! azəӘrbaycan respublikasi səӘHİYYƏӘ naziRLİYİNİN İCTİMAİ SƏӘhyyəӘ VƏӘ İslahatlar məӘRKƏӘZİ

!

AZƏӘRBAYCAN RESPUBLİKASI SƏӘHİYYƏӘ NAZİRLİYİNİN 

İCTİMAİ SƏӘHYYƏӘ

 VƏӘ İSLAHATLAR MƏӘRKƏӘZİ 

UŞAQLARIN İCBARİ DİSPANSERİZASİYADAN KEÇİRİLMƏӘSİNİN 

İLKİN QİYMƏӘTLƏӘNDİRİLMƏӘSİ, HABELƏӘ

 MƏӘKTƏӘB YAŞLI UŞAQLARIN 

SAĞLAMLIQ DURUMU, QİDALANMASI VƏӘ FİZİKİ AKTİVLİYİNİN 

ÖYRƏӘNİLMƏӘSİNƏӘ

 DAİR  

YEKUN HESABAT 

Bakı – 2015 

Page   of 

1

46

TƏDQİQAT

Bu hesabat  “Uşaqların  icbari  dispanserizasiyadan  keçirilməәsinəә dai

r  Dövləәt  Proqramı”nın  həәyata 

keçirilməәsi  üzrəә

  Azəәrbaycan  Respublikası  Səәhiyyəә Nazirliyinin  Təәdbirləәr  Planının  müvafiq 

bəәndinəә əәsasəәn 

İctimai  Səhiyyə  və  İslahatlar  Mərkəzi  tərəfindən  aparılmış  təәdqiatın  nəәticəәsindəә  

hazırlanmışdır. 

Bütün hüquqlar qorunur. Bakı ş., 2015-ci il.  

Layihəәnin koordinatoru: Tohfa Cəәmilova 

Hesabatın müəәllifi: Nabil Seyidov 

Məәlumatların təәhlilinəә göstəәrdiyi əәvəәzsiz köməәyəә görəә Qəәhrəәman Haqverdiyevəә xüsusi minnəәtdar-

lıq bildirilir.  

Page   of 

2

46

MÜNDƏӘRİCAT 

Qısa İcmal  

Giriş  

2. Metodologiya  

2.1. Sorğu qrupunun seçimi  

2.2. Sorğunun metodologiyası  

3. Uşaqların icbari dispanserizasiyadan keçirilməәsi vəә sağlamlıq durumu 

A. Qidalanma vəә nutriyentləәrin qəәbulu 

B. Uşaqların fiziki aktivlik səәviyyəәsi  

C. Bəәdəәn çəәkisi vəә Bəәdəәn Kütləә İndeksi (BKİ). 

D. Zəәrəәrli vəәrdişləәr 

E. Reproduktiv sağlamlıq  

4. Pediatrların icbari dispanserizasiya prosesindəә iştirakı. 

5. Valideynləәrin icbari dispanserizasiya prosesindəә iştirakı 

Biblioqrafiya  

Page   of 

3

46

QISA İCMAL.  

“Uşaqların  icbari  dispanserizasiyadan  keçirilməәsinəә  dair  Dövləәt  Proqramı”nın  həәyata  keçirilməәsi 

üzrəә  bağlı  Azəәrbaycan  Respublikası  Səәhiyyəә  Nazirliyinin  Təәdbirləәr  Planının  müvafiq  bəәndinəә 

əәsasəәn aparılmış təәdqiqatın əәsas vəәzifəәsi Bakı şəәhəәrinin tam orta məәktəәbləәrindəә təәhsil alan orta vəә 

yuxarı sinif şagirdləәrinin icbari dispanserizasiyadan keçirilməәsini qiyməәtləәndirməәk,   dispanseriza-

siya  prosesi  zamanı  təәhsil  müəәssisəәləәri,  tibb  müəәssisəәləәri,  uşaqlar  vəә  valideynləәrin  qarşılaşdıqları 

həәr  hansı  çəәtinlik  vəә  problemləәri  müəәyyəәn  etməәk  olub. Təәdqiqat  vasitəәsiləә  iləә  həәmçinin  uşaqların 

sağlamlıq durumu, fiziki aktivlik səәviyyəәsi, qida vəә nutriyentləәrin qəәbuluna dair vəәrdişləәri, habeləә 

uşaqların  vəә  valideynləәrin  reproduktiv  sağlamlıq  məәsəәləәləәrinəә  dair  məәlumatlığı  vəә  yanaşması  da 

araşdırılıb.  Bununla  yanaşı  araşdırma  iləә  məәktəәb  yaşlı  uşaq  vəә  yeniyetməәləәr  arasında  zəәrəәrli 

vəәrdişləәrin  yayılması  dəәrəәcəәsini,  zəәrəәrli  vəәrdişləәrəә  səәbəәb  olan  risk  faktorlarını  müəәyyəәn    etməәk 

mümkün olub.  

Təәdqiqatın aparılması üçün xüsusi sorğu vəәrəәqəәləәri Səәhiyyəә Nazirliyinin İctimai Səәhiyyəә vəә İslah-

atlar Məәrkəәzi (İSİM), K.Y.Fəәrəәcova adına Elmi-təәdqiqat Pediatriya İnstitutu (ETPİ) vəә Bakı Şəәhəәr 

Baş Səәhiyyəә İdarəәsinin mütəәxəәssisləәrinin iştirakı iləә hazırlanmışdır. Sorğu vəәrəәqəәləәri oxşar mövzu-

ları əәhatəә etsəә dəә, onlar üç fəәrqli qrup üçün təәrtib edilmişdir. Sorğu vəәrəәqəәsinin bir variantı 10-18 

yaşlı (tam orta məәktəәbləәrin 6-10-cu sinif şagirdləәri) uşaq vəә yeniyetməәləәr arasında, ikinci variantı - 

pediatrlar arasında vəә nəәhayəәt üçüncü variantı - valideynləәr arasında araşdırmanın aparılması üçün 

hazırlanmışdır.  

Sorğu 2014-cü ilin noyabr-dekabr aylarında Bakı şəәhəәrindəә keçirilib. Sorğuda cəәmi 1446 şəәxs işti-

rak edib ki, onların 996 nəәfəәri uşaq vəә yeniyetməә, 400 nəәfəәri valideyn vəә 50 nəәfəәri pediatr olub. 

Uşaqlar arasında aparılmış sorğudan aşağıdakı əәsas nəәticəәləәr əәldəә edilmişdir:  

- Sorğuda iştirak etmiş uşaqların 45%-i müayinəә üçün əәrazi üzrəә sahəә poliklinikasına, 3.1% məәk-

təәbəә yaxın poliklinikaya müraciəәt etdikləәrini vurğulamışlar. 

 

- Uşaqların təәxminəәn 22%-i məәktəәbdəә aparılan profilaktik baxış (dispanserizasiya) zamanı həәkimin 

müayinəәsindəәn  keçmişdir.  Daha  çox  dispanserizasiya  zamanı  müayinəәdəәn  keçəәn  12-13  vəә  15 

yaşlı uşaqlar olmuşlar. 

 

- Maraqlıdır  ki,  son  1  il  əәrzindəә  həәkim  müayinəәsindəә  olmuş  uşaqların  64.7%-dəә  heç  bir  xəәstəәlik 

aşkar edilməәmişdir. Problem aşkar edilmiş uşaqların 17%-dəә görməә iləә bağlı pozuntular, 6.2%-dəә 

qulaq-burun-boğaz  xəәstəәlikləәri,  5%-dəә  anemiya  vəә  5.2%-dəә  isəә  onurğa  sütununun  əәyilməәsi 

müəәyyəәn edilmişdir. 

 

- Məәktəәbdəә keçiriləәn dispanserizasiya iləә bağlı müayinəәləәrdəә iştirak etmiş oğlan vəә qızların sayında 

az fəәrq müəәyyəәn edilməәmişdir. 

 

- 12 vəә 14 yaşlı uşaqların ~25%-i son 12 ay əәrzindəә heç həәkim müayinəәsindəәn keçməәmişdir. 

 

- Bütün yaş qrupları üzrəә uşaqların 30%-dəәn çoxu son 12 ay əәrzindəә əәn azı 1 dəәfəә həәkim qəәbulunda 

olub. 

 

- 12-16 yaş qrupları üzrəә uşaqların ~30%-i son 12 ay əәrzindəә həәkim qəәbulunda 2-3 dəәfəә olub. 

 

- Həәkim  qəәbulunda  3  dəәfəәdəәn  çox  olan  uşaqların  sayı  isəә  bütün  yaş  qrupları  üzrəә  eyni  olmuşdur 

(10%). 

 

- Həәkiməә son 12 ay əәrzindəә müraciəәt etmiş uşaqların 198 nəәfəәri (~24%) ümumi yoxlanış məәqsəәdiləә 

bunu etmişdir. Yaş qrupları üzrəә ümumi yoxlanış üçün həәkiməә müraciəәt etmiş uşaqların sayı eyni 

olmuşdur. 

 

- Dispanserizasiya  çəәrçivəәsindəә  son  12  ay  əәrzindəә  məәktəәbdəә  müayinəәdəәn  223  uşaq  (~30%) 

keçmişdir.  Yaş  qrupları  üzrəә  12-16  yaşlı  uşaqlar  arasında  məәktəәbdəә  aparılan  dispanser  müay-

Page   of 

4

46

inəәləәrdəә iştirak etmiş uşaqların sayı əәhəәmiyyəәtli dəәrəәcəәdəә fəәrqləәnməәmişdir. Orta hesabla həәr yaş 

qrupu üzrəә uşaqların 20-30%-i məәhz məәktəәbdəә aparılan tibbi müayinəәləәrdəә iştirak etmişdir. 

 

- Sağlamlıqla  bağlı  problemin  olduğuna  görəә  son  12  ay  əәrzindəә  həәkiməә  281  uşaq  (35%)  həәkiməә 

müraciəәt etmişdir. Sağlamlıqla bağlı problem səәbəәbindəәn həәkimin qəәbulunda daha çox 12-13 vəә 

16  yaşlı  uşaqlar  olublar.  11  vəә  14  yaşlı  uşaqların  yalnız  50%-i  sağlamlıqda  olan  probleməә  görəә 

həәkiməә müraciəәt edib.

 

- Arayış almaq üçün həәkiməә son 12 ay əәrzindəә müraciəәt etmiş uşaqların sayı cəәmi 25 nəәfəәr (3%) 

olmuşdur.  Arayış  almaq  üçün  həәkimin  qəәbuluna  daha  çox  13-15  yaş  qrupuna  aid  uşaqlar  get-

mişləәr. 

 

- Cinsəә görəә həәkiməә son 12 ay əәrzindəә müraciəәt etmiş uşaqlara gəәlincəә isəә oğlan vəә qızlar arasında 

həәkiməә 1 dəәfəә, 2-3 dəәfəә vəә 3 dəәfəәdəәn çox müraciəәt edəәnləәr arasında əәhəәmiyyəәtli fəәrq olmamışdır. 

Lakin,  həәkiməә  heç  müraciəәt  etməәyəәnləәr  arasında  qızların  sayı  daha  çox  olmuşdur.  Oğlanların 

20%-i, qızların isəә 24%-i son 12 ay əәrzindəә həәkim yanında heç olmayıblar. 

 

- Məәktəәbdəә keçirilmiş dispanserizasiya müayinəәləәrinəә qatılmış oğlan vəә qızların sayı təәxminəәn eyni 

olmuşdur. 

 

- Uşaqların  yaşı  artdıqca  həәkiməә  müraciəәt  edəәnləәrin  sayı  da  azalır.  Beləә  ki,  16-17  yaşlı  uşaqlar 

arasında  ümumi  yoxlanma  üçün,  sağlamlıqla  bağlı  probleməә  görəә  vəә  məәktəәbdəә  aparılan  dis-

panserizasiya məәqsəәdiləә həәkiməә daha az müraciəәtləәr olmuşdur.

 

- Son 12 ay əәrzindəә həәkim müayinəәsindəәn keçmiş uşaqlar arasında görməә qabiliyyəәtinin zəәifləәməәsi, 

qulaq-burun-boğaz  xəәstəәlikləәri  vəә  onurğa  sütununun  əәyilməәsi  halları  daha  çox  aşkar  edilib. 

DSS-2011  vəә AzDSS-2006  hesabatlarına  əәsasəәn,  habeləә  dövləәt  statistika  komitəәsinin  məәlumat-

larına  görəә  ölkəәdəә  uşaqlar  arasında  qan  azlığı  (anemiya)  geniş  yayılmışdır.  Lakin  yuxarıdan 

göründüyü  kimi  12  ay  əәrzindəә  həәkimin  müayinəәsindəә  olmuş  uşaqların  cəәmisi  5%-dəә  qan  azlığı 

aşkar edilmişdir.

 

- İcbari  dispanserizasiyanın  aparıldığı  2014-cü  il  əәrzindəә  sorğuda  iştirak  etmiş  uşaqların  61.6%-i 

pediatr  təәrəәfindəәn,  43.4%-i  LOR  həәkimi,  23%-i  cəәrrah,  39%-i  nevropatoloq,  10.6%-i  psixiatr, 

33.9%-ı kardioloq, 14.3%-i allerqoloq, 18.5%-i dermatoloq vəә cəәmisi 6.5%-i yeniyetməә otağının 

həәkimi təәrəәfindəәn müayinəә olunmuşlar. 

 

- Müayinəәdəәn keçmiş uşaqların 40.9%-i oftalmoloqun qəәbulunda, 15.2%-i isəә travmatoloq-ortope-

din qəәbulunda olmuşlar. Beləәlikləә son 12 ay əәrzindəә həәkim təәrəәfindəәn müayinəә edilmiş uşaqların 

böyük  əәksəәriyyəәti  pediatr,  LOR,  nevropatoloq  vəә  kardioloq  təәrəәfindəәn  müayinəә  edilmişdir. 

Maraqlıdır ki, uşaq cəәrrahı təәrəәfindəәn uşaqların müayinəәsi cəәmi 23% hallarda baş vermişdir.

 

- Son 12 ay əәrzindəә həәkimin müayinəәsindəә olmuş uşaqların hansı diaqnostik müayinəәləәrdəәn keçdik-

ləәrinəә gəәlincəә isəә öyrəәnilmişdir ki, uşaqların cəәmi 26.8%-i EKQ müayinəәsindəәn, 21.9%-i ultrasəәs 

müayinəәsindəәn  keçibləәr.  Uşaqların  66.2%-dəә  tam  komplekt  laborator  analizləәr  götürülmüş  vəә 

35.9%-dəә döş qəәfəәsinin rentgen müayinəәsi aparılmışdır. 

 

- Profilaktik tibbi yoxlanış vəә həәmçinin dispanserizasiya çəәrçivəәsindəә aparılmış müayinəәləәr zamanı 

uşaqların 228 nəәfəәrinin (30.2%) sağlamlığında müxtəәlif problemləәr aşkar edilmişdir. Səәhhəәtindəә 

problem aşkar edilmiş uşaqların 93 nəәfəәri (12.3%) müxtəәlif mütəәxəәssisləәrəә vəә ya ixtisaslaşdırılmış 

xəәstəәxanalara yönəәldilmişdir. 

 

- Həәkimin  müayinəәsi  nəәticəәsindəә  sağlamlıqda  problemin  olduğu  müəәyyəәn  edilmiş  vəә  müvafiq 

müalicəә  yazılmış  uşaqların  106  nəәfəәri  (75.2%)  müalicəә  bitdikdəәn  sonra  təәkrar  olaraq  həәkimin 

qəәbuluna  gəәlmişdir.  Uşaqların  10  nəәfəәrinəә  (1.0%)  yazılmış  müalicəә  effekt  verməәdiyindəәn,  onlar 

həәkiməә təәkrar müraciəәt etmişləәr.  

 

- Sağlamlıqda problemləә bağlı həәkiməә müraciəәt etmiş uşaqların 131 nəәfəәri (57.5%) eyni problemləә 

bağlı həәkiməә təәkrarəәn müraciəәt etmişdir. 

 

Page   of 

5

46

- Həәkim təәrəәfindəәn müayinəә olunmuş 141 uşaqdan 12 nəәfəәri (8.5%) həәkim təәrəәfindəәn qeydiyyata 

alınmış vəә sonradan təәkrar müayinəә olunmuşdur.

 

- Azəәrbaycan  əәhalisinin  böyük  bir  hissəәsinin  kəәnd  yerləәrindəә  yaşamasına  vəә  kəәnd  təәsəәrrüfatının 

yaxşı inkişaf etməәsinəә baxmayaraq, Azəәrbaycan uşaqlarının mühüm bir hissəәsinin meyvəә, təәrəәvəәz 

vəә sağlam qidalanmanı təәşkil edəәn məәhsullarından yararlanması normadan aşağıdır.

 

- Azəәrbaycan idmanının son iyirmi ildəә mühüm inkişaf yolu keçməәsi vəә ölkəәdəә son illəәrdəә onlarla 

idman  obyektinin  tikilməәsi  vəә  istifadəәyəә  verilməәsinəә  baxmayaraq,  Bakıda  yaşayan  uşaqların 

böyük  bir  hissəәsinin  fiziki  aktivlik  səәviyyəәsi  vəә  idmana  cəәlb  olunması  çox  aşağıdır  vəә  bu  ciddi 

narahatlıq doğurur. 

 

- Aşağı çəәkisi vəә artıq çəәkisi olan uşaqların sayının əәhəәmiyyəәtli dəәrəәcəәdəә yüksəәk olması uşaqların 

sağlam qidalanması məәsəәləәləәrinəә daha böyük diqqəәtin yetirilməәsini təәləәb edir. 

 

- Maraqlıdır ki, uşaqların 314 nəәfəәri (31.5%) televizor, kompüter, planşet vəә digəәr oxşar cihazlar-

dan uzun müddəәt istifadəәnin zəәrəәri barəәdəә məәlumat almışdır. Bununla yanaşı uşaqların 301 nəәfəәri 

(30.2%)  təәmiz  havada  çox  gəәzməәyin  uşaqların  sağlamlığına  müsbəәt  təәsir  etdiyini  həәkimdəәn 

öyrəәnmişdir. 

 

- Peyvəәndləәrin vurulmasına dair isəә uşaqların 131 nəәfəәri (13.2%) həәkimdəәn məәsləәhəәt almışdır. 

 

- Siqaret çəәkməәyin zəәrəәrinəә gəәlincəә isəә uşaqların 123 nəәfəәri (12.3%) bu barəәdəә həәkimdəәn müvafiq 

məәlumat  aldığını  etiraf  etmişdir.  Narkotik  maddəәləәrin  istifadəәsinin  zəәrəәri  barəәdəә  həәkimləәr 

təәrəәfindəәn məәlumat uşaqların 67 nəәfəәrinəә (6.7%) verilmişdir. 

 

- Yol  təәhlükəәsizliyi  haqda  həәkimdəәn  müvafiq  məәlumatı  isəә  uşaqların  cəәmi  47  nəәfəәri  (4.7%) 

almışdır. 

 

- Reproduktiv sağlamlıq vəә cinsi yetişkəәnlik barəәdəә isəә uşaqların 61 nəәfəәri (6.1%) həәkimləәrdəә mü-

vafiq məәsləәhəәtləәr almışdır. 

 

Pediatrlar arasında aparılmış sorğudan əәldəә edilmiş mühüm tapıntılar:  

- Pediatrların  hamısı  uşaqların  icbari  dispanserizasiyadan  keçirilməәsinəә  dair  müvafiq  dövləәt  pro-

qramı haqqında məәlumatlıdır. ƏӘksəәriyyəәti bu məәlumatı işləәdikləәri poliklinikadakı iclaslardan vəә 

KİV-dəәn əәldəә edib. 

 

- Pediatrların böyük əәksəәriyyəәti icbari dispanserizasiyanın məәqsəәd vəә vəәzifəәləәrini yaxşı başa düşür. 

Pediatrların əәksəәriyyəәti əәmindir ki, icbari dispanserizasiya vasitəәsiləә uşaqlar arasında xəәstəәlikləәrin 

erkəәn  aşkar  edilməәsi  vəә  müalicəәsi,  habeləә  xronik  xəәstəәlikləәri  olan  uşaqların  isəә  dispanser 

müşahidəәyəә götürüləәrəәk davamlı müayinəә vəә müalicəәsini təәmin etməәk olar. 

 

- Buna  baxmayaraq,  pediatrların  mühüm  bir  hissəәsi  uşaqlar  arasında  risk  faktorlarının  aşkar 

edilməәsi  vəә  onların  aradan  qaldırılması  üçün  müvafiq  təәdbirləәrin  görülməәsinəә  böyük  əәhəәmiyyəәt 

vermir. 

 

- Uşaqların, xüsusiləә dəә, yeniyetməәləәrin psixi, emosional vəә davranış pozuntuları çox az sayda pe-

diatrın diqqəәtini çəәkir.

 

- Sağlamlığın qorunması vəә xəәstəәlikləәrin profilaktikasına dair risk faktorlarının aradan qaldırılması 

məәqsəәdiləә uşaq vəә yeniyetməәləәrəә (vəә ya onların valideynləәrinəә) müvafiq məәsləәhəәtləәrin verilməәsi 

səәhiyyəә kommunikasiyasının mühüm təәrkib hissəәsidir. Lakin pediatrların yalnız 36%-i profilakti-

ka iləә bağlı məәsləәhəәtləәrin verilməәsini vacib hesab edib. Maraqlıdır ki, pediatrların 50%-i uşaqda 

aşkar edilmiş risk faktorları vəә ya ailəәnin tibb tarixindəә olan irsi vəә ya digəәr somatik/psixi xəәstəә-

likləәr barəәdəә məәlumatı uşağın dispanserizasiya kartına vəә ya xəәstəәlik tarixinəә qeyd etməәyi vacib 

bilmir vəә bunu etmir. 

 

Vurğulanmalıdır  ki,  əәhalinin,  o  cümləәdəәn,  uşaqların  sağlamlığının  mühafizəәsi  iləә  bağlı  həәr  hansı 

profilaktik  vəә  ya  müalicəәvi  təәdbirləәrin  həәyata  keçirilməәsindəәn  öncəә  geniş  əәhalinin,  xüsusiləә  dəә, 

Page   of 

6

46

valideynləәrin  əәvvəәlcəәdəәn  məәlumatlandırılması  əәhəәmiyyəәt  kəәsb  edir. Valideynləәrin  bir  başa  iştirakı 

vəә  ya  yazılı  razılığı  olmadan,  məәktəәbləәrdəә  vəә  ya  digəәr  təәhsil  müəәssisəәləәrindəә  uşaqlara  həәr  hansı 

dəәrman preparatlarının verilməәsi vəә ya təәcili olmayan tibbi prosedurların vəә ya müalicəәvi təәdbirləәrin 

görülməәsi tövsiyəә edilmir. Bu cür təәdbirləәr valideynləәrin kəәskin  məәnfi reaksiyasına səәbəәb olmaqla 

yanaşı, uşaqların sağlamlığına zəәrəәr vura biləәr.  

Dispanserizasiya çəәrçivəәsindəә uşaqların məәktəәbləәrdəә müayinəәdəәn keçməәləәri daha çox sayda uşağın 

qısa  müddəәtdəә  əәhatəә  olunmasına  imkan  versəә  dəә,  həәmin  müayinəәləәrin  keyfiyyəәti  suallar  doğurub. 

Digəәr təәrəәfdəәn poliklinikaların artmış iş yükünü nəәzəәrəә alaraq, gəәləәcəәkdəә dispanser müayinəәləәrin bir 

qisminin  məәktəәbləәrdəә,  lakin  böyük  hissəәsinin  poliklinikalarda  aparılması  məәqsəәdəәmüvafiqdir.  Po-

liklinikaların  dispanser  müaiynəәləәrəә  dair  fəәaliyyəәtinin  düzgün  təәşkili,  müayinəә  aparan  həәkim  qru-

plarının  tam  komplektləәşdirilməәsi,  məәktəәbləәrəә  ediləәn  səәfəәrləәrin  əәvvəәlcəәdəәn  razılaşdırılmış  cəәdvəәləә 

görəә  edilməәsi  işin  keyfiyyəәtinin  artırılmasına  imkan  verəә  biləәr.  Bununla  yanaşı,  məәktəәbləәrdəә  dis-

panser  (profilaktik)  müayinəә  aparan  həәkim  qruplarının  VESK  sisteminəә  çıxışının  təәmin  edilməәsi 

məәqsəәdiləә  onların  məәktəәbləәrdəә  internetəә  qoşulan  stasionar  kompüter  vəә  ya  portativ  kompüterləә  

təәmin edilməәsi dispanserizasiyanın daha keyfiyyəәtli aparılmasına yardımçı ola biləәr.  

Hesabat bir daha göstəәrdi ki, uşaqların qida qəәbulu vəә fiziki aktivliyi, habeləә sağlamlığın mühafizəәsi 

məәqsəәdiləә  dispanserizasiya  proqramı  çəәrçivəәsindəә  profilaktik  müayinəәləәrəә  cəәlb  olunmasına  dair 

mütəәmadi olaraq məәlumatların toplanması vəә təәhlili dövləәt proqramlarının, skrininq vəә profilaktik 

təәdbirləәrin, maarifləәndirməә, tibbi təәhsil vəә məәlumatlandırma kampaniyalarının effektivliyini dəәyəәr-

ləәndirməәyəә imkan verir vəә mütəәmadi olaraq aparılmalıdır. 

Page   of 

7

46

GİRİŞ. 

Uşaqların icbari dispanserizasiyasıdan keçirilməәsinin monitorinq vəә qiyməәtləәndirilməәsi, habeləә bu 

proses  zamanı  baş  verəәn  çəәtinlikləәr  vəә  problemləәri  müəәyyəәn  etməәk  məәqsəәdiləә  “Uşaqların  İcbari 

Dispanserizasiyadan keçirilməәsinəә dair Dövləәt Proqramı”nın həәyata keçirilməәsi üzrəә Səәhiyyəә Nazir-

liyinin Təәdbirləәr Planının müvafiq bəәndinəә uyğun olaraq Bakı şəәhəәrindəә keçirilmiş xüsusi sorğunun 

hesabatını təәqdim etməәkdəәn məәmnunluq duyuruq. Uşaqların icbari dispanserizasiyaya cəәlb edilməәsi 

məәsəәləәləәrinin təәdqiqi iləә yanaşı, Bakı şəәhəәrindəә yaşayan uşaqların sağlamlıq durumu, fiziki aktivlik 

səәviyyəәsi, qidalanması, habeləә uşaqların, valideynləәrin vəә pediatrların reproduktiv sağlamlığa dair 

məәlumatlıq səәviyyəәsi vəә zəәrəәrli vəәrdişləәrəә dair bilik səәviyyəәsi vəә yanaşmalarına dair mühüm tapın-

tılar öz əәksini tapıb.   

2014-cü  il  üzrəә  Uşaqların  dispanserizasiyası,  sağlamlıq  qurumu,  qidalanması  vəә  fiziki  aktivliyinəә 

dair Sorğu ölkəәdəә ilk dəәfəәdir keçirilir vəә “Uşaqların İcbari Dispanserizasiyadan keçirilməәsinəә dair 

Dövləәt Proqramı” çəәrçivəәsindəә İSİM təәrəәfindəәn təәşkil edilmişdir. Bu həәmçinin uşaqların fiziki ak-

tivlik vəә idmanla məәşğul olma səәviyyəәsi vəә yuxarı sinif şagirdləәrinin reproduktiv sağlamlığına aid 

məәsəәləәləәrin öyrəәnilməәsinəә dair aparılmış ilk sorğudur.  

Hesabatda  Səәhiyyəә  Nazirliyi  vəә  onun  müvafiq  qurumları,  habeləә  yerli  icra  hakimiyyəәtləәri  vəә 

aidiyyəәti  dövləәt  nazirlikləәri  vəә  komitəәləәrin  uşaqların  icbari  dispanserizasiyadan  keçirilməәsi  pros-

esinin  təәkmilləәşdirilməәsi,  mövcud  çəәtinlikləәrin  aradan  qaldırılması,  uşaqların  sağlamlığının 

möhkəәmləәndirilməәsi,  fiziki  aktivliyin  artırılması  vəә  qidalanmanın  yaxşılaşdırılması,  zəәrəәrli 

vəәrdişləәrin  profilaktikasına  dair  gəәləәcəәk  fəәaliyyəәt  istiqaməәtləәrini  formalaşdırmağa  yardımçı  ola 

biləәcəәk məәlumatlar əәksini tapıb.  

Uşaqların qidalanması, fiziki aktivliyi vəә sağlamlığına dair keçirilmiş bu sorğu ölkəәdəә bu qəәbildəәn 

olan ilk sorğudur. Qeyd olunmalıdır ki, İSİM təәrəәfindəәn keçirilmiş bu ilk sorğu Bakı şəәhəәrinin tam 

tam orta məәktəәbləәrinin 11-18 yaşlı uşaqlarını əәhatəә etmişdir.  

Ümumiyyəәtləә,  sorğu  əәhalinin  sağlamlığının  öyrəәnilməәsinəә  yönəәlmiş  vəә  ÜST-nin  modeli  vəә  Avs-

traliya,  Böyük  Britaniya  vəә ABŞ-da  keçiriləәn  oxşar  sorğuların  metodologiyası  əәsasında  hazırlan-

mışdır.  Həәmin  modeləә  əәsasəәn  əәhalinin  sağlamlıqla  bağlı  davranışları  bir  sıra  geniş  göstəәriciləәrləә 

təәyin edilir ki, bunlara sosial, iqtisadi vəә siyasi faktorlar; psixoloji, genetik vəә bioloji faktorlar; gen-

der; fəәrdi sağlamlıq vəәrdişləәri, icma daxili resurslar vəә fiziki mühit aiddir. Buna görəә dəә, əәhalinin 

sağlamlıq vəәziyyəәtini təәyin etməәk vəә uyğunlaşdırılmış proqramlar hazırlamaq üçün fəәrdi, sosial vəә 

əәtraf mühitləә bağlı bütün faktorlar nəәzəәrəә alınmalıdır.   

ƏӘhalinin sağlamlığı modelinəә görəә yeniyetməәlik dövrü təәbii inkişafın bir məәrhəәləәsi hesab edilir. Bu 

dövr  əәrzindəә  baş  verəәn  dəәyişiklikləәri  monitorinq  etməәk  sorğunun  əәsas  vəәzifəәləәrindəәn  biri  olub. 

Sorğuda  iştirak  üçün  seçilmiş  uşaq  vəә  yeniyetməәləәrin  yaş  dövrləәri  məәhz  kritik  yeniyetməәlik 

dövrünü əәhatəә edir.  

İlk dəәfəә keçirilmiş bu sorğunun həәr 3-4 ildəәn bir təәkrarlanması məәqsəәdəә uyğun ola biləәr. Beləә ki, bu 

uşaq  vəә  yeniyetməәləәr  arasında  sağlamlıq  durumunun  3-4  ildəәn  bir  dəәyişməәsini  müəәyyəәn  etməәk, 

həәyata  keçiriləәn  proqram  vəә  fəәaliyyəәt  planlarını  təәkmilləәşdirməәk  vəә  görülməәsi  təәləәb  olunan  əәlavəә 

preventiv təәdbirləәri müəәyyəәnləәşdirməәyəә yardımçı ola biləәr.  

Azəәrbaycanda  Reproduktiv  Sağlamlığın  öyrəәnilməәsinəә  dair  sorğu  sonuncu  dəәfəә  2001-ci  ildəә  yaşlı 

əәhali arasında keçirilmişdir. Həәm bu mövzuya dair sorğunun 14 il əәvvəәl keçirildiyini, həәm dəә uşaq 

vəә yeniyetməәləәr arasında reproduktiv sağlamlıq məәsəәləәləәrinin öyrəәnilməәsinəә dair araşdırmanın in-

diyəәdəәk aparılmadığını nəәzəәrəә alaraq, bu təәdqiqat zamanı hazırlanmış sorğu vəәrəәqəәləәrindəә yeniyet-

məәləәr vəә valideynləәr üçün reproduktiv sağlamlığa dair spesifik suallar da yer almışdır.  

Qeyd edilməәlidir ki, bu sorğunun məәqsəәdi ölkəәdəә sosial, əәtraf mühit vəә ya səәhiyyəә sistemləәrindəә baş 

verəәn  dəәyişiklikləәrin  uşaq  vəә  yeniyetməәləәrəә  təәsirini  öyrəәnməәk  deyil.  Sorğunun  məәqsəәdi  müəәyyəәn 

Page   of 

8

46

dövr əәrzindəә uşaq vəә yeniyetməәləәrin sağlamlıq göstəәriciləәrindəә həәr hansı dəәyişiklikləәrin baş verib 

verməәdiyini qeyd etməәkdir.   

Məәsəәləәn, Azəәrbaycanda  son  5  ildəә  sağlamlığın  təәşviqi,  sağlam  həәyat  təәrzinin,  o  cümləәdəәn  sağlam 

qidalanmanın təәbliği vəә xəәstəәlikləәrin profilaktikasına yönəәldilmiş çoxlu sayda fəәaliyyəәtləәr vəә təәdbir-

ləәr həәyata keçirilmişdir. Bu təәdbirləәr bütün yaş qrupları arasında aparılmışdır. Həәmçinin son dövr-

ləәrdəә tütün əәleyhinəә vəә narkotik vasitəәləәrin yayılmasının qarşısının alınmasına dair dəә uşaq vəә gəәn-

cləәr arasında geniş miqyaslı təәdbirləәr həәyata keçirilir.   

Hesabatda  əәksini  tapmış  məәlumatlar  son  beş  ildəә  aparılmış  fəәaliyyəәtin  dolayısı  iləә 

qiyməәtləәndirilməәsinəә  imkan  verir.  Düzdür,  bu  sorğuda  qaldırılmış  məәsəәləәləәrəә  dair  əәvvəәlki  dövrləәr 

üzrəә  oxşar  məәlumat  olmadığından,  2014-cü  ildəә  keçirilmiş  sorğunun  nəәticəәləәrinin  müqayisəәli 

təәhlilini aparmaq mümkün deyil.  

Sorğu 

Sorğunun  keçirilməәsi  üçün  İSİM-in  mütəәxəәssisləәri  təәrəәfindəәn  xüsusi  sorğu  vəәrəәqəәləәri  hazırlan-

mışdır. Sorğu vəәrəәqəәləәri oxşar mövzuları əәhatəә etsəә dəә, onlar üç fəәrqli qrup üçün təәrtib edilmişdir. 

Sorğu  vəәrəәqəәsinin  bir  variantı  10-18  yaşlı  (tam  orta  məәktəәbləәrin  6-10-cu  sinif  şagirdləәri)  uşaq  vəә 

yeniyetməәləәr arasında, ikinci variantı - pediatrlar arasında vəә nəәhayəәt üçüncü variantı - valideynləәr 

arasında sorğunun keçirilməәsi üçün təәrtib edilmişdir. Sorğu suallarının böyük əәksəәriyyəәti uşaqların 

icbari  dispanserizasiyadan  vəә  dispanserizasiyadan  kəәnar  həәkim  müayinəәləәrinəә  cəәlb  edilməәsi,  dis-

panserizasiya  zamanı  qarşıya  çıxmış  çəәtinlik  vəә  problemləәrin  öyrəәnilməәsini,  habeləә  uşaq  vəә 

yeniyetməәləәrin  qidalanması,  fiziki  aktivliyi,  ekran  arxasında  keçirdiyi  vaxt,  sağlam  həәyat  təәrzi  vəә 

zəәrəәrl

i vəәrdişləәr, reproduktiv sağlamlıq məәsəәləәləәrini əәhatəә etmişdir. Sualların hazırlanması üçün İSİM-dəә 

ETPİ,  İSİM  vəә  Bakı  Şəәhəәr  Baş  Səәhiyyəә  İdarəәsinin  mütəәxəәssisləәrindəәn  ibarəәt  işçi  qrupu 

yaradılmışdır. Sorğunun təәrkibinəә daxil etməәk üçün sualların hazırlanmasına cəәlb edilmiş mütəәxəәs-

sisləәr səәhiyyəә sisteminin müxtəәlif sahəәləәrindəәn olublar. Qeyd edilməәlidir ki, reproduktiv sağlamlıq 

vəә cinsi yetişkəәnliyəә dair, habeləә narkotik vasitəәləәrin istifadəәsi iləә bağlı suallar yalnız yaşı 15-dəәn 

yuxarı olan yeniyetməәləәr üçün nəәzəәrdəә tutulmuş ayrıca sorğu vəәrəәqəәsindəә yer almışdır.  

Gəәləәcəәk sorğularda həәmin sorğu vəәrəәqəәləәrindəәn istifadəә etməәk vəә onlara digəәr məәsəәləәləәri dəә əәhatəә 

edəәn sualları əәlavəә etməәk məәqsəәdəә uyğun ola biləәr. Beləә ki, gəәləәcəәkdəә daha geniş miqyaslı təәdqiqat-

ların aparılması üçün sorğu vəәrəәqəәləәrinəә zorakılıq, valideynləәrləә münasibəәtləәr, həәmyaşıdlarla müna-

sibəәt, il əәrzindəә kəәskin respirator xəәstəәlikləәrləә xəәstəәləәnməә vəә s. maraq kəәsb edəәn suallar əәlavəә ediləә 

biləәr.  

Müsahibəә zamanı ilk növbəәdəә respondentləәr sorğunun əәsas məәqsəәdi, veriləәcəәk suallar vəә sorğunun 

anonim  olması  barəәdəә  məәlumatlandırılmışlar.  Respondentləәr  sorğuda  iştirak  etməәyəә  razılıq 

verdikdəәn  sonra,  onlar  sorğu  suallarını  cavablandırmağa  dəәvəәt  edilmişləәr.  Sorğu  anonim  şəәkildəә