildə getmiş süjetdə hadisənin tarixçəsi, nə baş verdiyi, harada və kim tərəfindən müəyyən olunmasına toxunmadan Kənd Təsərrüfatı nazirinin müsahibəsi əsasında biçimsiz, struktura ma lik olmayan informa
191 siya çatdırılması, 11 oktyabrda Rumıniya prezidentinin Bakı səfəri ilə bağlı reportajda müəllif Etibar Məmmədovun ifadəsiz, hadisə ilə yalnız arxada görünməz vəziyyətdə dalğalanan bayraqla bağlı olan “stendap”ı və Azərbaycan bayrağında olan göy rənglə Rumı niya bayrağındakı göy rəngin eyni məzmun daşıması – qərbçiliyi, demokratiyanı ifadə etməsi kimi olduqca səhv qənaət, ölkə sim vollarının mənasından xəbərsizliyi tənqid olun malı məqamlar kimi üzə çıxır. İnformasiya proqramının mə lumatlandırıcı olduğu nu nəzərə alaraq, bu cür qüsurların mənfi hal kimi təzahür edərək daşımalı olduğu yükün öhdəsindən gələ bil məməsi təəssüratını yaradır. Lakin deyilənlərə baxmayaraq, “Son xəbər” özünün məlumat genişliyi, informasiya əhatəliliyi, məzmunlu yanaşma ilə seçilən süjetlərilə efirə çıxdığından, getdikcə daha çox seyrçini öz ətrafına toplaya bilib. Jurnalistlərin durmadan öz üzərlərində işləmələri, onların yanaşım tərzlərində duyulan yaradıcı axtarışlar, araş dırmaya meyil, səmimi ünsiyyətcillik baxımlı süjetlərin mey dana çıxmasına imkan verir. “Son xəbər”in 20 oktyabr 2006cı il bura xılışında “O olmasın, bu olsun” tamaşasının ictimai baxışı və “Energetiklər günü”nün qeyd olunması haqqında süjetlərin olduqca fərqli bir tərzdə qurulması diqqəti çəkdi. Müəllif Cey hun Əli “O olmasın, bu olsun” komediyasının yenidən səhnəyə çıxmasının bu günlə bağlılığını əsas problem kimi ortaya qoya raq, onu qəhrəmanlarla müsahibə şəklində həll etməyə çalış mışdır. Ceyhun Səfərov isə energetiklərin bayramını bir insan taleyi ilə bağlayaraq, özünə veteran energetik Marlen Əsgərovu qəhrəman seçib səmimi ünsiyyəti, söhbəti ilə seçilərək, bayramın o insanın çoxillik əməyinə verilən qiymət kimi sevinc yaratmasını əsaslandıra bilmişdir. Əslində, burada müəllif qəhrəmanın ömür yolunu, fəaliyyətini və həmin gün çox sevinməsini önə çıxarmaqla, seyrçidə bayramın mahiyyəti barədə təəssüratın yaranmasına çalı şır, bayram o qəhrəman kimi seyrçiyə daha da yaxın olur. Müxbir informasiyasını çatdırmaqla bərabər maraqlı məqamları üzə çı xartmaqla, qəhrəman taparaq onu izləməklə, əslində, hadisəlilik prinsipinə sədaqətini, yanaşım tərzində yaradıcı münasibətin ol duğunu sübut etdi. 23 oktyabr 2006cı ildə binaların rənglənməsi ilə bağlı süjetdə müxbir gerçəkliyi əyani göstərərək, vətəndaşların bu barədə rəylərini verməklə kifayətlənməyərək, binanı rəngləyən rəngsazı dindirir, onun hansı əziyyətlə və nə qədər müddət bu işi gördüyünü çatdırmaqla problemə bu baxışdan da yanaşmanı orta
192 ya qoymuş olur. Doğrudur, burada səbəbkar – binanın bu rəngdə olmasına qərar verən şəxs tapılmadığından, dramaturgiya tamam lanmır, sanki, həll olunmamış qalır. Ancaq rəngsaz və onun binanı yenidən, təkrar rəngləyəcəyini qabartması olduqca maraqlı yana şımdır. “Stendap”larında müxbir seyrçiyə tam mənzərəni çatdır mağa çalışaraq, əli ilə rəngli binaları göstərərək danışması hesab edirik ki, maraqlı və eyni zamanda, məlumatverici mahiyyət daşı yaraq onun infoteynmentin prinsiplərinə uyğun təqdim olunması na nail ola bilir. Elə həmin buraxılışda bazarda qiymətlərin qalxması ilə bağ lı süjetdə müxbir Vaqif Həsənovun Azərbaycan Respublikası nın Prezidentinin müşavirədə söylədikləri ilə qiymətlərin baha laşmasından əziyyət çəkən insanlar arasında paralel apararaq “qiymət qaldıranları” dindirməsi, problemi hərtərəfli çatdırma ğa nail olması maraqlı iş hesab edilməlidir. Bazar rəhbərliyi ilə müsahibədə süjetdə qaldırılan problem, sanki, tamlıqla açılır və dramaturji bitkinlik əldə olunur. Əsas problemin nə satıcıda, nə də bazar məmurunda olduğu, yaranmış inhisarın nəticəsində belə vəziyyətin üzə çıxmasının bəlli olması ilə hesab edirik ki, müəllif axtardığı gerçəyi müsahibələr, onların nəticəsi əsasında verdi yi təhlillə taparaq seyrçiyə təqdim edə bilmişdir. Bütün bunlar informasiya proqramının kamilliyindən, yaradıcı münasibətin dərinliyindən xəbər verən olduqca sevindirici hal kimi qeyd olun malıdır. Bu cür hərtərəfli yanaşma, mövqelərin verilməsi, dra maturji bitkinliyə sədaqət seyrçini də maraqlandırır və nəticədə reytinqlərdə “Son xəbər” tutarlı yerlərdə durur. Bunu reklam blo kunda reklamların çoxluğu nəticəsində proqramın öz vaxtından bir neçə dəqiqə gec başa çatması da sübut edir. “Son xəbər”də, həmçinin operator işinin kifayət qədər qüsur lu olmasını da izləmək olar: təsvirin əsməsi, ifadəsiz rakursların seçilməsi, haqqında danışılan xəbərin baş verdiyi məkanı qeyri dəqiq təsvir etmə operatorların öz işlərinə qeyriyaradıcı yanaşdıq larını göstərən amillərdir. Cəsarətlə deyilməlidir ki, televiziyanın ifadə vasitəsi kimi başlıca yer tutan görüntünün aşağı keyfiyyətdə və operator işinə zidd şəkildə olması yolverilməzdir. Bu təkcə süjetin gücünü zəiflətməklə onu yorucu və qeyripeşəkar etmir, həmçinin proqramın ümumi işinə təsir etmiş olur. “Son xəbər” aparıcılarının öz davranışları, sərbəstlikləri ilə seçilmələri hadisənin şahidi, nəql edəni kimi çıxış etmələri xüsusilə qeyd edilməlidir. Özünün jurnalistika prinsiplərinə sədaqəti, görüntülülüyün ifadəli təqdimatı ilə seçilən proqramın 193 aparıcı heyətinin də həmçinin çağdaş teleməkanda rəqibsiz oldu ğunu cəsarətlə qeyd etmək olar. Fərdi xüsusiyyətlərini qorumaqla onlar proqram prinsiplərinə, yaradıcı dəstxəttinə sədaqətli olaraq ona canlılıq, məhrəmlik gətirirlər. Xəbər buraxılışının aparıcıları tamaşaçı duyumunu, hadisəyə, xəbərə olan maraq dərəcəsini düz gün qiymətləndirərək bəziləri barədə ətraflı şərh verirlərsə, digər, gözlənilən xəbərin təqdimatında qısaca girişlə kifayətlənirlər ki, bu da peşəkarlıq nümunəsidir. Hər bir aparıcı özünün “sifətini” yaratmaqla digərindən seçilə bilir ki, bu da informasiya proqra mında “kim dedi” prinsipinin yerinə yetirilməsinə xidmət edir. “Son xəbər” aparıcılarının hər biri buraxılışın deyil, özlərinin adın dan danışmaqla, psixoloji baryeri qıraraq uğurlu ünsiyyəti qura bilirlər. Onların üslub cəhətlərinə malik olmaları televiziya qarşı lıqlı təsir prosesində kommunikativ atmosfer yaratmaqla, tamaşa çıya xəbər verənin obrazını qavrama strukturunu qurmağa imkan verir. Bu obraz, əslində, söylənilən xəbərə inamı, etibarı yaradır ki bu, kommunikasiya işində ən əsas şərtlərdəndir. Aparıcılarda kı çevik, parlaq, fərdi, plastik və ifadəlilik seyrçidə onların sub yektiv, fərdi fikir söylədiyi hissini yaradır ki, bu da ekranda mətni əzbərləmiş robot yox, məhz insanın olduğu təəssüratını yaradır ki, bu inamı gücləndirməklə bərabər, canlılıq da gətirir. Məhz bu cür yanaşma tərzi proqramı baxımlı, aparıcıları isə sevilən edir. Seyr çi ekranda olan xəbər çatdırana doğma adam kimi yanaşır, onun sözünə, rəyinə qulaq asır, onun jestlərinə, mimikasına diqqət yeti rir və göstəriləcək reportajı diqqətlə izləməklə, öz rəyini çıxararaq onu aparıcının əhvalı ilə müqayisə etməyə cəhd edir. Xəbər sıxlı ğı bu ətrafda çox düşünməyə imkan vermədiyindən, seyrçi apa rıcının əhvalı ilə qeydşərtsiz razılaşaraq (əgər ikrah, qəzəb hissi doğurmursa) növbəti xəbərin sorağını gözləyir. Məhz bu qavrama mərhələsi ani çəkən, lakin əhəmiyyəti böyük olan bir şərtdir ki, bu zaman qalib çıxan aparıcı seyrçinin sevimlisinə çevrilə bilir. “Son xəbər” aparıcılarının hər biri özünəməxsusluqla buna nail ola bilir: Samirə Mustafayevanın təbəssümlü, oynaq, enerjili münasibəti, dəyişkən jestləri, incəliyi, hətta bir qədər yerində, ölçüsündə olan şıltaqlığı, düzgün nitqinə bir qədər özünəməxsusluq gətirən xırda dil qüsuru; Namiq Əliyevin ciddiliyi, bir qədər ironik yanaşımı, sərbəst jestləri, məqsədyönlülüyü; Vaqif Aydınoğlunun qurulu ğu, sərtliklə təbəssümün vəhdətini qurma, mimikası ilə ünsiyyətə girmək qabiliyyəti; Ceyhun Səfərovun daxili artistizmi, əminliyi, qulağa pıçıldayırmış kimi üzünü bir tərəfə çevirərək danışmağı
194 ünsiyyətin qurulmasına xidmət edən, seyrçidə xoş təəssüratlar, inam hissi yaradan cəhətlər kimi özünü göstərir. Azərbaycan teleməkanında informasiya proqramları içərisində əcnəbi dillərdə: rus dilində “Gün” (AzTV), “Xəbərçi” (ANS), in gilis dilində “Xəbərlər” (AzTV), “Səda” (“Lider”) xəbər verilişləri ölkə daxilində fəaliyyətdə olan, yaşayan əcnəbilər və peyk yayı mı ilə bu verilişlərə baxanlar üçün nəzərdə tutulmuşdur. Lakin hesab edirik ki, bu hala başqa ölkələrdə rast gəlinmədiyindən, əcnəbi dildə xəbərlərin verilməsinə böyük zərurət duyulmur. Azərbaycanda yaşayan və fəaliyyət göstərən digər millətlərin nümayəndələri də dövlət dilinə sayğı ilə yanaşmalı və televiziya vasitəsilə xəbərləri dövlət dilində almağa alışmalıdırlar. İnformasiya proqramları arasında həftənin xəbər yekununa həsr olunmuş və bazar günləri efirə çıxan verilişləri də qeyd etmək la zımdır. Bu cür proqramlar informasiya yayımını təşkil etsələr də, analitik proqram sayıldığından, burada televiziyanın digər funksi yalarına aid əlamətlər görmək olar. Azərbaycan teleməkanında informasiya funksiyasının təcəs sü münü təhlil edərkən, bu sahədə xeyli işlərin görüldüyünü gös tərməklə yanaşı, kifayət qədər ciddi problemlərin, öz yaradıcı fəaliyyətlərində nöqsanların olduğunu da qeyd etdik. Televizi yanın tədrici inkişafının bu qüsurların aradan qaldırılmasına və informasiya yayımı qədər əhəmiyyətli bir fəaliyyətin keyfiyyət dəyişiminə səbəb olacağına əminliyimizi bildiririk. Bu, kifayət qədər vacib, əhəmiyyətli və taleyüklü məsələdir. İnformasiya əhalinin yaşamında müstəsna rol oynamaqla, onun xəbəralma mənbəyidir və bu mənbənin etibarlı, dəqiq, qərəzsiz, peşəkar, keyfiyyətli, səviyyəli, yaradıcı cəhətdən kamil, peşə fəaliyyətinin prinsiplərinə uyğun tərzdə olması günün reallığıdır. Bu reallıq dan uzaqlaşma xəbər məkanının boşalmasına, kanalın etibarı itirməsinə və tamaşaçının informasiya mənbələri başqa yerlərdə axtarmasına səbəb ola bilər.
Yüklə 7,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|